ΘΡΗΣΚΕΙΑ-ΘΕΟΣ-ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ ΕΙ

UUUU



Εδώ και χρόνια, ,μια παρέα από λίγα άτομα, σχηματίσαμε μια ομάδα.Τη βαφτίσαμε  «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»
Συγκεντρωνόμασταν συνήθως στο Γραφείο μου,κάθε δεύτερη Παρασκευή. 
Και συζητούσαμε.
Πυρήνας των συζητήσεων αυτών,ήταν (σχεδόν πάντοτε,άμεσα ή έμμεσα) ο άνθρωπος,και  πειό συγκεκριμένα ποιά η θέση0 του στη Γή, ποιές οι ευθύνες του, ποιά η πρέπουσα συμπεριφορά του.
Στις  συγκεντρώσεις αυτές κάποιος εισηγούνταν ένα θέμα και ακολουθούσε συζήτηση.
Πολλές φορές  Εισηγητής ήταν ο γράφων.
Οι Εισηγήσεις αυτές ,με τις συζητήσεις που   ακολουθούσαν ήταν η αφετηρία και το προζύμι,για τα πονήματα που ακολουθούν.
Γράφηκαν  για τα μέλη τής ομάδας.
Αργότερα σκέφθηκα πώς ίσως να ήταν χρήσιμο,να τεθούν υπόψη ενός ευρύτερου κύκλου,ανθρώπων, που  με αφετηρία τα όσα τα κείμενα περιείχαν θα προχωρούσαν σε δικές τους αναζητήσεις.
Αυτή είναι η προιστορία των σχετικων πονημάτων αυτών Αυτή είναι η προιστορία του  προκείμενου πονήματος.
Οπως και σε μερικές εισαγωγές ,γράφω,είμαι πλήρως γνώστης των ατελειών που  τα πονήματα αυτά,εμπεριέχουν. Η διάρθρωση τής ύλης δεν είναι καλή,πολλές φορές   παρατίθενται στοιχεία άσχετα με το κύριο θέμα( όπως μού έρχονταν τη στιγμή που τα έγραφα), καθώς και απόψεις και γνώμες  αντιφατικές μεταξύ τους, και αλληλοαναιρούμενες,υπάρχουν  επαναλήψεις περιττές. Και γενικώς  πολλές άλλες ατέλειες ,ων ουκ έστι αριθμός.
Ο Χρόνος,οι ικανότητές μου, οι δυνάμεις μου δεν μου επιτρέπουν να (προσπαθήσω να )  διορθώσω.
Επρεπε ,αν ήθελα να διασώσω το « εγώ» μου  να κρατήσω τα γραπτά αυτά,στην αφάνεια μακρυά από κάθε κριτική , και όχι να τα θέσω υπόψη και άλλων.
Απετόλμησα το δεύτερο
Πίστεψα ότι ,ίσως ορισμένες απόψεις,ορισμένα στοιχεία,αποτελέσουν το εφαλτήριο για κείνους,που δεν προτιμούν  την εύπεπτη,μασημένη τροφή,αλλά το δικό τους κοπιώδη δρόμο μιάς έρευνας , που δέχονται ν΄ακούσουν.
Ενας επί πλέον λόγος είναι ότι, προεξόφλησα την επιείκεια όλων των αποδεκτών.
Παραδίδω  με τη σειρά μου τη σκυτάλη.
Βασικός στόχος     ήταν και παραμένει  η ανάδειξη  ερωτήσεων ,αποριών, και η υπόδειξη (μερικών) δρόμων για αναζητήσεις. ( Τον στόχο αυτό, υπηρετεί   και η παρατιθέμενη βιβλιογραφία).

Νοέμβιος 2019

ΘΡΗΣΚΕΙΑ- ΘΕΟΣ--(ΠΙΣΤΗ)-ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ ΕΙ-
              (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΠΟΨΕΩΝ)



Ξέρω-το εννοώ- ότι,όσα γράφονται πιό κάτω,(και που  συνεχώς συμπληρώνω και διορθώνω) απέχουν όχι απλώς από το τέλειο, το πλήρες,(και το οριστικό, τουλάχιστον για μένα)αλλά και από αυτό που θα ήθελα και εγώ.Εκτός άλλων,η κατανομή τής ύλης είναι κακή.Ουσιαστικώς πρόκειται για σημειώσεις.Δεν έχω όμως  τον χρόνο(και την ικανότητα;) να συμπληρώσω,να διορθώσω,να ταξινομήσω ,να καταλήξω.Τα στέλνω λοιπόν έτσι ,με την προσδοκία,ότι, ίσως,αποτελέσουν εφαλτήριο,για κάποιον που θα θελήσει να  σταθεί πάνω στα στοιχεία,και στις σκέψεις που τα πλαισιώνουν ,να προχωρήσει,και να θέσει τα δικά του πλέον συμπεράσματα, στην ομάδα.Εχω την γνώμη ότι, είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου,όταν λέγω ότι,( και πάλι , ίσως),τα  λίγα και ελλιπέστατα αυτά στοιχεία ,όπως τα έχω συλλέξει,έτσι,χύδην,αλλά συγκεντρω μένα,μπορούν να είναι χρήσιμα,ότι, θάταν κρίμα να πάν χαμένα.Σας τα χρωστώ.
-   Βασικός   στόχος του πονήματος είναι να  αναδείξει προβλήματα ,και να προκαλέσει συζητήσεις,(αυτό, υπηρετεί  και  η παρατιθέμενη βιβλιογραφία)

Τέλος ας μου συγχωρηθούν οι πολλές υπογραμμίσεις.Μ’ αυτές ήθελα κυρίως να διορθωσω το μειονέκτημα από τον χρησιμοποιούμενο συχνά « τηλεγραφικό» τρόπο γραφής.(άλλωστε για σημειώσεις πρόκειται)




 ΠΡΩΤΑ ΣΚΟΡΠΙΑ  ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ  ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΟΜΙΛΙΑ-ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΕΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΕΡΙΜΕΝΩ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ

(ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟ ΣΥΝΕΧΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ)


Πρόχειρη βιβλιογραφία
1. Γιάννη Κορδάτου «Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός»Μπουκουμάνη 1973
2. Α.Κ.Νάσιουτζικ « Το τραύμα τού Αδάμ» Κέδρος 1982
3. Paul Diel” Le symbolisme dans la Bible” P.B.Payot 1975
4. Ι.Ευαγγέλου «Ενισμός» Νέα Σκέψη 1990
5. Raoul Berteaux « La Symbollique etc» Edimaf 1990
6. H.de Clasenapp «  Παγκόσμιος Ιστορία των Θρησκειών» Μπουκουμάνη 1974
7. Π.Καμπέρη» Το έγκλημα των  Θεών» Δίβρης 199
   8. Εριχ Φρόμμ « Ψυχανάλυση και Θρησκεία» Μετ.Αιμ. Μαυρίδη, Μπουκουμάνη 1974
     9.-Τάσιος Θεοδ. «Τεκτονισμός-Θρησκεία» Τεκτ.Δελτ.Τόμος Β,Τεύχος 6(1984)
    10.-Kolakowski “Philosophie de la religion” Traduit de l’ anglais,Fayard 1985
     11.-Παπανούτσου «Γνωσιολογία» Ικαρος 1962,ιδίως σελ.410 επ
     12.-Ιάσων Ευαγγέλου« Ελληνική Κοσμοθεωρία».Μ.Βερέττας 2008
    13.-Ο ίδιος  «Το Θρησκευτικό φαινόμενο» Δωδώνη 1997-Βερέττας 2006
    14.-F.Capra”The Tao of Physics “ Flamingo’ 1991 First edition Fontana  1976.
     15.-Πλούταρχος «περί τού εν Δελφοίς ΕΙ»
     16.- Στεφ.Καραθεοδωρή, « Περί του εν Δελφοίς ΕΙ»                   Κων                σταντινούπολις-Λαζαρίδου-ΑΩΜΖ¨
     17.- ΄ Αρθουρ Κέσλερ «Ο Λωτός και το Ρομπότ» Χατζηνικολής 1983
     18.-   Μ.Χαριτάκη  «ΙΛΙΣΟΣ»281,27
     19.-Unesco  «Ιστορία τής Ανθρωπότητος» (1970;)
     20.-Andrew Parker ¨  «Το αίνιγμα τής Γενέσεως» Ουρανός  2010,( πρωτοτύπου 2009.)
    21.-J.V. Linden-W.T.Costello “ Les Fondements de la Religion” Payot,1957
    22.-Erwin Rhode “ Psyshe” Payot, 1952
   23.-Will Durant « Παγκόσμιος Ιστορία τού Πολιτισμού» Τόμος Β.Αφοί Συρόπουλοι,1957
   24.-Μάθιου Αλπερ « Ο Θεός  στον Εγκέφαλο» Αβγο 2007(Mathew Alper The “God “Part of the Brain” 2006,)
   25.- Pierre Teilhard de Chardin” Comment je  crois” Editions du Seuil, 1969
     26.-Χρ.Γιανναράς  «Το Αλφαβητάρι τής πίστης» Δόμος 1999.-
    27.-Ο ίδιος «Η Ελευθερία τού ήθους»ΑΘΗΝΑ 1970
    28.- Michel Morange,« Τα  Μυστικά της Ζωής» Δαίδαλος 2008.-
   29.-Σ.Παπαλεξανδρόπουλος «Δοκίμια Ιστορίας των Θρησκειών» Ελληνικά Γράμματα,1987
   30.-Γ.Πατρώνος « Η Θέωση τού Ανθρώπου» Δόμος  1995.
   31.-Daniel Rops “ Jesus en son temps” Fayard 1944
   32.- Anthony Zee”Fearfull Symmetry”
  33.- Stephen Hawking- Leonard Mlodinow « Το Μεγάλο Σχέδιο»Κάτοπτρο 2010( The Grand Design Bantham Books 2010)
  34.- Francisco J.Ayala  «Είμαστε πίθηκοι;»Κάτοπτρο,2011(Am I a monkey?Six big questions  about evolution- Johns Hopkins University Press 2010)
 35.-Ο ίδιος Francisco I.Ayala «Το Δώρο τού Δαρβίνου στην Επιστήμη και τη Θρησκεία» Ενάλιος 2009 (Darwin’s gift to Science and Religion -2007) 
  36.-Κώστας Μπέης « Η Θεωρία για τον Λόγο» Ευνομία 2007.
      37.- Arthur Koestler «Ένα φάντασμα στη μηχανή» Χατζηνικολή 1977(The Ghost in the Machine-1967)
      38.-Φοίβος Καρακίτσος «Μεταφυσική Κατοχή»Καστανιώτη 2011
      39.-Χρ.Γιανναράς «Το ρητό και το άρρητο» Ικαρος 2008.
      40.-R.K.Yerkes  «  Le Sacrifice dans les religions Grecque et Romaine et dans le Judaisme primitif »Payot 1955
 41.-Ζαν Ντανιέλ «Ο Θεός είναι φανατικός;» Πόλις 1998( Jean Daniel” Dieu est-il fanatique?”Arlea 1996.
 42.-Karl Karl Jaspers « Εισαγωγή στη Φιλοσοφία» Δωδώνη (Einfuehrung in die Philosophie)
 43.-Erwin Schrodinger « Τι είναι η Ζωή» Τραυλός 1995(“What is Life” Cambridge University Press,1944)
 44.-Alister McGrath « Η αυταπάτη τού  Dawkins » Ουρανός ( Ψυχογιός Α.,Ε) 2008 ( The Dawkins Delusion,SPCK,2007)
 45.-S. Freud « Ο Μωυσής και ο Μονοθεισμός» Μάρη 1949.(πρωτοτύπου 1939)
 46.- Odon Vallet «Οι Θρησκείες» Dominos 1996( « Les Religoions dans le Monde »Flammarion 1995)
 47.-Γκέργκ Χέγκελ «Ιστορία της Φιλοσοφίας»Ανοικτή Βιβλιοθήκη
 48.-E.Π.Παπανούτσος  «Πρακτική Φιλοσοφία» Δωδώνη 1973
 49.-Διαδίκτυο
 50.- Ιάσων Ευαγγέλου «Το Θρησκευτικό Αδιέξοδο» Βερέττας 2003
  51.-Michael Corbalis «  Στο Λαβύρινθο του μυαλού¨» Αιώρα  2013( Pieces of Mind 2011)
 52.- Ιωάννης Πλεξίδας «Ανθρωπος και Θάνατος»Λογείον  2015
 53.- Albert Einstein Σκέψεις του για τη Θρησεία
 54.-Frank J.Tippler “The Physics of Immortality” Anchor Books  1995.
  55.- David Fontana Σαββάλας                    (Psyschology, Religion   and Spirituality 2003)
 56.- Erwin Schodinger« Η φύση και οι Ελληνες.Επιστήμη και Ανθρωπισμός» Ροπή(The Greeks          and Nature –Science and Humanity)
  57.Alain "Préliminaires a la mythologie Paul Hartmann 195
` 58,Yuval Noah Harari'Sapiens"Αλεξάνδρεια 2015( πρωτοτύπου 2011)
 59. Σταμ.Γιακουμής εν Περιοδικό Ευδικία (Τεύχος 8/200)
 60.--Μαριλένα-Αβραάμ –Ρέπα’Θρησκευτική Βία” εν ‘Περισκόπιο τής Επιστήμης’ τεύχος     ` 422/    Μαίου 2017
 61.-Αδωνις "Βία και Ισλάμ"Πατάκη  2016
 62.-Yuval Noah Harari «Homo Deus Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος» Αλεξάνδρεια 2017(«Homo Deus .A Brief History of Tomorrow-Penguin Random House 2015)
63.-Jay Lombard  Ο Νούς του Θεού.Πεδίο 2018(The Mind of God 2017)
64.-  Κώστας Καμπουράκης«Κατανοώντας την εξέλιξη»Πανεπιστημιακές
Εκδόσεις Κρήτης, 2017
65.-Francis Collins « Η Γλώσσα του Θεού»Παπαζήση 2017(The Language of God 2006)
66.-Κώστας Αξελός «Το Παιχνίδι του Κόσμου» Εστίας, 2018
67.- Pierre –François-Moreau  «Σπινόζα.Κράτος και Θρησκεία»  Σιδέρης 2018.(Spinoza.Etat et religion)
68.-Elie Gourin « Pourquoi La Vie ? » F.Sorlot –F.Lanore    1986
 69.-Brian Leigh Molyneaux « La Terre et le Sacré » Taschen GmbH 2002
70.-Claude Hagège « Οι Θρησκείες,ο Λόγος,η Βία» Εξάντας 2018( Les Religions,la Parole et la Violence)
71.-Rutger Bregman "Human Kind"Bloomwbuty  2020 

72.-Edward O.Wilson."Για την Ανθρώπινη Φύση" Σύναλμα  1998 (On Human Nature -    1995)

73.- Rutger Bregman “Human Kind-A Hopeful History” Bloomsbery  Publishing 2019

74.-Edward O.Wilson « Για την Ανθρώπινη Φύση»ιδίως σελ183 επ.Εκδόσεις Σύναλμα 1998.(“Οn Human Nature” –Harvard University Press-1995)

75. Michael S.Gazzaniga « ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Η επιστήμη πίσω από όσα μας κάνουν μοναδικούς» Κάτοπτρο 2011 ιδίως σελ.230 επ.(« Human-The science behind what makes us unique» Harper Collins Publishers 2008)

 76.-Robert J.Spitzer .S.J."Evidence for God from Physics and Philosophy St .Augustine's Press  2015

 

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
Θρησκεία
Ετυμολογικά ………………………………………………………….
Προέλευσης της Θρησκείας……………………………………
Περιεχόμενο-Εννοια-λειτουργία θρησκείας………….
Η Θεοσοφία για τη Θρησκεία………………………………..
Το Ιερό και οι Ιεροφάνεις……………………………………..
Κριτική ορισμών περί θρησκείας…………………………..
Ο Πιετισμός…………………………………………………………….
Η Θρησκεία και η Βίβλος……………………………………….
Η επίδραση της Θρησκείας…………………………………….
Η Ανθρωποθυσία…………………………………………………….
Θρησκεία-Κράτος –Κοινωνία………………………………
Θρησκεία-Θρησκευτικό συναίσθημα-Επιστήμη
Λογική-Φιλοσοφία………………………………………………..
Ο σκοπός της Θρησκείας……………………………………….
Διάκριση Θρησκειών…………………………………………… 
Οι θρησκείες και οι θεωρίες για την Δημιουργία….
Η θρησκεία στην Ιστορία…………………………………….
Η Θρησκεία του Ορθού λόγου…………………………. 

Θεός………………………………….. ………………..  ………………….
Ετυμολογικά………………………………………………………………..
Εννοια –ορισμός………………………………………………………….
Η Θεοσοφία για την έννοια του Θεού………………………..
Περί του εν Δελφοίς ΕΙ…………………………………….       
Η Βίβλος και ο Θεός…………………………………………………
Αποδείξεις για την ϋπαρξη του Θεού………………………
Πίστη-Θρησκευτικότητα-στον Ανθρωπο και τον
Χιμπαντζή…………………………………………………………….
Συμπέρασμα…………………………………………………………….

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ (Πιθανές εξηγήσεις)

ΘΡΕ-ΟΜΑΙ(θρηνώ-ξεφωνίζω) πρβλ.ΘΡΗΝΟΣ,συνδέεται με τα Διονυσιακά μυστήρια.
ΘΡΑΚΗ(όπου οι Ελληνες διαδάχτηκαν την Θρησκεία,από τον Ορφέα) Πρβλ Βιζυηνού, « Από την Θράκη βρέ παιδιά ,από τη Θρασκεία ,βγήκε η Θρησκεία»
Πρβλ.επίσης Πλούταρχο,που αποκαλούσε Θρήσσες  τις γυναίκες  τής Σαμοθράκης, που συμμετείχαν στα Ορφικά μυστήρια.
Θράκισσες, γυναίκες, μαινάδες που έπεφταν σε έκσταση  στις Ορφικές και Διονυσιακές ιερουργίες,με σκοπό  την ταύτιση τής Ψυχής με τον Θεό(ΙΛΙΣΟΣ 49,52)
ΘΡΩΣΚΩ ανυψώνω (πετώ βέλη,)
ΘΡΗΣΚΩ (Ησύχιος ο Αλεξανδρινός 5ο μ.Χ.συγκέντρωσε  μεγάλο λεξικολογικό υλικό εν εγκυκλ.Λαρούς κλπ.)=  τελώ μια θρησκευτική πράξη.
RELIGION  από το λατινικό religo-are ενώνω.(γεφύρωση τού κόσμου με τον Θεό) πρβλ.pontifex. Όπως όμως γράφει ο Odon Vallet,(ό.π.)κατά τον Κικέρωνα και άλλους συγγραφείς,η λέξη προέρχεται από το relegere ,που σημαίνει :συλλέγω( συλλογή προσευχών,στοχαστική περισυλλογή,κλπ)
Από το σημιτικό DERESH( : ο δρόμος τού Θεού)
Από την αρχαιότητα ήδη έγιναν προσπάθειες για την ετυμολόγηση της λέξης. Πρώτος ο Ηρόδοτος (2. 52) μας πληροφορεί ότι η λέξη Θεός προέρχεται από τους Πελασγούς της Δωδώνης, κατά τους οποίους οι θεοί ονομάστηκαν έτσι «ότι κόσμω θέντες τα πάντα πρήγματα και πάσας νομάς είχον». Παράγει δηλαδή τη λέξη από το ασθενές θέμα του ρήμ. τί-θη-μι (θ. θη, θε)
. Μετά τον Ηρόδοτο ο Πλάτων στο έργο του «Κρατύλος 397C» υποστηρίζει ότι η λέξη θεός παράγεται από το ρήμ. θέειν = τρέχειν που κυριολεκτείται για κάθε κυκλοτερές πράγμα που φαίνεται ότι περιτρέχει και επανέρχεται εις εαυτόν (θο-ός = ταχύς, δηλώνει ενέργεια), διότι οι πρώτοι θεοί για τους αρχαίους ανθρώπους ήταν ο Ήλιος και η Σελήνη και τα λοιπά ουράνια σώματα που «διέτρεχαν» το διάστημα.
Άλλοτε κανείς δεν δίσταζε να συσχετίσει τον θεός προς το σανσκριτικό deva (αρχ. ινδική) και προς το λατ. deus και έτσι να αναγάγει τη λέξη στην ινδοευρωπαϊκή ρίζα ΙFβ - ΔiFos, divus, ΔIFos > ΔIOS. Υποστηρίχθηκε όμως ότι οι φωνητικοί νόμοι της ελληνικής δεν επιτρέπουν τον συσχετισμό της ελλ. λέξης θεός με το λατ. deus, επειδή δεν υπάρχουν αντιστοιχίες στην απόδοση του λατ. d με το ελλ. θ σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.
Ο Κούρτιος λέει ότι το θεός είναι δυνατόν να παράγεται από τη ρίζα θεσ-σασθαι, και τότε η λέξη θα εσήμαινε τον ικετευόμενον, αυτόν προς τον οποίον προσεύχεται κάποιος (πολυ-θεσ-τος). Η άποψη αυτή ενισχύεται και από τα σύνθετα: Θεσ-πέ-σιος, Θέσ-πια, Θέσ-φατος, Θέσ-κελος.
Το Θεσ-πέ-σιος π. χ. προέρχεται από τις λέξεις: Θεός και εσπον-είπον και έχει δύο σημασίες: Πρώτη, κυρίως επί της φωνής, ο ήχων, εξαισίως, εξόχως γλυκύς (αοιδοί, σειρήνες, τα έπη του Πινδάρου), και δεύτερη, αυτός που κανείς δεν μπορεί να προφέρει: επομένως, άφατος, ανέκφραστος, θειος, άρρητος. Θεσπεσίη βουλή = κατά τη θέληση ή απόφαση του θεού. Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίστηκαν: Θεσ-πις (Θεός και το ρ. (εν) σπειν <εν-ύ> έπω, με το επίθημα -το (παράβαλλε α-σπ-ετος) = αυτός που αναγγέλλεται από τον Θεό, θειος, πλήρης θείων λόγων, θεόπνευστος, θαυμάσιος. Θέσ-φατος (Θεός + φημί) = λαληθείς υπό του θεού, προορισθείς (fatalis), μόρος, θέσφατόν εστί = είναι γραφτό. Θεσ-κελος = θεσ-θεός + κέλομαι = κελεύω, παρακινώ, καλώ. Η λέξη επί προσώπων σημαίνει υπερφυσικός, θαυμαστός (divinus).
Μία άλλη άποψη είναι η σύνδεση του ελλ. θεός με τα λατινικά: feriae = γιορτές (παράβαλλε σήμερα στα γερμανικά ferien=διακοπές), festus=ιερός, fanuus=ναός, επειδή υπάρχει αντιστοιχία του ελλην. θ με το λατ. f σε πολλές περιπτώσεις: π. χ. θηρ = θηρίο, fems=άγριος, femina (θηλυκή). Άλλη προσπάθεια ετυμολογίας είναι αυτή που υποθέτει ότι ίσως το ελλ. θεός να είναι συγγενικό με το αρμενικό di-k=πληθ. θεοί, θεωρούν, επομένως, πολλοί ως βασικό τύπο το αρμενικό *dheses, άρα το αρχ. ελλη. θεός από το dhesos, γιατί στα Ινδοευρωπαϊκά dd=θ, συνεπώς και στα ελληνικά. Απομένει όμως να εξηγηθεί εδώ η διαφορά e (μακρό) και e (βραχύ). Υπάρχει δηλ. και εδώ κάτι που δημιουργεί πρόβλημα.
Πιθανή ετυμολογία είναι από την Ινδοευρωπαϊκή ρίζα ΘFεσος, συγγενικό με το λιθουανικό (Ινδοευρωπ.) drasia= (πνεύμα). Υπάρχουν και στην περίπτωση αυτή αντιρρήσεις: 1) ότι το αρχ. ελλην. F δεν άφησε ίχνη στο μέτρο κατά την προφορά των στίχων και 2) ότι οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς των κυρίως η αρχικά τουλάχιστον, με σώμα, ως ανθρώπους (θρησκεία ανθρωπο-μορφική).
Συμπέρασμα: Η  απάντηση στο ερώτημα: ποια είναι η ετυμολογία της λ. Θεός, παραμένει αβέβαιη.
Είναι άραγε τυχαίο αυτό η γιατί ο Θεός, αφού ως έννοια είναι ασύλληπτος από τον πεπερασμένο ανθρώπινο νου, δεν επιδέχεται γνωστική διερεύνηση και η λέξη με την οποίαν τον ονομάζουν οι άνθρωποι;


 -Δεν υπήρχε στα αρχαία ελληνικά λέξη που να αποδίδει την έννοια Θρησκεία,όπως την εννoούμε σήμερα.Από τον Ηρόδοτο και μετά,  εμφανίζεται με την έννοια θρησκευτική λατρεία κλπ(Πάπυρος κλπ.28,458) .

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

Μια  εμπειρικώς θεμελιωμένη  θεωρία για την προέλευση τής Θρησκείας, είναι αδύνατη, εφόσον σώζονται μέχρι σήμερα, μόνον απομεινάρια αρχαιολογικής σημασίας και μαρτυρίας,που μπορούν να προσφέρουν ενδεχομένως ίχνη αυτού που θα ήταν δυνατόν να χαρακτηρισθεί ως πρώιμη θρησκεία. Το θρησκευτικό φρόνημα έχει μια ιδιορρυθμία, έτσι που να  είναι αδύνατο για έναν ερευνητή να δηλώσει μια καθαρή και σαφή εικόνα ,που να έχει τα τυπικά γνωρίσματα τού θρησκευτικού φαινομένου.Πολλά στοιχεία περιλαμ βάνονται μέσα στην έννοια τής θρησκείας,όπως το γνωσιολογικό,το ψυχολογικό,το φιλοσοφικό, το  ιστορικό,το μεταφυσικό.Η άποψη τού Kant, όπως αναφέρεται και  σε άλλο σημείο, ελέγχεται ως ανεπαρκής.Ο συμβολισμός και μοραλισμός σε μια γνήσια θρησκευτική συνείδηση   δεν αρκούν. Η ηθική δεν εξαντλεί το περιεχόμενο τής Θρησκείας   και αυτό δεν αλλοιώνεται από το αν τα ηθικά παραγγέλματα,θεωρείται ότι, συνήθως έχουν θεική προέλευση.Ο  αληθινός πιστός δεν αρκείται απλώς στο ότι,  διάγει βίο ηθικό.Αποζητά κάτι περισσότερο,,λ.χ. στον χριστιανισμό,την  βασιλεία των ουρανών  και την αιωνιότητα.
Ο H.Bergson  (« Les deux sources de la morale et de la religion»)λέγει,ότι, η συνείδηση τού θανάτου,που ο άνθρωπος αποκτά με την νόηση,είναι πλήρως αντιφατική με την ώθηση που συνιστά η ζωτική δύναμη(élan vital).Μεταξύ των δύο υπάρχει ανταγωνισμός. Η σκέψη τού Bergson(που σημειωτέον αφορά την  καταγωγή όλων των πιο πνευματικών θρησκειών) είναι,ότι η θρησκεία,(αυτήν που αποκαλεί στατική σε αντίθεση με τη δυναμική θρησκεία) είναι μια αμυντική αντίδραση  τής φύσεως,κατά τής παραστάσεως, που δίνει η νόηση,για το αναπόφευκτο τού θανάτου.Μένει να παρατηρήσουμε,ότι,η πίστη σε μια θέση τού ανθρώπου σε συνάρτηση με το Σύμπαν,για την οποία γράφουμε σε άλλο σημείο,η οποία πίστη οδηγεί(όχι κατά  αυστηρή,λογική αναγκαιότητα) στη θρησκεία,θα μπορούσε να θεμελιωθεί,όχι στο φόβο τού θανάτου,αλλά ακριβώς στη πίστη αυτή.Και μένει επίσης να αναφερθούμε σε εμπειρίες των μυστικών για τους οποίους ,υπάρχει μια άμεση  επαφή τού πνεύματος με την υπέρτατη, νοητικώς ασύλληπτη πραγματικότητα,που κι΄αυτή οδηγεί σε μια αίσθηση ενότητας με το όλο και κατά προέκταση σε μια θρησκευτικότητα, έξω από κάθε σύνδεση(τουλάχιστον συνειδητή ) με την έννοια τού θανάτου.Μήπως και o Berson ασυνειδήτως αντιφάσκει με τον εαυτό του,όταν δέχεται την αξία τής μυστικής εμπειρίας;
Κατά τους J.V.Linden,S.J.  W.T.Costello (ό.π. σελ.250 επ.) η αρχή της θρησκείας τοποθετείται στην αποκάλυψη του Λόγου Του Θεού.
Κατά την «Ιστορία τής Ανθρωπότητας»,( ό.π.Τ.Ι,184 )   «…όταν  με το ξύπνημα τής συνείδησης,ο άνθρωπος που είχε ξεκόψει από την πολύχρονη συμπόρευσή του με τη φύση από την οποία είχε προκύψει,(την στερούμενη από αυτοσυνείδηση) αναγκάστηκε μετά από ένα διάστημα,να στρέψει πάλι το βλέμμα του προς αυτήν  και θεωρώντάς την να ζητήσει μιά εξήγηση γι΄αυτό που έβλεπε,γι΄αυτό που βίωνε  και συγχρόνως θέλησε να την επηρά σει,γιά καθαρώς δικούς του πρακτικούς σκοπούς, αντιλαμβανόμενος πόσο πολύ εξαρτάται απ΄αυτή, στάθηκε απέναντί της,με δέος,σεβασμό και μια έντονη επιθυμία να ξανασμίξει και πάλι μαζί της.Στα τρία αυτά κίνητρα,το νοητικό,το πρακτικό και το μυστικιστικό, βρίσκονται αντιστοίχως,  κατά την άποψη αυτή, οι πυρήνες τού μύθου, τής μαγείας  και τής θρησκείας».Σημειώνεται όμως στο ίδιο έργο ότι δεν γνωρίζουμε,εκτός από πολλά άλλα , τι είδους ανώτερες θεωρίες  για την πραγματική του υπόσταση μέσα στο Σύμπαν θα μπορούσε να μορφώσει μέσα του ο παλαιός πρόγονός μας,έτσι που η θρησκευτική κληρονομιά των αρχαίων πολιτισμών  από το προιστορικό παρελθόν είναι εξαιρετικώς πολύπλοκη  και πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο να καθορισθεί με ακρίβεια.Παραμένει πάντως γεγονός ότι,η θρησκευτική παρόρμηση, ήταν υψίστης σημασίας ,πράγμα που συμβολίζεται καθαρά από το ότι, από την αρχή οι ναοί κυριαρχούσαν στην αρχιτεκτονική των πόλεων ,όπως και οι ιερείς και βασιλείς, στην κοινωνία,για τους οποίους  μάλλον θα πρέπει να απορρίψουμε την στηριζόμενη σε πολιτικούς λόγους,άποψη,πώς ήσαν άτομα που με δόλιο τρόπο κατόρθωσαν να επιβληθούν ως οικονομικά παράσιτα, σ΄ένα αδύνατο και απροστάτευτο πληθυσμό.Το σωστό θα είναι να δεχθούμε ,ότι ήσαν άνθρωποι, προικισμένοι,που  διαδέχθηκαν τους μάγους,-θεραπευτές ,προφήτες-άρχοντες κλπ,( που μπορούσαν να   διερμηνεύσουν την συμπεριφορά των πνευμάτων στους ανθρώπους και να μεταφέρουν τις ευχές τους σ΄αυτά και που αναδύθηκαν μέσα από τις σκέψεις και τις καρδιές των συνανθρώπων τους. )
Ο Κώστας Μπέης(ό.π.359)  υποστηρίζει ότι, « καμιά θρησκεία  δεν μπορεί να εμφανισθεί στην κοινωνική ζωή,χωρίς την πρωταρχική έννοια τού Θεού.Και τούτο όχι μόνον  στο χώρο των μονοθειστικών θρησκειών αλλά και των πολυθειστικών,όπως επίσης στον χώρο τού πανθεισμού,όπου ο Θεός κατανοείται  παρών μέσα σ΄όλο τον κόσμο,κι’ ακόμη στο χώρο των απρόσωπων  θρησκειών  και τού γενικώς μη προσδιοριζομένου υπερβατικού όντος……δηλαδή ενός όντος που κατανοείται πέραν από τα όρια τής εμπειρίας ,τού κόσμου και τής φύσης.»
Κατά τον Feuerbac (ό.π.118)οι πηγές τής Θρησκείας είναι,ο φόβος τού πρωτόγονου ανθρώπου,απέναντι στις δυνάμεις τής φύσης και η χαρά που δοκίμαζε ,όταν ήταν ευτυχισμένος.
  Κατά τον Μάρξ «οι υλικές συνθήκες διαβίωσης διαμορφώνουν την σκέψη μας……..Αυτές οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, είναι η ΒΑΣΗ.Οι αντιλήψεις,όπως Θρησκεία κλπ.είναι το ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ.Μεταξύ όμως βάσης–εποικοδομήματος,υπάρχει αλληλεπίδραση. (:διαλεκτικός υλισμός)
ΒΑΣΗ =
 1.Φυσικές προυποθέσεις μέσων παραγωγής.
 2.-παραγωγικές δυνάμεις.
 3.-συνθήκες παραγωγής.
 Ετσι κατά τον Μαρξισμό,όταν οι παραγωγικές συνθήκες τής πρωτόγονης κοινωνίας απαιτούσαν τον χωρισμό τής οργανωτικής  εργασίας, στην παραγωγή,τότε οι οργανωτές  και προιστάμενοι κάθε ορδής απέκτησαν  μια εξαιρετική θέση και έτσι άρχισε να δημιουργείται η ιδέα τού πνεύματος….Ο οργανωτής-γενάρχης γίνεται αξιοσέβαστο, πρόσωπο….Ετσι σιγά- σιγά πιστεύουν πώς σε κάθε φαινόμενο τού εξωτερικού κόσμου υπήρχαν δύο στοιχεία, μια θέληση που διέτασσε, και μια υλική που υπάκουε (dualisme).Αρα σκέφθηκε πώς  σ΄όλα υπάρχει      μια  δύναμη που τα διευθύνει και επεξέ τεινε  την αντίληψη αυτή και στο σώμα που είναι η παθητική δύναμη που εκτελεί, και το πνεύμα που διατάσσει και οργανώνει (Κορδάτος σελ.59). Kατά την Encyclopaedia Britannica(Πάπυρος –Λαρούς Μπριτάννικα   28,263) μπορεί να υποστηριχθεί ότι, ο Μαρξισμός, παρουσιάζει θρησκευτικά γνωρίσματα από δύο απόψεις.
Πρώτον γιατί συνδέεται με την μεταφυσική τού Χέγκελ,που ερμηνεύει την πραγματικότητα με τους όρους ενός πνευματικού απολύτου. Στην σκέψη τού Μαρξ διακρίνεται κάποια θρησκευτική απόχρωση που οφείλεται είτε στο δικό του ιουδαικό πνευματικό υπόβαθρο, είτε στην Χριστιανική  ατμόσφαιρα.
 Δεύτερον ο μαρξισμός μπορεί να θεωρηθεί κατά κάποιο τρόπο ως θρησκεία αφού απαιτεί από τους οπαδούς του,αφοσίωση και δέσμευση ανάλογη  ως προς τον εμπειρικό της χαρακτήρα, με την αφοσίωση και δέσμευση  που χαρακτηρίζει τον θρησκευόμενο.Κατά την ίδια εγκυκλοπαίδεια υπάρχουν πολλές λογικές ομοιότητες  ανάμεσα στο δόγμα τής μαρξιστικής μέλλουσας βασιλείας,και στο χριστιανικό δόγμα τής δεύτερης παρουσίας. Ασφαλώς υπάρχει διαφορά στο ότι, ο μεν Χριστιανισμός προτρέπει στην αποδοχή τής τυραννίας( το σωστότερο ότι,δεν θεωρεί την ανατροπή και ιδίως την βίαιη, ως  εκ των ων ουκ άνευ, προαπαιτούμενο για την σωτηρία τού ανθρώπου,πράγμα που είναι ο στόχος του) και τού κατεστημένου,ενώ ο Μαρξισμός  πιστεύει στην επανάσταση.Υπάρχουν όμως  και άλλες διαφορές.Οι θρησκείες και η Θεολογία έχουν δόγματα,αναλλοίωτα στο χρόνο.Καθορίζουν με απόλυτο τρόπο τι είναι σωστό και τί όχι. Κατά τον Μαρξ αντιθέτως το τι είναι σωστό,το καθορίζει η βάση(: παράγωγο τής βάσης) Όταν ο άνθρωπος επεξεργάζεται  τη φύση και την αλλάζει με τη δουλειά του,τότε αλλάζει και αυτός ο ίδιος.Η συνείδηση διαμορφώνει τη δουλειά μας,αλλά και η δουλειά μας διαμορφώνει τη συνείδηση.

  Κατά τον Μάρξ «οι υλικές συνθήκες διαβίωσης διαμορφώνουν την σκέψη μας……..Αυτές οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, είναι η ΒΑΣΗ.Οι αντιλήψεις,όπως Θρησκεία κλπ.είναι το ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ.Μεταξύ όμως βάσης–εποικοδομήματος,υπάρχει αλληλεπίδραση. (:διαλεκτικός υλισμός)

Ο Γιάννης Κορδάτος αναφερόμενος στην μαρξιστική αντίληψη για την Θρησκεία  γράφει: «Το πρωτοφανέρωμα  της Θρησκείας  δεν φτάνει ως την αρχή της ανθρωπότητας   παρά τα όσα λέγει ο Πλούταρχος ότι, «κανείς  δεν είδε ποτέ πολιτεία, να μην έχει ιερά και θεούς » που πρέπει να σημειώσουμε ότι, δεν είναι πάντοτε, έστω και κατ’ εξαίρεση, αξιόπιστος, γράφει και  για αντίθετες καταστάσεις, λέγοντας:  «Ίσως συναντήσει  κανείς βάρβαρα  και άγρια  έθνη  που δεν έχουν ξεκαθαρισμένη    το θείον»…Ο άνθρωπος πέρασε  και έζησε σε μεγάλες εποχές  ως άθρησκος όπως συμπεραίνουν  οι ιστορικές επιστήμες     Δεν μπορούμε όμως να πούμε ότι οι σημερινοί άγριοι  δεν έχουν θρησκεία  με εξαίρεση ορισμένες φυλές  που είναι άθρησκες …Μερικές φυλές έχουν θρησκεία αλλά όχι θεούς. Εδώ δηλαδή λείπει η  υπερφυσική  δύναμη από το θείο καθώς και η παντογνωσία του.Μέσα στις άγριες  φυλές  υπάρχει όχι κράτος και κρατική εξουσία ,αλλά μερικοί κανόνες που  πρέπει  να  είναι σεβαστοί. Οι κανόνες αυτοί αργότερα πήραν την μορφή εθίμου, που στην πρωταρχική  τους  εμφάνιση αφορούν εσωτερική ρύθμιση της φατρίας. Στην γλώσσα των Πολυνησίων οι σχετικές απαγορεύσεις λέγονται «ταμπού» που σημαίνει απαγόρευση. Κύριο γνώρισμα του ταμπού (απαγορευμένο= ιερό)  είναι η αναιτιολόγητη απαγόρευση και η από πριν κύρωση(επιδοκιμασία-αμοιβή-τιμωρία).Δεν πρόκειται για ποινή που καθιερώνει κάποιος νόμος , αλλά μια τιμωρία θεϊκής οργής. Το ταμπού είναι τύπος θρησκευτικός αλλά όχι λατρεία. Σε μερικές περιπτώσεις όπως οι άγριοι της Κεντρικής Αφρικής, ο άγριος όταν θέλει να κάμει μια απαγορευμένη πράξη σκεπάζει το ξόανο που παριστάνει την θεότητα για να μην τον ιδεί.  Κατά την μαρξιστική αντίληψη η θρησκεία θα πεθάνει από φυσικό θάνατο, όταν μέσα στην κοινωνία  δεν θα υπάρχουν τάξεις ,κυβερνήτες και κυβερνώμενοι.  Κατά  τον Engels κάθε θρησκεία  είναι το φανταστικό  αντικαθρέφτισμα  μέσα  στο κεφάλι των ανθρώπων  των εξωτερικών  δυνάμεων που κυριαρχούν στην καθημερινή τους ζωή . Η θρησκεία στάθηκε  πάντοτε αντιδραστικός παράγοντας ,συμμάχησε πάντοτε  με τα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας.  

Ο Odon Vallet  γράφει: Για ποιο λόγο παρά την απομάκρυνση τού σύγχρονου κόσμου από τη θρησκεία άτομα και ομάδες επιζητούν   σημεία στήριξης πέρα από τα ανθρώπινα;Πάνω στην επ΄ αόριστο αναβολή τού «Θανάτου τού Θεού» ,θα έπρεπε ίσως να στηρίξουμε μια νέα θρησκεία. 
 Ο R.Dawkins  υποστηρίζει ότι,ουσιωδώς φυσικές τάσεις,μπορούν να πήραν εσφαλμένη τροπή,καταλήγοντας σε κάτι που είναι θεμελιωδώς θρησκευτικό.Δέχεται όμως ότι,τα ανθρώπινα όντα είναι ψυχολογικά έτοιμα για τη θρησκεία διότι οι ψυχολογικές διεργα σίες,που μάς προδιαθέτουν για τη θρησκεία ,ποδίζουν συγκριτικά πλεονεκτήματα, σε άλλα πεδία τής ζωής, πράγμα που ο Alister Mc Grath (ό.π.84) αποκρούει  λέγοντας, ότι, η θρησκεία είναι ένα επιφαινόμενο  και μάλιστα κοινωνικώς και ψυχολογικώς. Αυτή η άποψη,δεν είναι ακαταμάχητη .Η θρησκεία είναι για πολλούς,ένα στήριγμα,η πλήρωση ενός κενού,ο λόγος για να συνεχίσουν την προσπάθεια για την επιβίωση.
  Κατά τον  Eduard Tylor(άγγλο εθνολόγο-ανθρωπολόγο:Primitive Culture) η Θρησκεία προήλθε από τον ανιμισμό(από το animus( : άημι=φυσώ ),πού τον χαρακτήρισε ως ελάχιστο ορισμό τής Θρησκείας, από την πίστη ότι, τα αντικείμενα ζωντανά και μη, έχουν ψυχή-πνεύμα,ανεξάρτητα από την φυσική τους ύπαρξη.Κατά τον ίδιο, η θρησκεία,στην πρωταρχική της μορφή,έχει τις ρίζες της  στην προσπάθεια τού ανθρώπου αντιμετώπισης αινιγματικών φαινομένων, εξαιτίας τής γνωστικής του ανεπάρκειας και όλες οι θρησκείες από την απλούστερη έως την πλέον σύνθετη,μοιράζονται κάποιου είδους ανιμιστικές πεποιθήσεις.(Ως πρωτόγονους πολιτισμούς,όρισε εκείνους που δεν διαθέτουν γραπτή παράδοση και πιστεύουν ότι, τα πνεύματα ή ψυχές έδωσαν  ζωή στις ανθρώπινες  και τις υπόλοιπες υπάρξεις τού φυσικού κόσμου).
Κατά τον Κορδάτο,η πίστη πώς υπάρχουν πνεύματα,είναι το έμβρυο  τής Θρησκείας.Το πώς γεννήθηκε ο ανιμισμός, είναι πεδίο διαφωνιών. Μερικοί  λέγουν ότι ,το όνειρο και ο θάνα τος οδήγησαν τον Άνθρωπο στην   άποψη ότι,  έχει διπλή προσωπικότητα. (:ανθρωπολογική προσέγγιση)
 -Ο Greg M. Epstein, ένας ανθρωπιστής ιερωμένος στο Πανεπιστήμιο τού Harvard  λέγει ότι,  «ουσιαστικά όλες οι μεγαλύτερες θρησκείες, βασίζονται στην παραδοχή ότι, θεία όντα ή δυνάμεις, μπορούν να υποσχεθούν ένα επίπεδο δικαιοσύνης σε ένα υπερφυσικό βασίλειο που δεν μπορεί να υπάρξει στη Φύση».(-Ασφαλώς οι άθεοι αποκρούουν την ιδέα αυτή,και αναζητούν την απάντηση, στον ανιμισμό,το ταμπού, τον τοτεμισμό,(: σε πολλές περιοχές τού κόσμου,έχουν εντοπισθεί ομάδες που ισχυρίζονται ότι, κατάγονται από ορισμένα είδη τού φυτικού ή ζωικού βασιλείου), τη μαγεία(: υποστηρίζεται ότι , επιστήμη και θρησκεία προέχονται από τη μαγεία)  την ηπατοσκοπία,ή σε άλλες πρακτικές  τής πρωτόγονης  κοινωνίας)
O Χρ.Γιανναράς ,απαντώντας στο ερώτημα,πώς ο άνθρωπος άρχισε να μιλάει για τον Θεό, βλέπει ως πιθανές τρείς βασικές αφετηρίες.
Την Θρησκευτική
.Σαν μια αυθόρμητη ανάγκη τού ανθρώπου να αναφερθεί σε κάτι που τον ξεπερνάει, σε μια δύναμη  μπρός στην οποία αισθάνεται φόβο,που προσπαθεί να εξευμενίσει και που αποκαλεί Θεό.Την θρησκευτικότητα αυτή,την βλέπει ως ανθρωποκεντρική. Μια συναφής, άποψη, με τού Χρ.Γιανναρά, ( για την οποία γίνεται λόγος σε άλλο σημείο τού πονήματος αυτού)θέλει τον άνθρωπο να κατέχεται (για μερικούς εκ «κατασκευής») από ένα «ένστικτο θρησκευτικό»
Την αναζήτηση τής αλήθειας
Στην δίψα τής γνώσης,στην αναζήτηση τής πρώτης αιτίας,τής Αρχής τού Κόσμου. (:Κατά τον Αριστοτέλη,η θρησκεία προέρχεται  από το έμφυτο ένστικτο τού Ανθρώπου,να ερευνά και να βρίσκει την αιτία.-- Κατά τον Φρέιζερ.  η πορεία είναι: μαγεία ,μετά θρησκεία, μετά επιστήμη).
Την προσωπική σχέση.
Ως αναφορά σε μια και μόνη ιστορική παράδοση,δηλαδή την παράδοση  τού λαού των Εβραίων.

-Κατά τον Alain   η θρησκεία είναι συνδεδεμένη με ανθρώπινες δραστηριότητες.(Αναφέρει ως  παράδειγμα το εβραικό Πάσχα, που αρχκώς εορτάζονταν με ένα καθαρισμό των σπιτιών,τη  σαρακοστή,που εκφράζει ότι ,πλησιάζει το τέλος των προμηθειών, κλπ.)Ως προς τις αποκαλούμενες θρησκείες τής φύσης, βλέπει ότι, εκφράζουν  μιά υποταγή τού ανθρώπου στις φυσικές δυνάμεις,( γι΄αυτό ,πάντοτε κατά τόν ίδιο) στη πρωτόγονη τέχνη, ανθρώπινη μορφή είναι αναμεμειγμένη με τη μορφή ενός ζώου,πράγμα που υποδηλώνει συγχρόνως τη παραδοχή ότι, ο άνθρωπος  είναι  ως ζώο ,τμήμα τής φύσης.
 Κατά τον άγγλο ανθρωπολόγο John Lubbock(1814-1913) η πορεία προς την Θρησκεία είναι Αθεία, μετά φετιχισμός, μετά φυσιολατρεία, μετά τοτεμισμός(: σύστημα  πίστης που περιλαμβάνει σχέση ειδικών ζώων,προς την φυλετική ομάδα—Και σήμερα έχουμε τοτεμισμό στην κολτούρα μαςοσίωση  σ΄ενα κόμμα ,στο κράτος κλπ.) (Φρόμμ 43)-μετά ανθρωπομορφισμός, μετά μονοθεισμός.
 Κατά τον Φρόμμ (39) η ανάγκη τού Ανθρώπου,να έχει ένα πλαίσιο προσανατολισμού και ένα αντικείμενο αφοσίωσης είναι έμφυτη (: έχει σχέση με την έννοια τής ολότητος τής οποίας  πιστεύουμε ότι, αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα,- ή ένα τρόπο καταπολέμησης τής μοναξιάς-άρνηση τής ολότητας-,τής αδυναμίας ερμηνείας φαινομένων,τής αγωνίας τού θανάτου,)   …Ο ψυχαναλυτής,μελετώντας τις νευρώσεις, ανακαλύπτει την θρησκεία.
 Οντως η αδυναμία κατανόησης πολλών φαινομένων  εδημιούργησε την έννοια του «Θεού των κενών».Δηλαδή όπου υπάρχει ένα κενό στις εξηγητικές δυνατότητες της Επιστήμης, Καταβάλλεται να προσπάθεια να καλυφθεί,με την θειική παρέμβαση.Μετά την παραδοχή αυτή,η εμφάνιση της Θρησκείας έρχεται ως φυσικό επακολουθο: Η εξάρτηση από τον Δημιουργό απαιτεί την λατρεία του. Κριτική στον ισχυρισμό,ασκεί ο  Κώστας Καμπουράκης,στο βιβλίο του  «Καταλώντας την εξέλιξη».
Κατά τον Max  Muller : Η πρωτόγονη διαίσθηση και ο θαυμασμός.(Πρβλ. Immanuel Kant  ,που ανεφέρεται πιό κάτω.)  η φυσική και διαπολιτιστική αίσθηση  είναι ότι, κάτι άλλο ευθύνεται για την ύπαρξη την δική μας και τού κόσμου. (Φιλολογική προσέγγιση-Με βάση τούς μύθους).
-O J.Monod(“Hasard et necessitée” σελ.210) πιστεύει σε μιά νοητική διαδικασία,που επαναλαμβάνεται επί πολλές γενιές,και  επηρέασε  την γενετική εξέλιξη  των έμφυτων κατηγοριών στον ανθρώπινι εγκέφαλο και ότι, η γενετική αυτή  υποστήριξη της κληρονομίας  των προγόνων μας εξηγεί την παγκοσμιότητα  υπάρξεως στον άνθρωπο του θρησκευτικού φαινομένου, στην βάση της κοινωνικής δομής.

Κατά τον E.Wilson,(ό.π.183) η θρησκευτική φύση είναι η πιο πολύπλοκη και ισχυρή  δύναμη στον ανθρώπινο νού και πιθανότατα είναι αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης.

 

 -Ο Albert Einstein ασφαλώς και δεν είναι θρησκειολόγος.Καθώς όμως υπήρξε αναμφισβήτητα ένας άνθρωπος με οξύτατη σκέψη που επανειλημμένα στοχάστηκε  για το Σύμπαν,αξίζει να παραθέσουμε αποσπάσματα σκέψεών του σχετικών με την Θρησκεία, όπως αυτές δημοσιεύθηκαν στο τεύχος 133 (Μαίου –Ιουνίου 1979) τού Περιοδικού ΙΛΙΣΟΣ.
 «Ο,τι οι άνθρωποι πράττουν ή σκέπτονται αφορά  την ικανοποίηση  αναγκών  που αισθά νονται ότι, έχουν ή την αποφυγή πόνων….Αισθήματα  ή πόθοι είναι οι κινητήριες δυνάμεις όλων των προσπαθειών τού άνθρώπου και τής παραγωγικότητάς του,όσο ευγενείς και αν παρουσιάζονται…….Με μια βραχεία εξέταση βλέπουμε πώς οι πλέον ποικίλες συγκινήσεις εδρεύουν στη  βάση της θρησκευτικής σκέψεως και εμπειρίας.Στους πρωτόγονους λαούς, την διέγερση ιδεών θρησκευτικών φέρνει ο φόβος…….Το είδος αυτό τής θρησκείας ονομάζω θρησκεία τού φόβου.Η θρησκεία αυτή  εδραιώνεται σημαντικά-εάν δεν έχει προκληθεί-από τον σχηματισμό ενός ιερατείου που ισχυρίζεται ότι, εκτελεί χρέη διαμέσου μεταξύ λαού και Οντότητας και κατ΄αυτό τον τρόπο επιτυγχάνει θέση ισχύος .Ενας αρχηγός……συνεταιρίζουν την ιερατική λειτουργία με την κοσμική εξουσία χάριν μεγαλυτέρας ασφαλείας ή μιάς συμμαχίας  των πολιτικών συμφερόντων  με εκείνα της ιερατικής τάξεως.Μιά άλλη πηγή  θρησκευτικής αναπτύξεως  ευρίσκεται  στα κοινωνικά αισθή ματα.Οι πατέρες και οι μητέρες όπως και οι αρχηγοί   των μεγάλων κοινοτήτων σφάλλουν  και είναι θνητοί ,όμως υπάρχει πάντοτε μια λαχτάρα  για κάποια ανώτε ρη  οδήγηση, για αγάπη και βοήθεια στην ανάγκη και αυτή διεγείρει  την κοινωνική ή ηθική αντίληψη περί Θεού. Αυτός είναι ο Θεός της Πρόνοιας ο οποίος προστατεύει ..ανταμεί βει,τιμωρεί….Είναι  εύκολο να παρακολουθήσουμε στην Αγία Γραφή τού εβραϊκού Λαού,  την εξέλιξη της θρησκείας τού φόβου  σε θρησκεία τής ηθικής η οποία περαιτέρω ανεπτύχθη στην Καινή Διαθήκη.Οι  θρησκείες όλων των πολιτισμένων λαών  είναι κυρίως θρησκείες ηθικής.Η μεταμόρφωση …σε θρησκεία ηθικής αποτελεί σημαντική πρόοδο  στην ιστορία ενός λαού.Αλλά πρέπει να αποφύγουμε ..τής θεωρήσεως των θρησκειών  των πρωτόγονων λαών  ως θρησκειών τού φόβου απλώς και εκείνων των πολτισμένων λαών ως θρησκειών αμιγώς ηθικών.Ολες οι θρησκείες έχουν ανάμεικτη μορφή μολονότι υπερτερεί το ηθικό στοιχείο  στα περισσότερο υψηλά κοινωνικά επίπεδα .Κοινός δε είναι σ’όλες τις θρησκείες αυτές ο ανθρωπορφικός χαρακτήρας τού Θεού.Μόνον τα εξαιρετικώς προι κισμένα άτομα ……ανυψώνονται  ουσιωδώς,υπεράνω τού επιπέδου αυτού. Σ΄αυτούς συναντούμε ένα τρίτο επίπεδο θρησκευτικής εμπειρίας,αν και σπανίως απαντάται σε καθαρή μορφή…..κοσμική  θρησκευτική αίσθηση…… Ο άνθρωπος κατανοεί….την ευγένεια και την θαυμάσια τάξη που αποκαλύπτεται στη φύση και τον κόσμο της σκέψεως. Αντιλαμβάνεται την ατομική μοίρα σαν φυλακή και ζητάει να αισθανθεί την καθολικότητα τής υπάρξεως σαν πλήρη σημασίας ενότητα,….Οι θρησκευτικές διάνοιες  όλων των εποχών διακρίνονται γι΄αυτή τη θρησκευτική κοσμική αίσθηση που δεν αναγνωρίζει ούτε δόγματα,ούτε θεό πλασμένα  « κατ εικόνα  των ανθρώπων ».Πώς  μπορεί να επικοινωνήσει κανείς μ΄αυτή την κοσμική εμπειρία;…Μού φαίνεται πώς η σημαντικότερη λειτουργία  της τέχνης και τής επιστήμης συνίσταται στην αφύπνιση, τού κοσμικού αυτού συναισθήματος ….Κατ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνουμε    μια ερμηνεία τής σχέσεως μεταξύ Επιστήμης και Θρησκείας,….Ο προορισμός τού ανθρώπου θα ήταν …θλιβερός  αν έπρεπε να τηρείται στη τάξη  από τον φόβο της τιμωρίας  και την ελπίδα τής μετά θάνατο ανταμοιβής….οι εκκλησίες πάντοτε καταπολέμησαν… την πρόδο  τής Επσιτήμης…. Βεβαιώνω ότι,η κοσμική θρησκευτική αίσθηση είναι η πιο δυνατή και ευγενική από τις κινητήριες δυνάμεις τής επιστημονική έρευνας….Ενας σύγχρονος είπε σωστά:Οι μόνοι βαθειά θρησκευτικοί άνδρες τής εποχής μας …είναι οι ειλικρινείς ερευνηταί.»
 Η  άποψη ότι, ο άνθρωπος μαθαίνει τον θρησκευτικό πολιτισμό ακριβώς, όπως μαθαίνει άλλα τα στοιχεία γύρω του,που συγκροτούν τον κοινωνικό του περίγυρο, δεν είναι πλήρως ικανοποιητική. Πρώτα γιατί δεν εξηγεί πώς ξεκίνησε όλη αυτή η διαδικασία και γιατί ξεκίνησε.Δεύτερον γιατί δεν συμβιβάζεται με την θρησκευτική μεταβολή  που υφίσταται ένα άτομο,με τον προσηλυτισμό κλπ.Τέλος, πώς εξηγείται ότι, στο ίδιο περίγυρο, ,όλα τα άτομα δεν έχουν τις ίδιες θρησκευτικές πεποιθήσεις; Η  εξήγηση ότι, στο όλο παιχνίδι μπαίνει η προσωπικότητα ,η συγκρότηση τού καθενός μας, και άλλες συνθήκες(ατομικές και μη)  δεν είναι επαρκής εξήγηση.
 
Με το ξύπνημα τής συνείδησής του  ο Ανθρωπος,  συνειδητοποίησε,όχι μόνον την  αβεβαιότητα μέσα στην οποία κινείται,την έννοια τής τύχης και τού απρόβλεπτου,αλλά ακόμη και τον θάνατο  με τον  συναισθηματικό κλονισμό,που τού προκαλούσε.Όλα αυτά,   υπήρξαν  πάντοτε δυνάμεις,που έσπρωξαν τον Ανθρωπο στην θρησκευτικότητα, δυνάμεις,που κρύβονται πίσω από την θρησκευτική παρόρμηση .
Συμπερασματικώς, θάταν λάθος να υποστηριχθεί πώς  γενεσιουργός λόγος για το θρησκευτικό φαινόμενο, για την θρησκεία είναι αποκλειστικώς ο φόβος και με κορύφωσή του,ο φόβος τού θανάτου.Πολλές άλλες σκέψεις ,συναισθήματα,συγκινήσεις, βρίσκονται πίσω από την θρησκευτική παρόρμηση και αυτά χωρίς να προσθέσουμε, σ΄όλα αυτά,αυτό πού μερικοί υποστηρίζουν,ότι,δηλαδή,ο άνθρωπος έχει εκ γενετής,εκ κατασκευής,την ροπή προς την θρησκευτικότητα.(πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος πιό κάτω)


-Σε μια προσπάθεια σχηματοποίησης των απόψεων,ως προς την προέλευση της Θρησκείας έχει προταθεί η αναφορά σε  τρείς θεωρίες.
 -την υποκειμενική
-την εξελικτική και
-τη θεωρία τού αρχικού μονοθεισμού.

 1.-Κατά την υποκειμενική θεωρία η θρησκεία   ταυτίζεται με την εμφάνιση τού ανθρώπου,και τοποθετείται στην ψυχολογική του ανάγκη για την ύπαρξη ενός όντος που θα δίνει ελπίδα και νόημα  στην ύπαρξή του.Κατά την άποψη αυτή,το φαινόμενο αυτό είναι παγκόσμιο, έχει την έδρα του στο υποσυνείδητο τού ανθρώπου και δεν είναι το αποτέλε σμα μιάς εξωτερικής πραγματικότητας.Τα συναισθήματα αυτά εκφράζονται με σύμβολα και συμπεριφορές και όχι ως ένα σύστημα πίστεως.Με την πρόοδο τού πολιτισμού όλα αυτά έλαβαν τη μορφή συγκεκριμένων πίστεων και πρακτικών.
 Υποστηρικές τής θεωρίας αυτής είναι (μεταξύ άλλων) είναι:
  Ο Friedrich Schleiermacher ,που ειδικότερα υποστηρίζει ότι, η θρησκεία έχει την αφετηρία της,σ’ένα αίσθημα εξάρτησης,που οδήγησε στην έννοια Του Θεού
             Ο     Ludwig Feuerbach  που ειδικότερα υποστηρίζει ότι,  η έννοια τού Θεού,είναι ταυτόσημη με την  ύπαρξη ενός εξιδανικευμένου προσώπου
              Ο Sigmund Freud  που ειδικότερα υποστηρίζει ότι,  η έννοια Του Θεού προήλθεν από την βασική ανθρώπινη ανάγκη για ένα πατέρα.  Αλλά ο  Freud,  που ασφαλώς ούτε γλωσσολόγος ,ούτε εθνογράφος ούτε ανθρωπολόγος είναι,δεν είναι απόλυτος.Στο βιβλίο του  «Ο Μωυσής   και ο Μονοθεισμός» γράφει( ό.π. σελ.105):   «η θρησκεία παρουσιάζει ένα μεγαλοπρεπή χαρακτήρα,που όλες μας οι ερμηνείες δεν επαρκούν για να τον  διαφωτίσουν.Πρέπει εδώ να υπάρχει ένα άλλο στοιχείο,κάτι που ελάχιστα είναι ανάλογο και πουθενά δεν βρίσκει το αντίστοιχό του,κάτι το μοναδικό,που μόνον από τις συνέπειές του μπορεί να υπολογιστεί,και που το μεγαλείο του είναι το μεγαλείο τής ίδιας τής θρησκείας» Κατά τον ίδιο η Θρησκεία αναπτύχθηκε  σε πρώιμο στάδιο και είναι σήμερα επανάληψη παιδικών εμπειριών, η  θρησκεία είναι επικίνδυνη.(Φρόυντ εν Φρόμμ σελ.23),είναι  φαντασιακή δομή,από την οποία πρέπει ν΄απελευθερωθούμε, τα θρησκευόμενα άτομα παρουσιάζουν συχνά αδύνατη προσωπικότητα  και ψυχολογικές διαταραχές, η  πίστη στον Θεό διαιωνίζει στην φαντασία, αυτό που το άτομο πρέπει να ξεπεράσει ως απλό στάδιο τής εξέλιξής του προς την ωριμότητα στην αφετηρία τής εξήγησης, βρίσκεται ένας αρχέγονος φόνος,που κατέχει τον γυιό, απέναντι σ΄ένα τυραννικό πατέρα,που ήταν ο απόλυτος κυριάρχος,των γυναικών τής φυλής,πράγμα που  οδήγησε τον γυιό,σε συναίσθημα ενοχής και κατά προέκταση σε απώθηση.Πάντοτε κατά τον ίδιο ο τοτεμισθός (Totem und tabu 1913) που ήταν μια πρωταρχική μορφή θρησκείας, ήταν μια προσπάθεια να αντιμετωπισθεί,ο φόνος  αυτός και η απώθηση και ότι, « Το τοτεμικό σύστημα στάθηκε ένα είδος συμβιβασμού με τον πατέρα.Συμβιβασμός με τον οποίο ο πατέρας προσέφερε κάθε τι που η φαντασία τού τέκνου προσδοκούσε απ΄αυτόν δηλαδή προστασία φροντίδα και επιείκεια.Σε αντάλλαγμα αυτών δόθηκε  η υπόσχεση σεβασμού τής ζωής του, δηλαδή να μην επαναληφθεί η πράξη έναντι στο  τοτέμ,η οποία εξαφάνισε τον πραγματικό πατέρα» Και συνεχίζει :( Το μέλλον μιάς αυταπάτης Die Zukunfeiner illusion 1927)………..’»« Οι θεοί,εκπληρώνουν το τρίπτυχο καθήκον τους,οφείλουν να εξορκίσουν τον φόβο τής φύσης,να συμφιλιώσουν τον άνθρωπο με την σκληρότητα τής μοίρας, ειδικότερα όπως παρουσιάζεται στον θάνατο και επίσης οφείλουν να τον αποζημιώσουν για  τον πόνο και τις στερήσεις που  η κοινή ζωή τού πολιτισμού,φόρτωσε στον άνθρω πο»  Σε άλλο σημείο ο Φρόυντ λέγει ότι,   η θρησκεία έχει τις ρίζες της  στην αδυναμία τού Ανθρώπου να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές δυνάμεις τής φύσης και τις δικές του ενστικτώδεις δυνάμεις(23) ότι, αναπτύχθηκε σε πρώιμο στάδιο ,είναι σήμερα επανάληψη παιδικών εμπειριών .
  Ο  Hegel (:ό.π. Η Ιστορία της Φιλοσοφίας σελ.79) γράφει  :«. Ο άνθρωπος είτε υπόκειται στο φόβο, είτε εξουσιάζει τους άλλους μέσω του φόβου. Αμφότερα κείνται στο ίδιο επίπεδο. Η διαφορά έγκειται μόνο στη μεγαλύτερη ενέργεια της βουλήσεως που μπορεί να κατευθυνθεί στη θυσία των πεπερασμένων αγαθών χάριν ενός ιδιαίτερου σκοπού.Η θρησκεία αναγκαστικά έχει τον ίδιο χαρακτήρα. Το βασικό στοιχείο είναι ο φόβος του κυρίου, από τον οποίο κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. «Φόβος κυρίου, αρχή σοφίας» ( Ψαλμοί 111,10). Τούτο είναι ορθό. Ο άνθρωπος πρέπει να αρχίζει να θεωρεί τους πεπερασμένους σκοπούς ως ενταγμένους σε αρνητικό καθορισμό και να υπερβεί το φόβο μέσω της θυσίας αυτών. Στο βαθμό που η θρησκεία παρέχει απολαύσεις, είναι και αυτή παγιδευμένη στη σφαίρα τού πεπερασμένου. Ο βασικός τρόπος συμφιλίωσης είναι φυσικές μορφές, που προσωποποιούνται και λατρεύονται. Πάνω από το φυσικό περιεχόμενο εξυψώνεται η συνείδηση τού απείρου. Τότε ο βασικός καθορισμός είναι ο φόβος τής εξουσίας, έναντι τής οποίας το άτομο αισθάνεται περιστασιακό. Τούτη η εξάρτηση δυνατόν να λάβει δύο μορφές, μάλιστα είναι αναμενόμενο να περιέλθει από το ένα άκρο στο άλλο. Το περατό της συνειδήσεως μπορεί να λάβει πεπερασμένη μορφή ή να οδηγηθεί στο άπειρο ως αφαίρεση. Συνεπώς, από την παθητικότητα τής βουλήσεως, η δουλεία μεταβαίνει πρακτικά στην ενεργητικότητα, που είναι όμως αυθαιρεσία. Επίσης απαντούμε στη θρησκεία την καταβύθιση στην πιο βαθιά αισθητότητα ως ένα είδος λατρείας και συνάμα τη διαφυγή στην κενή αφαίρεση τού απείρου. Το μεγαλείο απάρνησης των πάντων απαντάται στην Ανατολή, ιδιαίτερα στους Ινδούς. Αυτοί βασανίζουν τον εαυτό τους, εισχωρούν στην πιο εσωτερική αφαίρεση. Είναι ικανοί να βλέπουν για δέκα χρόνια την άκρη τής μύτης τους και να τρέφονται από τους παρευρισκομένους, χωρίς περαιτέρω πνευματικό περιεχόμενο. Είναι μόνο η επίγνωση της αφαίρεσης, τής οποίας άρα το περιεχόμενο είναι πεπερασμένο. Αυτό δεν είναι βέβαια το έδαφος τής ελευθερίας. Ο δεσπότης πραγματοποιεί τις εμπνεύσεις του, μεταξύ των οποίων και το καλό, όχι αλίμονο ως νόμο, αλλά ως αυθαιρεσία.Το πνεύμα ανατέλλει μεν στην Ανατολή, αλλά η σχέση του είναι τέτοια, ώστε το υποκείμενο να μην είναι πρόσωπο, αλλά να βυθίζεται στην αντικειμενική υπόσταση (αναπαριστώμενη εν μέρει ως υπεραισθητή και εν μέρει ως υλική) ως αρνητική. Ο υψηλότατος στόχος τής ατομικότητας, η αιώνια ευδαιμονία, παριστάνεται ως χαοτική κατάδυση στην υπόσταση.»
 Παρατηρείται,από τους επικριτές, σχετικώς με την θεωρία,αυτή,ότι ενώ ίσως ερμηνεύει την ανθρώπινη φύση δεν εξηγεί με πειστικό τρόπο, την προέλευση τής θρησκείας και τον παγκόσμιο πόθο για τη γνώση και την κατανόηση Τού Θεού. Ο  Dr. Winfried Corduan γράφει «……Είναι δυνατόν να φέρω στο υποσυνείδητό μου μια αφηρημένη παράσταση Του Θεού,αλλά δεν μπορώ επί τής βάσεως αυτής να συμπεράνω ότι, δεν υπάρχει ανεξάρτητο αντικειμενικώς όν που είναι ο Θεός.Ισως ο Θεός να με εδημιούργησε με την ιδέα αυτή,ώστε να μπορώ να αναφέρομαι στο Θεό.Κάθε αποτέλεσμα έχει μια αιτία.Ποια είναι η αιτία αυτής τής δυνατής επιθυμίας,για μια σχέση με τον Θεό; Εάν είμαστε τα προιόντα ενός θείου δημιουργού,τούτο θα μπορούσε να εξηγήσει αυτή την παγκόσμια ροπή τής ανθρωπότητας,να Τον γνωρίσουμε,επειδή Αυτός τοποθέτησε την επιθυμία αυτή μέσα μας.

 -Η Βίβλος δίνει τις  δικές της απαντήσεις της.Κατά την Γένεση δημουργηθήκαμε κατ΄εικόνα Θεού με την πρόθεση και το σκοπό να έχουμε μια σχέση μ΄Αυτόν ,έτσι που επιθυμία για τον Θεό,να είναι βασικό τμήμα τής ανθρώπινης φύσης.( Παύλου  Προς Ρωμαίους 1,19,  «διότι το γνωστόν του Θεού φανερόν εστίν εν αυτοίς,ο γαρ Θεός  εν αυτοίς εφανέρωσεν»  και κεφ.2, κατά το οποίο η συνείδησή μας,βεβαιώνει την ύπαρξη ενός νομοθέτου τού ηθικού νόμου)
 2.-Κατά  την εξελικτική Δαρβινική Θεωρία,που έχει και τους περισσότερους υποστηρικτές,η θρησκεία  ναι μεν ξεκίνησε με την εμφάνιση τού ανθρώπου-όπως δέχεται και η υποκει μενική θεωρία-αλλά  ως αποτέλεσμα μιάς εξελικτικής διαδικασίας τού ανθρώπινου πολιτισμού.Στο αρχικό στάδιο υπάρχει μια εγγενής αίσθηση ότι, υπάρχει μια απρόσωπη, πνευματική δύναμη που διαποτίζει τα πάντα,το mana,κατά τους κατοίκους τής Μελανησσίας.Η δύναμη  αυτή συγκεντρώνει Mana περισσότερο σε ορισμένες περιοχές και αντικείμενα(όπως ένα ωραίο δένδρο ή ένας ωραίος βράχος ή ένα ζώο).Ο στόχος είναι να μπορέσει κανείς να χειρισθεί τη δύναμη αυτή ώστε να επιτύχει το επιθυμητό αποτέ λεσμα.Αντικείμενα όπως κούκλες κλπ.καλούμενα φετίχ,είναι δυνατόν να περιέχουν την δύναμη αυτή,να χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό ή και να είναι αντικείμενο λατρείας.
 Το επόμενο στάδιο είναι ο ανιμισμός,που διδάσκει ότι, ένα πνεύμα  ή μια πνευματική δύναμη,βρίσκεται πίσω από κάθε συμβάν και ότι, πολλά αντικείμενα τού φυσικού κόσμου έχουν κάποια πνευματική σημασία.Υπάρχουν δύο κατηγορίες πνευμάτων.Τής φύσεως και των προγόνων.Ο άνθρωπος πρέπει να διατηρεί καλές σχέσεις μέ τα πνεύματα,γιατί διαφορετικώς αντιμετωπίζει την οργή τους.
 Το επόμενο στάδιο είναι ο πολυθεισμός,από τον οποίο προέχεται ο ενοθεισμός( henotheism) που δέχεται μεν πολλούς θεούς,αλλά η λατρεία απευθύνεται σε μόνον ένα απ’ αυτούς.Το τελικό στάδιο είναι ο μονοθεισμός.
 Τα προβλήματα με την θεωρία αυτή,είναι   ότι, τα προαναφερόμενα στάδια εξέλιξης,δεν επιβεβαιώνονται.Δεν υπάρχουν στοιχεία που να πιστοποιούν την μετάβαση από τα στάδιο τού Μάνα στον μονοθεισμό,όπως θέλει η εξελικτική θεωρία.Με το Μάνα και τον ανιμισμό,οι υποστηρικτές τής θεωρίας θα ανέμεναν ότι, κατά τα στάδια αυτά  δεν θα υπήρχε η έννοια των Θεών,πράγμα όμως που δεν ανταποκρίνεται  προς τα πράγματα,διότι ο ανιμισμός δέχονταν θεούς και σε μερικές περιπτώσεις Υπέρτατο Ον.
Τελικώς υπάρχουν αποδείξεις ότι,οι θρησκείες αναπτύχθηκαν σε αντίθετη κατεύ θυνση,απ΄ό,τι δέχεται η θεωρία αυτή.
 3.-Η Τρίτη θεωρία  είναι τού αρχικού πρωτόγονου μονοθεισμού. Διδάσκει ότι, η θρησκεία έχει την αφετηρία της στην φανέρωση Τού Θεού στον Ανθρωπο με πρώτη μορφή της τον Μονοθεισμό. Εδώ εντάσσεται το ότι, ορισμένοι πιστοί βλέπουν την αρχή τής Θρησκείας, σε ένα είδος άμεσου καλέσματος ( πρβλ.ετυμολογία για την γερμανική λέξη Θεός που παρατίθεται πιο κάτω,υπό « ΘΕΟΣ»), που μια θεότητα απευθύνει στους ανθρώπους.Σχεδόν πάντοτε αυτό το κάλεσμα, εκφράστηκε  με μια ανθρώπινη φωνή και γενικώς ακολουθούσε μια επιφάνεια τής θεότητας.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ -ΟΡΙΣΜΟΣ- ΕΝΝΟΙΑ -ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ- –ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
Ως προς το περιεχόμενο
Ως προς το περιεχόμενο τής θρησκείας έχει ειπωθεί ότι, τούτο,εξεταζόμενο από γνωσιολογική άποψη, δεν είναι αντικείμενο επιστημονικής μάθησης, ότι,(όπως ,λέγει ο Ν.Λούβαρις) επιστήμη και θρησκεία είναι δύο  διακεκριμένα αλλήλων φαινόμενα αφού γνώση και πίστη,στην πνευματική μας ζωή είναι χωριστές λειτουργίες θέση αυτή , που αναλύει ο Παπανούτσος(ό.π. ιδίως 407 επ.) στον οποίο και παραπέμπεται ο –-αναγνώστης-μπορεί κανείς αποπειραθεί να  αμφισβητήσει, μόνον αν δώσει διαφορετικό περιεχόμενο σε ορισμένες έννοιες,απ΄αυτή που συνήθως δίνουμε στη Θρησκεία,ότι, αυτή  με τη συνδεόμενη μ΄αυτήν πίστη,οδηγεί,άμεσα ή έμμεσα στη Γνώση. (Διδάσκεται ότι,η Θεωρία τής Γνώσης,(η Γνωσιολογία) είναι η διερεύνηση τού προβλήματος τής Αλήθειας,και για μερικούς η Αλήθεια,έχει ένα περιεχόμενο, υπερβατικό.(¨  «Εγώ ειμί η Αλήθεια ..,,»είπε ο Ιησούς.) Και με  ένα τέτοιο περιεχόμενο και με μια τέτοια αφετηρία, μπορούμε να πούμε,ότι,  η πίστη οδηγεί  στη Γνώση.Σ’ αυτό το μήκος κύματος, κινείται ασφαλώς ο J.Habernas ,όταν γράφει πώς ο « εξελληνισμός  τής χριστιανοσύνης οδήγησε σε μια συμβιωτική σχέση ανάμεσα στη Θρησκεία και τη μεταφυσική»  ότι, «η γνώση δεν έχει  φώς άλλο από εκείνο που φωτίζει τον κόσμο μέσα από τη λύτρωση» και ότι,υπάρχουν άνθρωποι,που γνωρίζουν πως δεν υπάρχει Θεός ,κι΄ωστόσο πιστεύουν σ΄αυτόν. ( πρβλ.απόσπασμα  από Ευριπίδη πιό κάτω)
  -Όπως δέχεται και ο Odon Vallet,στις θρησκείες ,είναι δυνατόν να  συνδέονται  οι άνθρωποι ,τόσο με τους συνανθρώπους τους,όσο  και με Τον Θεό.Ο δεσμός αυτός είναι υπερβατικός στο μέτρο που ενώνει(κατά την έκφραση τού T.de Chardin) την καρδιά τού κόσμου με το θεικό περιβάλλον,χάνει όμως τον χαρακτήρα αυτό τής υπερβατικότητας, στα πλαίσια των ανθρώπινων σχέσεων.(: λ.χ.σχέσεις ανάμεσα στο ζεύγος,αλληλεγγύη μεταξύ ομάδων,συμφωνίες μεταξύ λαών κλπ)
          -Κατά τον Jung  η ουσία τής θρησκευτικής εμπειρίας είναι η υποταγή  σε ανώτερες δυνάμεις από τον εαυτό μας.Θρησκεία είναι μια προσεκτική και ενσυνείδητη παρατήρηση τού Numιnosum. Κατά τον ίδιο,το κοινωνικό ασυνείδητο παρέχει κυρίαρχα αρχέτυπα (που περιλαμβάνουν έμφυτες προδιαθέσεις για σχηματισμό συμβολικών εικόνων και προσφέρουν με τον τρόπο αυτό,μια ψυχολογική προσέγγιση  προς την πίστη στο Θεό.Τα αρχέτυπα αυτά κατά τον ίδιο  ,τα μοιράζεται όλη η η Ανθρωπότητα, και εμπνέουν τον Άνθρωπο να κινηθεί προς μια αρμονική ολοκλήρωση).

 Ως προς τον ορισμό
Αντιγράφουμε από την Βικιπαιδεία.
« Δυσκολίες ορισμού της θρησκείας»
 Η βασική δυσκολία ορισμού της θρησκείας οφείλεται στην πολλαπλότητά της και στο πολύπλευρο των ουσιαστικών της γνωρισμάτων. Όπως επισημαίνει ο Willi Braun, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Alberta τού Καναδά, «ο όρος είναι ένα αόριστο σημαίνον, ικανός να προσκολλάται σε μια ποικιλία αντικειμένων. [...] Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι, η ιστορία της κατηγορίας  «θρησκεία» είναι  εν μέρει μια ιστορία της ολίσθησης της κατηγορίας στους κόλπους των ομολογιακών (θεολογικών, απολογητικών) αντιλήψεων των θρησκευτικών κοινοτήτων[...]» Οι ορισμοί  έχουν διαμορφωθεί στη Χριστιανική Δύση και στηρίζονται στην εμπειρία των μονοθεϊστικών θρησκειών, εξισώνοντας τη Θρησκεία με την πίστη σε ένα ύψιστο Όν, αδυνατώντας να συμπεριλάβουν τα θρησκευτικά μορφώματα των ασιατικών και των πρωτόγονων λαών. Οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες του 17ου, 18ου και 19ου αι. αρνούνταν να εντοπίσουν και το παραμικρό ίχνος θρησκείας στους ιθαγενείς.

-Κατά την Εncyclopaεdia Αmericana  δεν υπάρχει ορισμός, σαν προσδιοριστικά όμως χαρακτηριστικά τής Θρησκείας,είναι η λατρεία,ο χωρισμός τού ιερού από το  βέβηλο, πίστη στην ύπαρξη ψυχής,πίστη στο θεό ή τους Θεούς,παραδοχή,υπερφυσικής αποκάλυψης, και η αναζήτηση τής σωτηρίας
- Κατά το Oxford dictionary θρησκεία είναι η αναγνώριση από τον Ανθρωπο,ανώτερων και αόρατων δυνάμεων που ελέγχουν και εξουσιάζουν το πεπρωμένο του και αξιώνουν   υποταγή ,σεβασμό και λατρεία.
-Κατά την Καθολική Επιστολή Ιακώβου Κεφ.Α,27  «Θρησκεία καθαρά και αμίαντος παρά τω Θεώ και πατρί αύτη εστίν,επισκέπτεσθαι  ορφανά και χήρας εν τη θλίψει αυτών,άσπιλον εαυτόν τηρείν από του κόσμου»
 -Kατά τον Yerkes (ό.π. 80) ο καλύτερος ορισμός  για η θρησκεία, είναι αυτός που έδωσε ο Fowler,ότι, δηλαδή,( η θρησκεία) αντιπροσωπεύει, την πραγματική επιθυμία να βρεθεί κανείς στην πρέπουσα σχέση με τη Δύναμη που εκδηλώνεται στο Σύμπαν.
- Κατά τον  H. de Clasenapp «Θρησκεία είναι η πεποίθηση που εκδηλώνεται μέσα στην γνώση,τη σκέψη και τα  συναισθήματα κλπ.σχετικά με την επενέργεια προσωπικών ή απρόσωπων δυνάμεων».
-Κατά τον Kant  « Θρησκεία είναι να δέχεσαι όλα τα καθήκοντά σου σαν θείες εντολές», ορισμός  που  με τον « μοραλισμό» και τον  συμβολισμό του κρίθηκε απαράδεκτος αφού, ενώ η θρησκευτική ζωή κλείνει μέσα της την ηθική,( για τον πιστό τα ηθικά καθήκοντα είναι κατά κανόνα και παραγγέλματα τού Θεού,) δεν ισχύει και το αντίστροφο,αφού το πλάτος τής ηθικής είναι  μικρότερο και δεν καλύπτει τη θρησκεία. Τονίστηκε ήδη ότι, το θρησκευτικό φαινόμενο ή καλύτερα το θρησκευτικό φρόνημα, υπερβαίνει τους στόχους τής αρετής και ότι, πειό συγκεκριμένα η θρησκεία υπόσχεται  όχι μόνο τη βελτίωση τού ανθρώπου, αλλά  και τη « σωτηρία» του.
         -Ο Hegel    βλέπει την θρησκεία ως ένα σταθμό στην πορεία τού Ανθρώπου προς την ολοκλήρωση τού εαυτού του,που την ταυτίζει με την απόλυτη αυτογνωσία.Αυτό,κατά την άποψή του μπορεί να το επιτύχει μόνο με τη φιλοσοφία απέναντι στην οποία η θρησκεί α,είναι στην σχετική κλίμακα ένα αναβαθμό πιό κάτω.Και  εξηγεί τη θέση του αυτή,με το ότι, στη φιλοσοφία υπάρχει η απόλυτη γνώση με τη μορφή τής έννοιας ,ενώ στη θρησκεία έχουμε την απόλυτη γνώση,με τη μορφή τής παράστασης.
-     Kατά τον Εριχ Φρόμμ,θρησκεία  είναι οποιοδήποτε σύστημα  σκέψης και δράσης, που υιοθετεί μια ομάδα ανθρώπων, και δίνει στο άτομο,ορισμένα πλαίσια προσανατολισμού, και ένα αντικείμενο λατρείας.Με την έννοια αυτή δεν νοείται πολιτισμός χωρίς θρησκεία.Η ανάγκη τού  Ανθρώπου να έχει ένα πλαίσιο προσανατολισμού, και ένα αντικείμενο αφοσίωσης, είναι έμφυτο(39)…… Κατά τον ίδιο δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς καμία θρησκευτική ανάγκη.(37)Η θρησκεία ανταποκρίνεται σ΄ένα ορισμένο τρόπο σκέψης και συναισθήματος τού Ανθρώπου, στο μαγικό-με την ευρεία έννοια-που πηγάζει από μια βαθύτερη αγωνία και λαχτάρα τού Ανθρώπου.Γι΄αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την φιλοσοφία,που στόχο έχει να κάνει σοφώτερο τον Ανθρωπο αλλά όχι και να τον σώσει,όπως επαγγέλλεται η Θρησκεία…Η νεύρωση είναι μια μορφή ιδιωτικής Θρησκείας και όχι η Θρησκεία μιά συλλογική παιδική νεύρωση τής Ανθρωπότητας όπως δέχεται ο Φρόυντ.
Με την έννοια που δίνει ο Φρόμμ,θρησκεία μπορεί να είναι και οποιοήποτε άλλο σύστημα που καθορίζει ένα άξονα προσανατολισμού.Οπως λ.χ.ο Μαρξισμός.Για τον τελευταιο παραθέτουμε τα λόγια του Κώστα Αξελού,σε μια συνέντευξη που έδωσε επτά χρόνια πριν να πεθάνει. « Εγώ πίστευα πως ο μαρξισμός πραγματοποιεί τη φιλοσοφία. Αλλά τελικά είναι δόγμα, ένα υποκατάστατο θρησκείας. Λέγανε «κάποτε θα γίνουν όλα καλά, αλλά τώρα πρέπει να περάσουμε χρόνια με δάκρυα». Το Κόμμα ήταν ο Θεός, απαιτούσε υπομονή και υπακοή. Τελικά αντί για δικτατορία του προλεταριάτου είναι δικτατορία πάνω στο προλεταριάτο. Μια πάλη για την εξουσία. Και η παλιά εξουσία αντί να καταργηθεί θα γινόταν γραφειοκρατική.»
-Ο Σταμάτης Γιακουμής  δέχεται (εν "Ευδικία τεύχος  8-τού 2008) μιά παραπλήσια έννοια με τα παραπάνω και ιδίως με τα όσα υποστηρίζει ο Φρόμμ.Γράφει:"Υπό την έννοια αυτή,θρησκεία νοείται και  η κοινωνική,η λατρεία προσώπων και οργανώσεων,ο υλισμός,η αθεία" Ως προς την αναγκαιότητα τής θρησκείας την βρίσκει απαραίτητη  για τον άνθρωπο, ως την εσωτερική επεξεργασία τω  συνειδησιακών ερεθισμάτων, σε αντίθεση με την τέχνη,που είναι εξωτερική ενέργεια  και εκδήλωση. ( Ο  Παπανούτσος(,ό.π.425) λέγει σχετικώς,ότι, ο θάνατος των θρησκειών θα πρέπει να θεωρηθεί μάλλον απίθανος.)
 Σχετικώς με την τελευταία αυτή παρατήρηση: Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε, πώς η υποχώρηση  αθειστικών ιδεολογιών επέφερε αύξηση του θρησκευτικού συναισθήματος, αλλά ούτε και το αντίστροφο.Ετσι μετά την πτώση τού κομμουνισμού(δεν εξετάζουμε εδώ το  αν  για μερικούς   συνιστά και αυτός θρησκεία,με τα μαυσωλεία του,τους ημιθέους του, με την μορφή εξομολόγησης,που είχε βαφτίσει «αυτοκρικτική»με το να καθορίζει ένα συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς  και τα όσα γράφονται σε άλλα σημεία του πονήματος αυτού) οι Εκκλησίες δεν  μπόρεσαν να αυξήσουν το θρησκευτικό συναίσθημα,και ειδικότερα στη Γαλλία  την Ισπανία και την Ιταλία η εκλογική συρρίκνωση των κομμου νιστών  δεν αύξησε τη θρησκευτική λατρεία,έτσι που να δίδεται η εικόνα ότι, οι δύο καμπύλες,δηλαδή θρησκευτικής λατρείας και κομμουνιστικών ψήφων να έχουν και οι δύο παράλληλη καθοδική πορεία,ενώ στην Πολωνία το 1995 οι πιστοί που παρακολούθησαν τις λειτουργίες ήσαν πολύ λιγώτεροι απ΄ό,τι κατά την περίοδο τής Σοβιετικής κατοχής.
-Kατά τον άγγλο ανθρωπολόγο Marett,η πρωτόγονη θρησκεία δεν είναι τόσο σκέψη όσο χορός και η πρωταρχική της συγκινησιακή στάση δεν ήταν τόσο πολύ τρόμος όσο σεβασμός.

Κατά τον Κέσλερ(ό.π.392)Θρησκεία είναι το όραμα κάποιου πράγματος που στέκεται πίσω, πέρα και μέσα στην εφήμερη ροή των άμεσων πραγμάτων ,κάτι που είναι πραγματικό, που περιμένει όμως πάντοτε να πραγματοποιηθεί,κάτι που είναι μια μακρινή δυνατότητα κι όμως το μεγαλύτερο από τα παρόντα γεγονότα,κάτι που δίνει νόημα σε όλα που συμβαίνουν , που ξεφεύγει όμως από την κατανόηση,κάτι που η απόκτηση του είναι το τελικό καλό,που είναι όμως άπιαστο,κατι που είναι το ύψιστο ιδεώδες και η χωρίς ελπίδα αναζήτηση. Τα κύρια συστατικά της θρησκείας
Τα τρία συστατικά της θρησκείας είναι η πίστη, η λατρεία και το ήθος.
Πίστη: η εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο Υπερβατικό. Η πίστη αυτή καταγράφεται σε κείμενα και αποτυπώνεται σε μνημεία τέχνης. Η στοχαστική επεξεργασία της πίστης είναι η Θεολογία. Η θεσμοποίηση της πίστης είναι το Δόγμα και το σύμβολο της πίστης.( Κατά τους  J.V.Linden, και S.J.  W.T.Costello οι τρείς βασικές αλήθειες που συνιστούν τη βάση της πίστης,είναι η ύπαρξη του Θεού,η αθανασία της ψυχής και η ελευθερία της βουλήσεως)
Λατρεία: το σύνολο των λεγομένων και πραττομένων της θρησκεύουσας κοινότητας όπως αυτά ενσαρκώνονται στην αρχιτεκτονική, τη διακόσμηση και τη μουσική επένδυση.
Ήθος: η πίστη έχει ως επακόλουθο ένα δεσμευτικό ήθος: τρόπος ζωής ορισμένος και οριοθετημένος   »
Με βάση τα στοιχεία αυτά και γενικώς τα χαρακτηριστικά που δίνονται στην έννοια «Θρησκεία» αντιμετωπίζουμε και τη θέση  που διαβάζουμε στο βιβλίο τού Harari.

Ο συγγραφέας αυτός στο βιβλίο του    Homo Deus βλέπει ως την πιο ενδιαφέρουσα  αναδυόμενη θρησκεία τον Νταταισμό,ο οποίος δεν λατρεύει ούτε θεούς,ούτε ανθρώπους,αλλά τα δεδομένα. Ο Νταταισμός  κηρύσσει ότι, το σύμπαν αποτελείται από ροές δεδομένων και η αξία κάθε φαινομένου και κάθε οντόντητας, καθορίζεται από την  συμβολή τους στην επεξεργασία  δεδομένων.Καθώς οι απόψεις με μια γενικότητα αφορούν   και τα ζώα και τις μηχανές, εξαφανίζει, από την άποψη τουλάχιστον αυτή, την διάκριση ανάμεσα στα ζώα και τις μηχανές .Οι οργανισμοί είναι αλγόριθμοι.Θέλει τους ίδιους νόμους να  ισχύουν και για  τους βιοχημικούς και για τους ηλεκτρονικούς αλγορίθμους,θέλει να ενοποιήσει τα πάντα. Στο σύστημα του ο άνθρωπος δεν είναι  κάτι το ουσιαστικώς ξεχωριστό.Οι άνθρωποι είναι απλώς διαφορετικοί μέθοδοι επεξεργασίας δεδομένων. Χώρος  για  συναισθήματα,όπως αγάπη κλπ.δεν υφίσταται. Αξίες ,συναισθήματα,θα θεωρούνται γελοιότητες. Όπως γράφει,  σήμερα ο  νταταισμός,μεταλλάσσεται σε θρησκεία, και διεκδικεί τον ρόλο να καθορίζει τι είναι σωστό και τι είναι λάθος.
Αλλά:
Για δοθεί μια απάντηση στο αν πρόκειται για μια νέα θρησκεία νομίζω ότι,πρέπει να ξεκαθαρισθεί τι είναι θρησκεία.Ο Harari     στις σελίδες  183 επόμ.του βιβλίου του  λέγει τι δεν είναι θρησκεία.Εχω τη γνώμη ότι,η άποψη, αυτή,  ως λογικώς πρότερο προυποθέτει να διευκρινισθεί τι είναι κατά  τον συγγραφέα  θρησκεία.Και αυτή η έννοια δεν προσδιορίζεται.

 -«Πιστεύω» σε μια άλλη πρόταση.
Ξεκινάει από το ότι,όλα στο Σύμπαν,αποτελούν ένα ενιαίο όλο.Ο ανθρωπος ,μέρος  ομοούσιο,τού όλου αυτού,επιδρά σ΄αυτό και δέχεται επιδράσεις απ΄αυτό.Είναι μια αμφίδρομη σχέση (: Το σύμπαν επιδρά στη ζωή,στον άνθρωπο, η ζωή,η συνείδηση,ο  άνθρωπος,επιδρά στο Σύμπαν-Δεν νοείται Σύμπαν χωρίς ζωή,δεν νοείται η ζωή χωρίς το Σύμπαν). Μια σχέση, ίσως όχι με ίσα σκέλη,(τουλάχιστο φαινομενικά).Δεν πρόκειται για(την απόλυτη) εξάρτηση.Συμμετέχει  ο άνθρωπος ,στο συμπαντικό γίγνεσθαι και αφήνει ανεξίτηλο, το αποτύπωμά του στο Σύμπαν. Αυτό είναι η βάση για τη θρησκεία του.Και δίπλα στο πραγματολογικό  αυτό στοιχείο,προβάλλει η ηθική κρίση,η πρακτική οδηγία,το ήθος.Προβάλλει η Θρησκεία: Δίπλα,από την παραδοχή, το συναίσθημα και το αίσθημα αυτής τής  συμμετοχής   προβάλλει το χρέος του. (που απορρέει από τη συμμετοχή  αυτή.) Ετσι η  θρησκεία ρυθμίζει μια σχέση, μια στάση,απέναντι σ΄ένα σύνολο,στο οποίο ο άνθρωπος (έχει την γνώμη  ότι),συμμετέχει, και στο οποίο οφείλει και αυτός να συνεισφέρει, ρυθμίζει τη σχέση τού Ανθρώπου με τον Ανθρωπο,  με το Σύμπαν,  με την πίστη, προς την έννοια τής ολότητας και τού ιερού,και με την ύπαρξη ενός σκoπού σε συμπαντική κλίμακα…………   ρυθμίζει μια σχέση,μια στάση, σε επίπεδο  φυσικό,νοη τικό,συναισθηματικό, ηθικό,απέναντι σε κάτι άλλο,μη προσδιορισμένο και (ίσως μη προσδιορίσιμο με τα συνήθη μέσα ), που διαισθάνεται την ύπαρξή του. Η αίσθηση τού ιερού,η αίσθηση ότι, συμμετέχει  σ΄ένα συμπαντικό γίγνεσθαι είναι συνέπεια τής παραδο χής αυτής,  που του υπαγορεύει μια συμπεριφορά με την ευρεία σημασία της λέξεως, που να ευνοεί το σκοπό του σύμπαντος,που αν δεν  μπορεί να προσδιορίσει ,διαισθάνεται. Αυτό είναι η Θρησκεία του.
 -Για όσους δέχονται την παραπάνω άποψη, η Θρησκεία  αυτή,δεν συνδέεται με καμιά αγωνία για τον θάνατο,αλλά πηγάζει από την έννοια τής συμμετοχής αυτής,τής συμμετοχής σε κάτι το ιερό,σε κάποιο μυστήριο, και από την μεγαλειώδη,(όχι όμως αλαζονική) συναίσθηση ότι, ο Ανθρωπος έχει χρέος να συμμετέχει σε μια συμπαντική πορεία,σε μια συμπαντική προσπάθεια, πράγμα που τού υποδεικνύει ένα άξονα προσανατολισμού και ένα πλαίσιο δράσης και συμπεριφοράς και ευθύνης.,(που δίνουν το νόημα τής θρησκείας ). Στην περίπτωση αυτή,η αγωνία του, δεν θάταν  η αγωνία τού θανάτου,θάταν η αγωνία του μήπως  δεν εκπληρώνει το χρέος,και χαρά και ευδαιμονία του, θάταν η αίσθηση ότι, συμμετέχει με τον  σωστό τρόπο, σ ‘ένα αγώνα ότι,είναι ολοκληρωμένος,καθώς συμμετέχει στην πραγμάτωση ενός σχεδίου, με την  πραγμάτωση του οποίου, είναι (αυτό)στρατευτμένος και  εναρμονισμένος. Ο Ανθρωπος πιστεύει και θρησκεύεται με την πλατιά σημασία τής λέξης, όταν θέλει να μετέχει  σ΄ αυτό,το συμπαντικό γίγνεσθαι και αυτή η συμμετοχή του, αυτή ή μέθεξη, αυτή η συναίσθηση τής αποστολής του και τής ευθύνης του, είναι η θρησκεία του, και είναι ίσως η εξήγηση,αυτού τού ταξειδιού που λέγεται ζωή και αυτής τής  παρουσίας που λέγεται Ανθρωπος. Η παραδοχή αυτή,δεν οδηγεί και δεν σημαίνει υποταγή με την στενή και ανελεύθερη σημασία τής λέξεως,σηματοδοτεί μιά συμπόρευση,μια εναρμόνιση, έξω βεβαίως από κάθε έπαρση,από κάθε αλαζονεία, μιά απελευθέρωση , μια λύτρωση και μια δικαίωση.Συμμετέχει στον αγώνα για την οικοδόμηση του μέλλοντος.
Σηματοδοτεί ένα βαθύτατο αίσθημα ευθύνης,(:Ότι δεν έχει προδώσει,ότι 
στην εκπλήρωση του χρέους.Στην μεγάλη ευθύνη του , βρίσκεται το τραγικό μεγαλείο του Ανθρώπου.
Και όλα αυτά Πώς;
         
Με τη αγάπη. Που είναι ταυτόχρονα και η μέθοδος και ο στόχος.-           

H Θεοσοφία για την  Θρησκεία
Η Θεοσοφική διαδασκαλία, λέγει ότι, δεν είναι θρησκεία, αλλά συγχρόνως θρησκευτική και επιστημονική,με κύριο έργο να επαναφέρει σε κάθε θρησκεία το ζωοπoιόν της πνεύμα,ερευνώντας την πραγματική σημασία των δογμάτων της,όπως γράφει και σε μια επιστολή της του 1887, προς τον Αρχιεπίσκοπο τού Canterbury, η Μπλαβάτσκυ”(Theosophy is not a religion but a philosophy at once  religious and scientific, and the chief work so far of the Theosophic Society  has been to revive  in each religion its own animating spirit by encouraging and helping inquiry into the true significance  of its doctrine  and observers.).Στο έμβλημά τής Θεοσοφικής εταιρείας,αναγράφεται ότι, καμία θρησκεία δεν είναι υπεράνω τής αλήθειας.(: δεν διευκρινίζεται τι είναι αλήθεια)  Ο ορισμός αυτός υπάρχει στο Μαχαμπαράτα, το μεγάλο έπος της Ινδίας..
Σύμφωνα με Ε.Π.Μπλαβάτσκυ  «Είναι η Θεοσοφία θρησκεία;» :
«Μια Θρησκεία με την αληθινή και μόνη ορθή έννοια είναι ένας δεσμός που ενώνει τους ανθρώπους – όχι ένα συγκεκριμένο σύνολο δογμάτων και πιστεύω. Αυτή καθαυτή η Θρησκεία, όμως, υπό την ευρύτερη έννοιά της, είναι αυτό που συνδέει όχι μόνο όλους τους ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ αλλά και όλα τα ΟΝΤΑ και όλα τα πράγματα παντού στο Σύμπαν σε ένα μέγα σύνολο. Αυτός είναι ο θεοσοφικός ορισμός μας για τη θρησκεία.»
Κατά την Θεοσοφική Διδασκαλία ,η Θεοσοφία είναι μια μυστική παράδοση που φυλάει στα σωθικά της, την απόκρυφη καταγωγή τού ανθρώπου, τού πλανήτη, των αγγέλων, των θεών και των δαιμόνων. Κρατάει καλά φυλαγμένο το μυστικό τής σχέσης τού ανθρώπου με όλα τα προηγούμενα και τα αποκαλύπτει προοδευτικά, μόνο σε καιρούς που κρίνονται αποκρυφιστικά κατάλληλοι, κυρίως μέσω μύησης και δευτερευόντως μέσω θρησκείας. Όμως δεν υπάρχει θρησκεία που να μην αναβλύζει από τον θεοσοφικό αυτόν πυρήνα, όσο διαφορετικές κι αν φαίνονται οι θρησκείες μεταξύ τους. Η θρησκεία είναι το σώμα το χειροπιαστό τμήμα τής Θεότητας πάνω στη γη. Και εφόσον η ψυχή τής Θεότητας λέγεται Θεοσοφία, αυτή είναι και παραμένει το κεφαλόβρυσο των θρησκειών.Η ζωή στον πλανήτη μας, είναι ένα μεγάλο σχολείο γεμάτο δυσκολίες, όπου οι άνθρωποι εκπαιδεύονται έως ότου κατακτήσουν με αυτό-προσπάθειες και ατομικές εμπειρίες, εκείνη τη γνώση- σοφία που θα τις εξομοιώσει με το Τέλειο.Πάντοτε κατά την θεοσοφική Διδασκαλία,Θρησκεία είναι αυτό που υποστηρίζει και υπηρετεί τη Θεότητα (γιατί αυτή είναι το σύνολο των Θεών) πάνω στη Γη.Κάθε θρησκεία είναι μια ακτίνα από την αιώνια και υπερβατική Σοφία.»


ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΙΕΡΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΙΕΡΟΦΑΝΕΙΕΣ.`
-Κατά τον  Eliade  το ιερό (: τού οποίου ο προσδιορισμός κατά τον Παπαλεξανδρόπουλο επιτυγχάνεται με τις ιεροφάνειες,μια που από μόνο του το ιερό δεν έχει προσδιορισμένο περιεχόμενο) απαντάται, υπάρχει μέσα στο χώρο τής ανθρώπινης ύπαρξης,δεν είναι εκ τού κόσμου,είναι όμως παρόν σ΄αυτόν,δεν είναι δημιούργημα ,αλλά ουδέτερο, μια βασική παράμετρος τού ανθρώπινου πνεύματος--(o Joanne Punzo Waghome μεταθέτει το « ιερό» τού Eliade,από την ανθρώπινη συνείδηση στο Σύμπαν,κάνοντάς το, δομικό του στοιχείο) ……….. στα αρχαικά επίπεδα τού πολιτισμού,ζην ως ανθρώπινο όν είναι καθεαυτό,μια θρησκευτική πράξη….το να είναι κανείς ή να γίνεται άνθρωπος σημαίνει να είναι θρησκευτικός,το θρησκευτικό είναι μια παγκόσμια διάσταση…….Το ιερό παραμένει και επομένως παραμένει και η θρησκεία, μόνο που έχει για τον σύγχρονο άνθρωπο,απλώς άλλο αντικείμενο, που είναι η ιστορία δηλαδή ο ίδιος ο εαυτός του………..Δεν υπάρχει τομέας τής πραγματικότητας,που να μην θεωρήθηκε κάποτε από κάποια θρησκεία ως φορέας ή εκφραστής τού ιερού..γι΄αυτό οι ιεροφάνειες είναι άπειρες…….παρά την απειρία αυτή,υπάρχει κάτι που παραμένει σταθερό,κι’ αυτό είναι η διαδικασία τής ιεροποίησης που σημαίνει ότι, υπάρχει στον άνθρωπο μια ορισμένη αντίληψη περί ιερού,έτσι που μπορούμε να έχουμε ένα προσδιορισμό τού ιερού,όχι καθεαυτού, αλλά τού ως τι, αυτό παρουσιάζεται κοινά μέσα στην ανθρώπινη θρησκευτική εμπειρία.(Παπαλεξανδρόπουλος 43)
 Οι κοινές  παράμετροι,είναι :
1) η ετερότητα
 Το ιερό γίνεται αντιληπτό ως κάτι άλλο,είναι άλλο πράγμα , έρχεται από αλλού)-Ιεροποιούνται   πάντα τομείς τής πραγματικότητας, (μέγεθος,δύναμη,ωραιότητα) ως άλλα, από την  υπόλοιπη πραγματικότητα.-Σε ορισμένες περιπτώσεις η ετερότητα,αποτελεί τον κυριότερο  τρόπο εννόησης ή αντίληψης τού απολύτου
2) η δύναμη,
Κατά τον  Eliade  κάθε ιεροφάνεια είναι και  « κρατοφάνεια» μια εκδήλωση δύναμης,και το ιερό ως δύναμη αφορά κάθε θρησκεία (-υπήρξαν θρησκειολόγοι που υποστήριξαν τη θεωρία ότι, η Θρησκεία γεννήθηκε από την βίωση από τους πρωτόγονους, μιάς τέτοιας δύναμης.
3)το νόημα ,
δηλαδή η αναζήτηση τού τι θέλουν να πούν,αφού ο πρωτόγονος άνθρωπος βιώνει το ιερό και με τον νού του ( :τα θρησκευτικά βιώματα  τού πρωτόγονου ως προς την αντίληψη τού ιερού που,είναι τόσο σύγχρονα όση και  η δική μας)……Ο κόσμος για τον πρωτόγονο υπάρχει πάντα μέσα από τη σχέση του με το ιερό..
4) η πραγματικότητα .
Ο κόσμος είναι πραγματικός,υπάρχει όσο έχει νόημα και έχει νόημα,όσο διατηρώντας  την δόμηση και τον τρόπο ύπαρξης, που τού χάρισε ο Θεός ή οι Θεοί,όταν τον δημιούργη σαν,διατηρεί τη σύνδεσή του με το ιερό,που έτσι βιώνεται ως « πραγματικό»,έτσι ώστε μακριά απ΄αυτό,ο κόσμος παύει να «είναι» ,μεταβαλλόμενος σε ανόητο χάος.Υπάρχει σύνδεση τού νοήματος με το είναι.Κάθε ιεροφάνεια είναι και « οντοφάνεια»….Το ιερό είναι ισχυρό επειδή είναι πραγματικό…………Κάθε θρησκεία είναι και μια οντολογία……….  Η οντοφάνεια  πάντα προυποθέτει την θεοφάνεια ή την ιεροφάνεια  κατά τον Eliade,……………..Στα αρχαικά στρώματα το ιερό συγχέεται με το«είναι»

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΟΡΙΣΜΩΝ ΠΕΡΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
  Α.-Ουσιοκρατικοί ορισμοί.
  Σχετίζονται με στοιχεία « μεταφυσικά» και « πνευματικά»Τι είναι όμως στην πραγματικότητα « μεταφυσικό» και τί «πνευματικό»; Πολλές φορές οδηγούμαστε σε λανθα σμένες και αυθαίρετες κρίσεις.Προυποθέτουν, χωρίς να αιτιολογούν το γιατί. Προυποθέτουν  ότι, τα συστατικά τής Θρησκείας  είναι σημαντικά.Επομένως αυτοί οι ορισμοί πέρα από το ότι, βασίζονται σε ένα φαινομενικό εύστοχο και /ή θεωρούμενο ως δεδομένο χαρακτηρισμό τής Θρησκείας, παρουσιάζουν επίσης την τάση να θεωρούν ως δεδομένη την σπουδαιότητα αυτού τού ορισμού και αυτού τού φαινομένου.
 Β.-Οι πολιτισμικοί ή λειτουργικοί ορισμοί
Κατά την θεωρία τής λειτουργίας, η θρησκεία, ορίζεται όχι με βάση τι πιστεύουν οι θρησκευόμενοι αλλά το πώς το πιστεύουν.(δηλαδή με βάση τον ρόλο τής πίστης στην ζωή των ανθρώπων) Προσδιορίζουν ορισμένες ατομικές ή κοινωνικές ανάγκες και αντιμετωπίζουν την θρησκεία, ως ένα σύστημα τού οποίου  οι αντιλήψεις ,οι πρακτικές ή τα σύμβολα έχουν σκοπό να ικανοποιήσουν αυτές τις  ανάγκες.Δεν παρουσιάζουν το τελευταίο αυτό πρόβλημα,ορίζοντας την θρησκεία ως σύστημα.Το κυριώτερο πρόβλημά τους είναι ότι, ενώ  προτείνουν ορθά κριτήρια  για την κατάταξη  αυτών των φαινο μένων(των θρησκευτικών) εντούτοις,δεν παρέχουν συνήθως καμία στέρεη βάση για τον αποκλεισμό ορισμένων φαινομένων που συνήθως καλούνται « θρησκευτικά» Ετσι πολλά στοιχεία τής καθημερινής πραγματικότητας,μπορεί να συνδέονται με το μυστήριο,το δέος,το ανεξήγητο κλπ.αλλά δεν μπορούν να θεωρηθούν ως θρησκευτικά.
(Κατά μια άποψη χαρακτηριστικό τού 20ού αιώνα είναι η άθρησκη Χριστιανοσύνη,χωρίς ιδιαίτερες θρησκευτικές πρακτικές που  συχνά είναι απλώς αφορμή για γιορτές και ξεφα ντώματα, απογυμνωμένα από   αξιόλογο εσωτερικό περιεχόμενο.Οι παραδοσιακές διαμεσολαβητικές πρακτικές απορρίπτονται ως μαγικά κατάλοιπα χωρίς νόημα.)
- Κατά τον Clifford Geertz «η Θρησκεία μπορεί να προσδιορισθεί με βάση την λειτουργία της,ως ένα διαπολιτισμικό συμβολικό σύστημα,το οποίο δημιουργεί συναισθήματα και κίνητρα που φαίνονται να είναι απόλυτα πραγματικά.Εν τούτοις  αυτή η λειτουργία περιορίζει κάπως το περιεχόμενο των συμβόλων που χρησιμοποιούνται κατ΄αυτόν τον τρόπο. Ετσι το ότι, τα σύμβολα ή τα συμβολικά συστήματα,που προκαλούν και καθορίζουν συμπεριφορές οι οποιες χαρακτηρίζουμε ως θρησκευτικές και εκείνα που τοποθετούν αυτές τις συμπεριφορές σε ένα κοσμικό πλαίσιο ,είναι τα ίδια σύμβολα ,δεν θα μάς εκπλήσσει.Όταν λέμε ότι ,ένα συγκεκριμένο αίσθημα δέους είναι θρησκευτικό και όχι κοσμικό τι άλλο εννοούμε παρά το  ότι, πηγάζει από την σύλληψή  ενός καθολικού ζωτικού φαινομένου,όπως το μάνα,και όχι η επίσκεψή μας στο Γκράν Κάνυον!!!!;»
Δηλαδή κατά τον Clifford Geertz , η θρησκεία είναι ένα σύστημα συμβόλων,το οποίο  προκαλεί ισχυρά επίμονα και διαρκή συναισθήματα και κίνητρα στους ανθρώ πους,διαμορφώνοντας αντιλήψεις γιά μια-- γενικού τύπου,-- ύπαρξη και προσδιορίζοντας σε αυτές τις  αντιλήψεις ένα τέτοιο προσωπείο τής πραγματικότητας,ώστε τα συναι σθήματα και τα κίνητρα αυτά φαίνονται ιδιαίτερα πραγματικά.

Ο ΠΙΕΤΙΣΜΟΣ(PIETISMUS)
Η λέξη παράγεται από το λατινικό Ρietas ( ευσέβεια).Πρόκειται για ένα κίνημα ,που δημιουργηθέν στους κόλπους τού προτεσταντισμού, στα τέλη τού 17ου,αρχές τού 18ου αιώνα,και πιθανώς οφειλόμενο στον Ανθρωπισμό τής Αναγέννησης και τον Διαφωτισμό.( συνέπεια : παραθεώρηση ή και απόρριψη τού δόγματος ,και αντικατάσταση από την διδασκαλία τής ηθικής,λογικοκρατία,ηθικός ευδαιμονισμός) Ειδικώς για την Ελλάδα,( : κίνημα τής «Ζωής» «Σωτήρος»,περιοδικό « Ακτίνες») για μερικούς,είναι σύμπτωμα μιας προσπάθειας εξευρωπαισμού,που δεν άφησε ανηπερέαστη την Εκκλησία. Αποβλέπει στην προτεραιότητα τής πρακτικής ευσέβειας,και όχι προς την δογματική πολεμική θεολογία, στην οποία είχε δώσει τα πρωτεία η Μεταρρύθμιση.Απέναντι στην αντίληψη τού Θεού,όπως τον αντιλαμβάνεται η θεωρία και ο νούς,αντιπαρατάσσει την άμεση θρησκευτική εμπειρία. Ο Θεός αποκαλύπτεται στη θρησκευτική πράξη.Ο Χρ.Γιανναράς(ό.π.  « Η ελευθερία τού ήθους».94)  χαρακτηρίζει   τον πιετισμό,ως μυστικισμό  τής πρακτικής ευσέβειας,ως μια μορφή γνωσιομαχίας,ως αδογματισμό, ή και ως καθαρό αγνω στικισμό  ενδεδυμένο με τον μανδύα τής ηθικής σκοπιμότητας και τον αποκρούει.Διαφωνεί με τον χωρισμό τής Ηθικής από το δόγμα,βλέπει την αποδοχή του να οδηγεί την Εκκλησία στο να μεταβάλλεται σε κοινωνικό ή και κρατικό θεσμό και να οργανώνεται όλο και περισσότερο γραφειοκρατικώς,στην εκκοσμίκευσή της ,με παραπέρα συνέπεια να εμφα νίζεται κενή η πίστη τής Εκκλησίας, η Εκκλησία να κενώνεται,ως προς το οντολογικό της περιεχόμενο,και ως προς το κήρυγμά της,και να εκπίπτει σε μια από τις συμβατικές μορφές ζωής,σε μια εκδήλωση πτώσεως τού ανθρώπου.
Η πολεμική αυτή τού Γιανναρά,ασφαλώς επιτρέπει αντίλογο,που συνδέεται και  με το στόχο, το περιεχόμενο και την ουσία  τής Θρησκείας.

 Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ Η  ΒΙΒΛΟΣ
Λέγοντας Βίβλο εννοούμε τα τα 49 βιβλία τής Παλαιάς Διαθήκης και τα 27 τής Κοινής Διαθήκης.
Όπως γράφει ο Ιάσων Ευαγγέλου( «Το Θρησκευτικό αδιέξοδο» σελ.109 επ.) στην Παλαιά Διαθήκη στοιχεία που εμφανίζονται ως Ιουδαικά,αποτελούν δάνεια από άλλους λαούς. Ετσι  για τις διηγήσεις τής Γενέσεως,  γράφει ότι,ή πρόκειται για αντιγραφή και παράφραση  αιγυπτιακών και ελευσινιακών αντιλήψεων ή -ειδικώς για τα περί κατά κλυσμού-για  αντιγραφή από βιβλία  των  Αρχαίων Ελλήνων (Ησίοδος),από το Επος τού Γκιλγκαμές,και  επανάληψη  μύθων των Σουμεριοβαβυλωνίων.

Αναφορές στην Βίβλο.
Παλαιά διαθήκη
Σοφία Σολομώντος  κεφ.ΙΔ χωρία 16,18,27
Στην Καινή διαθήκη.(Καθολική επιστολή Ιακώβου Κεφ.Α,27-αναφέρεται πιο πάνω)
,Προς Κολασσαείς,Κεφ.Β,χωρ.18.-

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
  Η Θρησκεία άσκησε διφορούμενη-αντιφατική, πολιτιστική-οικονομική, επίδραση.Οκνηρία για μερικούς,(υποτίμηση τής Ανθρώπινης ζωής) έμπνευση για υψηλά έργα πράξεις αγάπης και αυτοθυσίας   για άλλους.Αρκετές φορές οδήγησε σε πράξεις βίας,σε εγκλήματα-(Θρησκευτικοί πόλεμοι-Σταυροφορίες-Υπατία-Θεοδόσιος ανθρωποθυσία κλπ.)Ο Λουκρήτιος είπε «Tantum religio potuit suadere malorum» (Οποία δεινά επεφύλαξε στην ανθρωπότητα η θρησκεία – σε πόσα δεινά θα μπορούσε να πείσει η θρησκεία.)   Όπως  γράφει ο Norman Davies στην  « Ιστορία της Ευρώπης.» η καταγωγή τής προπαγάνδας ,ιστορικά προέρχεται από τη σφαίρα της οργανωμένης Θρησκείας..
Η ιερότητα και το υπερφυσικό στοιχείο που αποδίδει η θρησκεία στον θεσμό τού γάμου,έχει επιπτώσεις δημογραφικές.Ευλογώντας η θρησκεία τους γάμους,σημειώνει  ο Οdon Vallet, σημαίνει πως σύντομα θα ευλογήσει και τα παιδιά. Γι΄αυτό και για μεγάλο διάστημα διαζύγιο και θρησκεία ακολούθησαν  διαφορετικούς δρόμους.Η ίδια αιτιολογία, με τον ίδιο στόχο οδηγεί  τη Θρησκεία,και στην απόρριψη τής συμβίωσης μεταξύ προσώπων τού ιδίου φύλου. Η Θρησκεία αποδοκιμάζει τις σύγχρονες-εκτός γάμου και εκτός θρησκευτικών νόμων-μορφές συμβίωσης,με την αιτιολογία ότι, η παράνομη οικογένεια θα καταγγείλει –ενδεχομένως σιωπηρώς τις συνθήκες που συνήφθησαν με  τον Θεό.

(Στοιχειωδώς) αναλυτικότερα
 Στα θετικά έχουμε ότι ,είναι συντηρητής τής πολιτισμικής κληρονομιάς,(περισσότερα από τα μισά  μνημεία που προστατεύονται από τη Unesco, ως στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, τής ανθρωότητας είναι θρησκευτικά κτίρια),ότι, έχει βοηθήσει  στην αποκα τάσταση των αρχαίων γλωσσών,στην απροκρυπτογράφηση τού παρελθόντος,στην διδασκαλία  των αρχαίων γραφών,στην διατήρηση μιας ανεκτής ηθικής συμπεριφοράς, κλπ.
Στα θετικά, σε αναφορά τον Ιουδαισμό και τον εβραικό λαό που(με μοναδική ίσως εξαίρεση κατά τον Hagène,τους Ελλήνες τους Αραμαίους,και Κινέζους) παρέμεινε πάντα  στενώς δεμένος  με την θρησκεία του, η επίδρασή της ήταν τεράστια.Η επιβίωση του λαού αυτού , οφείλεται  ίσως αποκλειστικώς στο δέσιμό του με την θρησκεία του  (που σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό και τον Ισλαμισμό  είχε περιορισθεί αρχικώς,σε μια περιοχή και σ’  ένα λαό) αναπόσπαστο  στοιχείο τής ταυτότητάς του.Οι εβραίοι της διασποράς,χωρίς θρησκευτική ή πολιτική ηγεσία, είχαν πάντοτε μαζύ τους τα Ιερά τους βιβλία, την Τορά,που ήταν  η παρηγοριά και η ελπίδα τους «Του  Χρόνου στην Ιερουσαλήμ διαβάζουμε στους Ψαλμούς.Σ.αυτά τα στοιχεία οφείλουν την επιβίωσή τους.που τους κράτησε ενωμένους, μέχρι την δημιουργία του νέου κράτους τους. (περισσότερα στον Hagène,ό.π.σελ  41 επ.)
Στα  αρνητικά και ειδικότερα στο μέτρο που η προσήλωση στο δόγμα και στη συντήρηση, είναι  πολλές φορές,τροχοπέδη,για την αλλαγή και τη πρόοδο,οδηγεί στον  φανατισμό,και απομακρύνει από τη λογική και την καλωσύνη και   εμφανίζεταιως πραγματική απειλή για την ανθρωπότητα,για τον πολιτισμό,για την ειρήνη .Σκέφτομαι    τα αποτρόπαια εγκλήματα που γίνονται στο όνομα της θρησκείας, τις αγριότητες που έγιναν και γίνονται στο όνομα    του κήρυκα της αγάπης,Ιησού Χριστού, βλέπω τον ορατό κίνδυνο για ένα σκληρό εξισλαμισμό τής Ευρώπης,στις προσεχείς δεκαετίες, και τις σχετικές προβλέψεις και  φόβους,όπως διατυπώνονται   για  την καταστροφή που απειλεί την Ευρώπη,αν επικρατήσει το Ισλάμ. .Εκφράζονται φόβοι ότι,Δημοκρατία, ισότητα,ανθρωπισμός θα δώσουν τη θέση τους στην Σαρία. Σε συζητήσεις με μουσουλμάνους,αυτοί διευκρινί ζουν,πώς πάνω από τη Δημοκρατία,πάνω από όλα, είναι ο Αλλάχ.
-Στα αρνητικά επίσης,που χρεώνονται  στην π-ερίπτωση αυτή,κυρίως στον Χρισιανισμός είναι οι άδικες επιθέσεις, διωγμοί καί αποκλεισμοί(:! Ο Θεοδόσιος ο Β τους απέκλεισε από κάθε δημόσιο αξώμα)  που δέχθηαν οι Εβραίοι.Κατηγορήθηκαν γιατί δεν  δέχθηκαν τον λόγο Του Ιησού,  για Θεοκτονία, για την τάση τους να συνωμοτούν με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία ( πρβ, μίσος του Χίτλερ που εκδηλώνεται  και στο βιβλίο του  Ο αγών μου,(κ.λπ.) Ευτυχώς νηφαλιότερε  σκέψεις διατυπώθηκαν  το 1965 στην εγκύκλιο  « Nostra Aetate» πού εγκρίθηκε  από  την β΄Σύνοδο του Βατικανού.Αλλά και το Ισλάμ δεν υστέρησε βασιζόμενο σε άλλες κατηρορίες(άλλοίωση των Γραφών από τους Εβραίους κλπ),

-  Στην ίδια ενότητα:Υπάρχουν καταστροφές,σε ατομικό ή και συλλογικό επίπεδο οφειλόμενες στην εντελώς  παράλογη και αντιεπιστημονική  έννοια που δίνουν μερικοί πιστοί στην έννοια της πίστης  και της Θείας Πρόνοιας..Εχουν την γνώμη,  για την ακρίβεια πεποίθηση  ότι, η πίστη αυτή, αρκεί για να τους προστατεύσει από δεινά και φυσικά φαινόμενα ,απορρίπτοντας άνευ ετέρου τις επιταγές  και υποδείξεις της λογικής και της επιστήμης, και αρνούμενοι να λαβείν μέτρα που  υποδεικνύουν οι δυο τελευταίες.»(  :Ο Θεός θα μας προστατεύσει»-Αλλά ο Θεός μας προστατεύει με την λογική που έδωσε στον άνθρωπο)(

Αντιγράφουμε τραγικό παράδειγμα,όπως το παραθέτει ο  Trefil  (ό΄π .σελ220

«  το 1767 οι αρχές της Βενετίας θεώρησαν πώς είναι ιεροσυλία  να  φοβάται κανείς πως υπάρχει κίνδυνος  να χτυπηθεί εκκλησία από κεραυνό. Αποθήκευσαν λοιπόν τόνους πυρίτιδος  στο θόλο μιας εκκλησίας.Οταν συνέβη το αναπόφευκτο ,σκοτώθηκαν 3.000 άνθρωποι και καταστράφηκε ολόκληρη συνοικία της πόλης.»

-Μερικοί προβλέπουν ότι, η λογική και το  μέτρο, θα εκλείψει σε πολλούς τομείς.Απάνθρωπες ποινές(το κόψιμο άκρων σε κλέφτες,λιθοβολισμός) θα επιβάλλονται σε παραβάτες,ή και σε «απίστουςς«στο όνομα τού Αλλάχ.Κατακτήσεις αιώνων θα εξαφανισθούν.
-Ο Γιάννης Κορδάτος  αναφερόμενος στην αρχαιότητα  ,δέχεται(βλ.προχείρως Εισαγωγή του,  στο Πλάτωνος «Ευθύφρων» Εκδόσεις Ι.Ζαχαροπούλου, 1939,σελ.5)  ότι « το ιερατείο ως πνευματικός εκπρόσωπος των γαιοκτημόνω και παλαιών ευγενών…δεν υπήρξεν από καταβολής κόσμου αντιπροοδευτικός παράγων.Κατά την πρώτη περίοδο της Ανθρώπινης ιστορίας …οι ιερείς ήσαν οι αποθησαυρισταί  της κοινωνικής πείρας  και αυτοί πρώτοι εφιλοσόφησαν,δηλαδή αντίκρυσαν με κριτικόν νεύμα το γεωφυσικόν περιβάλλον των.Συνεπώς όλες οι πρωτόγονοι θρησκείες περικλείουν τας πρώτας γνώσεις και παρατηρήσεις του άνθρώπου  επί του γύρω του περιβάλλοντος,και ως εκ τούτου η αρχέγονος « θεολογία» είναι και η πρώτη φιλοσοφία.Οταν όμως διελύθη η οργάνωσις του γένους,και εσχηματίσθη το κράτος τότε πλέον το ιερατείον ήρχισε να μεταβάλλεται εις παράγοντα άκρως συντηρητικό και εις οργάνωσιν που αντιτίθετο  εις πάσαν πολιτικήν και κοινωνικήν εξέλιξιν»
Ο Κ.Αξελός γράφει(ό.π. σελ.21) « Η θρησκεία δικαιώνει και επικυρώνει την καθεστηκυία  τάξη,την αρνείται και την απορρίπτει.Μάχεται στο πλευρό των ισχυρότερων και χορταίνει τους αδύναμους.Ετσι παίζει ταυτοχρόνως σε δυό ταμπλώ.»

   Η επίδραση τής θρησκείας μπορεί να ανιχνευθεί και σε άλλους τομείς της κοινωνίας:
Μερικοί « χρεώνουν» τη Θρησκεία,ότι ευθύνεται αμέσως ή εμμέσως με την καταστροφή τού περιβάλλοντος,την υπέρμετρη εκμετάλλευσή του,αναφερόμενοι στην εβραιοχρι-στιανική παράδοση- Ετσι οι White (1967) και Pruhser (1971), υποστηρίζουν πώς  η οικολογική κρίση που αντιμετωπίζει ο πλανήτης σήμερα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη βιβλική διδαχή (Γένεσις, 1:26)  κατά την οποία, στον άνθρωπο δίνεται το δικαίωμα «να εξουσιάζει» καθετί ζωντανό και ότι, έχει συνεπώς ένα θεόπεμπτο δικαίωμα να κατακτά και να μεταβάλλει τον υλικό κόσμο. Ανεξάρτητα από την βαρύτητα που δίνει κάποιος στη Βίβλο,έχει λεχθεί,ότι, αυτή η ηθική τής εκμετάλλευσης έχει διαποτίσει και καθορίσει σε υπολογίσιμο βαθμό, τη στάση του Δυτικού κόσμου, απέναντι στις φυσικές πηγές και έχει υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό από την υλιστική μας επιστήμη και τεχνολογία. Ο άνθρω πος   προβάλλεται ως το  μέτρο των πάντων και ότι,  έχει τη «θεϊκή άδεια» να κάνει ό,τι τού αρέσει με το ζωικό, το φυτικό και το ορυκτό βασίλειο για να συντηρείται και να τρέφεται. Το κατά πόσο η στάση αυτή, δικαιούται να επικαλείται τη Βίβλο είναι αμφίβολο. Και αυτό πέρα από την επιφύλαξη, για το αν η βίβλος αποσκοπούσε ή όχι να υποδηλώσει και να κηρύξει, ότι στον άνθρωπο έχει δοθεί αυτό το είδος άδειας.
Αλλά:
 Δεν είναι βέβαιο αν η λέξη «εξουσία» αποτελεί ορθή απόδοση των πρωτότυπων εβραϊκών όρων kivshuah και redu. Οι εβραϊκές αυτές λέξεις στοχεύουν  μάλλον να διατυπώσουν την έννοια της «καλλιέργειας», της «ενασχόλησης» με κάτι και κατά προέκταση της «ευθύνης» γι' αυτό και όχι της απόλυτης κυριαρχίας, χρησιμοποίησης και εκμετάλλευσης. Αυτή η έννοια τής «καλλιέργειας και ευθύνης» περισσότερο και όχι της «εξουσίας»και υπέρμετρης εκμετάλλευσης υπογραμμίζεται σε άλλο σημείο  στη Γένεση (2:15), όπου  κατά την   εβραική γλώσσα  θέλει τον Θεό  να εγκαθιστάτον άνθρωπο στο  Κήπο της Εδέμ «για να τον καλλιεργεί και να τον προσέχει» Υπάρχει η υπόνοια ότι, η παρανόηση του ακριβούς  νοήματος της εβραϊκής διατύπωσης, που τοποθετείται από την εποχή της μετάφρασης της Παλαιάς Διαθήκης στα λατινικά τον 4ο αιώνα μ.Χ., μπορεί να προέκυψε εξαιτίας της απόπειρας νομιμοποίησης των συνεχώς αυξανόμενων δυνάμεων ελέγχου που αποκτούσε ο άνθρωπος πάνω στο φυσικό κόσμο.Πάντως υπάρχει  κάποια αλήθεια στην άποψη ότι, η εξουσία λόγω ανωτερότητας που θεώρησε ότι έχει ο άνθρωπος της Δύσης πάνω στον φυσικό κόσμο και  που διαιωνίστηκε με τις φιλοσοφίες και πρακτικές της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας έχει τις ρίζες της , στην πολύ επικίνδυνη για τον πλανήτη και κατ επέκταση και στον ίδιο τον άνθρωπο,αντίληψη ότι τα πάντα έχουν δοθεί σ΄αυτόν,για να εκμεταλλευτεί όπως αυτός θέλει το φυσικό του περιβάλλον και ότι η αντίληψη αυτή, από παληά έχει μια θεμελίωση στη Βίβλο έστω και με τη βοήθεια μιάς κακής ανάγνωσης και ερμηνείας.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
-Κατά τον  Alain " η τέχνη και η θρησκεία συνιστούν τις δύο όψεις του ιδίου υφάσματος….H ανθρώπινη μορφή,εναλλάσσεται με άλλες μορφές ,όπως λ.χ.όταν παρουσιάζουν θεούς με κεφαλή λύκου ,στους Αιγυπτίους..αντιθέτως η Ελληνική τέχνη δεν εμφανίζει τίποτε το μυστηριώδες ,ή τρομακτικό,όπου δεν υπάρχει το υπερβολικό .


Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
-Χαρακτηριστικό  μιάς επιστημονικής  θέσης είναι το βιοφθαρτό.Δεν υπάρχει καμία επιστημονική θεωρία,για την οποία να είμαστε σίγουροι ότι, θα αντέξει για πάντοτε στον Χρόνο. Αντίθετα η Θεολογία έχει δόγματα και  γενικότερα παραδοχές, για τις οποίες μια μεταβολή εμφανίζεται ( κατά κανόνα) αδιανόητη.Αυτή και μόνον η επισήμανση δείχνει ότι, αρμονικές σχέσεις,μεταξύ τους, δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν.Η αντιπαλότητα αυτή,έχει φθάσει αρκετές φορές,σε υπερβολές και απαράδεκτες πρακτικές και θέσεις τής Εκκλησίας.Ετσι το 1277  ο επίσκοπος Τεμπιέ των Παρισίων, υπό τις οδηγίες τού  Πάπα Ιωάννη ΚΑ, δημοσίευσε ένα κατάλογο  219 αιρέσεων ή σφαλμάτων που επρόκειτο να καταδικα στούν.Ως αίρεση κατά τον κατάλογο αυτό, θεωρήθηκε και η  άποψη τής Φυσικής, ότι, η Φύση διέπεται από νόμους.Τούτο  κρίθηκε ότι, αντιβαίνει στην παντοδυναμία τού Θεού.( ανοήτως για τον επί πλέον λόγο ότι, υπήρχε η διαφυγή ότι,  τους νόμους έθεσε ή και θέτει  ο Θεός-- Ο Ντεκάρτ,εκήρυττε μια μέση-συμβιβαστική, θέση.Ότι, δηλαδή,από την στιγμή που ο Θεός έθεσε σε λειτουργία τον  Κόσμο τον άφησε να πορεύεται μόνος του.) Γνωστή επίσης η περίπτωση τού Γαλιλαίου, που δικάστηκε για αίρεση, το 1633  επειδή υποστήριζε το σύστημα τού Κοπέρνικού, ( που η Εκκλησία έβλεπε ότι, έρχεται σε αντίθεση με την Βίβλο,κατά την ερμηνεία τής οποίας υποτίθεται ότι, όλοι οι πλανήτες περιφέρονται γύρω από τη Γή- πράγμα σημειωτέον που δεν αναφέρεται ρητά σε κανένα σημείο τής Βίβλου).Πρέπει όμως εδώ να σημειωθεί, ότι, από φωτισμένους Χριστιανούς είχε  διατυπωθεί η άποψη πώς , « μπορεί κανείς να πρεσβεύει και να υπερασπίζεται  ως αληθινή μια γνώμη, παρόλο που  αυτή, έχει κριθεί και χαρακτηρισθεί  αντίθετη προς την Αγία Γραφή»(Χώκινγκ ό.π.36)

-Όπως έχει από πολλούς προβληθεί, επιστήμη και θρησκεία είναι δύο φαινόμενα διαφορετικά .Γράφει ο Γ.Κουμάντος .¨:  « το θρησκευτικό βίωμα  είναι…έντονα προσωπικό,εμπλουτισμένο από την υπέρβαση  τής  Λογικής  και κατά συνέπεια  στερημένο ή απαλλαγμένο  από την ενοποιητική λειτουργία των κανόνων της»
 Για τον διάσημο αγνωστικιστή  δαρβινιστή βιολόγο Stephen Jay Gould  δεν είναι ορατή μια συνένωση θρησκείας—(την οποία θεωρεί πολύτιμη καθώς έχει πολλά να προσφέρει στην ανθρώπινη ζωή) και επιστήμης,αλλά παρόλα αυτά βλέπει ως ακατανόητη την μεταξύ τους αντιπαλότητα καθώς η δραστηριότητα κάθε μίας αφορά  και εκτυλίσσεται σε διαφορετικά πεδία. ( Stephen Jay Gould « Εν αρχή ήν ο Λόγος Για τη συμφιλίωση θρησκείας και επιστήμης» Τραυλός 2000 σελ.14-15)
-Ως προς την σχέση θρησκείας και τεχνολογίας, αυτές κατά τον Harari ,(Homo Deus σελ.267 επ.)βρίσκονται πάντοτε σε μια λεπτή ισορροπία.Η μια πιέζει την άλλη,αλληλοεξαρτώνται και δεν μπορούν να απομακρυνθούν  η μία από την άλλη.Οι νέες τεχνολογίες  σκοτώνουν τους παληούς θεούς και γεννούν νέους.

-Οι σκεπτικιστές πιστεύουν πώς επιστήμη και μάθηση θα εξαφανίσουν την θρησκεία ,που την θεωρούν ως ένα σύνολο φαντασιώσεων.Την άποψη αυτή δεν δέχεται ο βιολόγος E.Wilson  σημειώνοντας ότι,στις μέρες μας η γνώση έχει υποταχθεί στην θρησκεία. Τονίζει την περίπτωση της κατ εξοχήν  τεχνολογικώς προηγμένης  χώρας του κόσμου ,των Η.Π.Α.όπου  μια σφυγμομέτρηση τού 1977 ,έδειξε  ότι ,το 94% του πληθυσμού πίστευε στον Θεό,ότι φαίνεται πώς οι άνθρωποι ενστερνίζονται περισσότερο την πίστη από την γνώση, και ότι, οι σχιζοφρενικές κοινωνίες μας προχωρούν μέσα από την γνώση αλλά επιβιώνουν μέσα  από την έμπνευση που προέρχεται από παληές δοξασίες και ότι, η επιστήμη, μπορεί μεν να ερμηνεύσει την θρησκεία αλλά όχι και να εξαλείψει την σπουδαιότητα της ουσίας της .

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ
 Το Βατικανό έκρινε ότι,η Θεωρία τής Μεγάλης Εκρήξεως ,συνιστούσε απόδειξη τής υπάρξεως Θεού.Είναι φανερό,ότι,πρόκειται για λάθος και τούτο ασχέτως ότι,η θεωρία αυτή,(καίτοι η κρατούσα σήμερα) δεν είναι γενικώς αποδεκτή και ασχέτως τού ότι ,είναι ενδεχόμενο στο μέλλον να εγκαταλειφθεί.Η Θεωρία τής Μεγάλης Εκρηξης,δεν λύνει το μυστήριο τής Δημιουργίας ,καμία θεωρία τής φυσικής δεν θα μπορούσε.Η φυσική περιγράφει φαινόμενα,δεν μπορεί να ανιχνεύσει τη πραγματικότητα που υπάρχει πίσω απ΄αυτά. Η θρησκεία ασχολείται μεταξύ άλλων και με αξίες.Η φυσική είναι μια μορφή λογικής.Η λογική δεν είναι το κατάλληλο εργαλείο για την κατανόηση τής πραγματικότητας.To μυαλό είναι χρησιμότατο εργαλείο,για την επιβίωση.Αλλά η εμβέλειά του,για τα  έσχατα ερωτήματα,είναι ανεπαρκής,εκτός βεβαίως αν κανείς δεν θέτει τα έσχατα αυτά ερωτήματα.

Στο βιβλίο τους «Τάξη μέσα από το Χάος»(Εκδόσεις Κέδρος,1986) οι συγγραφείς του, Ιλυα Πριγκοζίν λκαι Ιζαμπέλ Στέντζερς,αφιερώνουν σκέψεις ως προς την επίδραση της Θρησκείας στην Επιστημονική σκέψη.
Καθώς ο σκοπός του προκείμενου πονήματος.(αλλά γενικώτερα των όσων αναρτώνται στην ιστοσελίδα) είναι περιορισμένος,δηλαδή απλώς να προκαλέσει στον αναγνώστη ερεθίσμα τα για εντελώς αυτόνομη και ελεύθερη από μέρους του έρευνα και προβληματισμό,περι οριζόμαστε στην παράθεση αποσπασμάτων.«…η «χριστιανική προέλευση» της δυτικής επιστήμης  εξετάστηκε από μερικούς φιλοσό φους,όχι μόνον σε σχέση με την εμπέδωση τής αντίληψης για τη φύση –ρομπότ αλλά και με την ύπαρξη ουσιαστικού δεσμού ανάμεσα στην πειραματική επιστήμη και στα ελληνοιου δαικά στοιχεία του δυτικού πολιτισμού……..(Παραθέτουν οι συγγραφείς απόψεις του  Alfred North Whitehead…..(που γράφει) « εννοώ την ακλόνητη πεποίθηση ότι, κάθε συμβάν μπορεί με κάθε λεπτομέρεια να συσχετισθεί με τα προηγούμενά του με τρόπο απόλυτα καθορισμένο, βρίσκουμε (στον τόνο του)μια μόνο δυνατή προέλευση του,:στην μεσαιωνική προσήλωση  στον ορθολογισμό του θεού-που του απέδιδαν την ενεργό δύναμη τού Ιαχωβά και τον ορθολογιμό του Ελληνα φιλοσόφου.Κάθε λεπτομέρεια είχε ελεγχθεί και τακτοποιηθεί:η έρευνα στη φύση μπορεί να καταλήξει μόνον  στην προάσπιση τής πίστης στον ορθολογισμό.»
 Και συνεχίζουν :… «σήμερα με την αναζωπύρωση τού ενδιαφέροντος για τον μυστικισμό,…. Η επιστήμη φαίνεται να δίνει πειστικότητα στον μυστικιστικό λόγο.»
Παραθέτουν οι συγγραφείς τον Needham κατά τον οποίο «οι Κινέζοι υποδέχτηκαν τον δέκατον όγδοο αιώνα  την ανακοίνωση από τους Ιησουίτες,ότι , η φύση διέπεται από νόμους απλούς και  κατανοητούς,ως χαρακτηριστικό  παράδειγμα  ανόητου ανθρωπομορ φισμού΄.Σύμφωνα με την κυρίαρχη στην Κίνα φιλοσοφική αντίληψη…ο κόσμος βρίσκεται σε αυθόρμητη αρμονία, η κανονικότητα των φαινομένων δεν ευρίσκεται σε καμιά εξωτερική εξουσία,…η αρμονία αυτή,στην φύση,στην κοινωνία στον ουρανό,πηγάζει από την ίδια την ισορροπία  μεταξύ αυτών των διεργασιών που είναι σταθερές και αλληλένδετες, και συντο νίζονται μεταξύ τους σε μια αρμονία που κανείς δεν διευθύνει.Κι αν υπάρχει κάποιος νόμος ,κανείς ούτε άνθρωπος ούτε Θεός μπορεί να τον συλλάβει.Κάθε παρόμοιος νόμος θα εκφρά ζοταν σε γλώσσα που ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποκρυπτογραφήσει και δεν θα τον είχε καθιερώσει  ένας δημιουργός….Στην θεώρηση τής νεώτερης εποιστήμης…σε ό,τι αφορά τους νόμους της φύσεως,….Τους εκλαμβάνουμε σαν στατιστικές κανονικότητες,που έχουν ισχύ μόνον για δεδομένους χρόνους και θέσεις, σαν περιγραφές και όχι προδιαγραφές.»

Και συνεχίζουν οι συγγραφείς;… «ο επιστημονικός λόγος δεν είναι απλή μεταφορά παραδοσιακών θρησκευτικών αντιλήψεων…Η  νεώτερη επιστήμη…ανταποκρίνεται πλήρως στις απαιτήσεις των θεολόγων και των φυσικών….Οι περιγραφές που παρουσιάζει η επιστή μη   δεν μπορούν πιά να απεμπλακούν, από τη δραστήρια προβολή των ερωτημάτων μας  και συνεπώς δεν μπορούν να αποδοθούν σε μια πάνσοφη οντότητα.»

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΒΙΑ.  ( οι Ιεροί Πόλεμοι)
 -Οι περισσότερες θρησκείες δεν διδάσκουν τη βία.Λ.χ.ο Χριστιανισμός , διδάσκει την ειρήνη ,την αγάπη και τη συμπόνοια.Παρόλα αυτά,υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που αποτυπώνουν μιά πολύ βίαια πλευρά  που εκφράζουν οι οπαδοί του.Παραδείγματα υπάρ χουν αρκετά. Η Ιερά εξέτασις,είναι γνωστή για τον βίαιο προσηλυτισμό που εφάρμοσε  και  για την βάναυση τιμωρία των “απίστων”.Οι Σταυροφορίες με το πρόσχημα  της απελευ θέρωσης των Αγίων τόπων, και της πνευματικής σωτηρίας και λύτρωση, οδήγησαν  στην σφαγή πολλών θεωρούμενων ως αιρετικών,
Ανατρέχοντας στην ιστορία βλέπουμε ότι ,ιεροί πόλεμοι με σφαγιασμούς και γενοκτονίες καταγράφονται και στην εβραική Βίβλο,πράγμα που οδήγησε ορισμένους μελετητές στο  συ μπέρασμα ότι, ο Θεός τής  Παλαιάς διαθήκης,ήταν εκδικητικός και βίαιος.Συμπέρασμα που άλλοι μελετητές δεν αποδέχονται ,αποδίδοντες μεγαλύτερη έμφαση στο συμβολικό και μεταφορικό χαρακτήρα των σχετικών χωρίων.
Πρέπει όμως να σημειωθεί  ότι, σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για  Θρησκευτικόμορφες και όχι αμιγώς θρησκευτικές πολεμικές συρράξεις,εκείνες δηλαδή που ο μανδύας τής θρησκείας είναι παραπλανητικός καθώς κάτω απ΄αυτόν  κρύβονται κοσμικά  ε λατήρια,όπως η παραγραφή χρεών κλπ. Λ.χ.η ισπανική Ιερά εξέταση   εξυ περετούσε  συγχρόνως  την ανάσχεση  τής οικονομικής ευρωστίας ορισμένων  ομάδων μη χριστιανικών, (μουσουλμανικών,εβραικών) που ήκμαζαν.Ακόμη  και  οι ¨θρησκευτικοί’ πό λεμοι  τού 16ου και 17ου αιώνα, είχαν σαφώς πολιτικά κίνητρα,οδηγώντας μάλιστα ενίοτε  στην συμπόρευση,ετερόκλητων θρησκευτικών εκπροσώπων.Στό ίδιο πλαίσιο εντάσσεται για πολλούς,   και η εμφανιζόμενη ως θεοκρατική μάχη  μεταξύ κομμουνισμού και Χριστιανισμού.Αλλο παράδειγμα έρχεται από την Αγγλία,τού 13ου αιώνα με τη βίαιη εξορία των Εβραίων,η οποία παρά τις αντισημιτικές αποχρώσεις της ,φαίνεται πως υποκινήθηκε από άλλα “κοσμικά” κίνητρα (:αυτόματη παραγραφή χρεών προς τους αλλόθρησκους οικονομικούς δανειστές )
Ετσι μπορεί κανείς να προβάλει το επιχείρημα ότι,  σε ετερόκλητα θρησκευτικά αλλά και χωροχρονικά πλαίσια πολλές βιαιότητες υποκινούμενες από την θρησκεία, μπορούν να αξιολογηθούν και ερμηνευθούν ως υπόγειες  επιχειρήσεις στρατηγικής, που αποσκοπούν στην αύξηση τής πολιτικής –ενίοτε προβαλλόμενα ως προιόντα διαμαρτυρίας ή αμύνης--και ιεροκρατικής ηγεσίας,ιδίως όπου υπάρχει συγχώνευση ή ταύτιση κράτους και θρησκείας.Με ισοδύναμη διατύπωση σε αρκετές περιπτώσεις, η θρησκευτική ιδεολογία είναι ουσιαστικώς επίφαση και περιτύλιγμα και όχι κύριο αίτιο βιαιοτήτων.   Σε συν΄πεια και συνέχεια των αμέσως προηγουμένων,  πρέπει  να επισημανθεί  ότι, η απόλυτη  ταύτιση των θρησκειών με τον φονταμενταλισμό,την οπισθοδρομικότητα και τη βία,συνιστά μιά απαράδεκτη γενίκευση ,γατί στη δημιουργία των παραπάνω αποτελεσμάτων συμμετέχουν κατά ποσοστό μη δυνάμενο να προσδιορισθεί με ακρίβεια και άλλοι παράγοντες όπως πολιτικές σκοπιμότητες ,αποικιοκρατικά κίνητρα.κλπ.
 - Φιλοσοφικά  τόσο η οργανωμένη θρησκεία όσο και τα “εξω-συστημικά φαινόμενα πίστης,αντιμετωπίζονται άλλοτε σαν αναγκαίο  αποτέλεσμα,-ή αντίδοτο τής υπαρξιακής αγωνίας  που απορρέει  από την φθαρτότητα της  ύπαρξης  του ανθρώπινου είδους, και  ειδικότερα της αγωνίας που προκαλεί η διαπίστωση τής φθαρτότητας  αυτής  και άλλο τε ως αφελή κατασκευάσματα που προβάλλουν μιά περιορισμένη διανοητική ωρίμανση   και άλλοτε  ως ένας υπουλος εχθρός της ορθής σκέψης και κατά προέκταση ολό κληρης τής ανθρωπότητας.
Μετά την εισαγωγή αυτή έχουμε;
Λατρευτική βία
-Η λατρευτική ή τελετουργική βία μπορεί  να κριθεί ως μία μορφή υποκινούμενης, τουλά χιστον εμμέσως θρησκευτικής βίας.Αφορά τραυματικές πρακτικές εφαρμοζόμενες εκουσίως ή όχι στο υποκείμενο  ή σε τρίτους με τη προσδοκία μιάς πνευματικής προστασίας ή τη θεραπεία ενός ιδεώδους,όπως λ.χ. η πνευματική καθαρότητα με τελικό σκοπό την απαλλαγή από τη μιαρή κοσμική ύλη.Παραδείγματα   η αυτομαστίγωση (:  τελε τουτουργική εξιλέωση) ή και ηπιότερες μορφές όπως η νηστεία.Στο ίδιο κεφάλαιο εντάσσεται εν μέρει και η περιτομή (:τραυματική πνευματική λειτουργία μύησης),οι θυσίες ζώων,η συμβολική επιλογή ενός αποδιοπομπαίου τράγου (: άρση των αμαρτιών τής κοινότητας).Μερικοί θέλουν να εντάξουν στο ίδιο κεφάλαιο την θυσία Τού Ιησού ο οποίος θυσιαζόμενος ενεργεί λυτρωτικώς για τις αμαρτίες του κόσμου,καθώς και την περίπτωση ομαδικών αυτοκτονιών(: συνδεόμενη με την πεποίθηση για την καταστροφη τής ανθρωπότητας ή με το κίνητρο για τη μετάβαση σ’ενα εξωγήινο διαστημόπλοιο,όπως συνέβη στα τέλη της δεκαετία του 1990, με τη μαζική αυτοκτονία των μελών τής αίρεσης Heaven’s Gate ,στο  San Diego τής California.,Θυμούμαστε όλοι ότι ,την 26η Μαρτίου 1997 η αστυνομία ,ανεκάλυψε 39 πτώματα μελών τήε οργάνωσης,που είχαν  συμμετάσχει σε ομαδική αυτοκτονίας με σκοπό,όπως επίστευαν  ότι έτσι θα επιβιβαστούν σ’ ένα διαστημόπλοιο που τους ακλουθούσε)

 Ειδικώς για το Ισλάμ
        Καθώς το θέμα είναι επίκαιρο,αξίζει να ασχοληθούμε, και στο κεφάλαιο αυτό (και  πά λι) με την ισλαμική θρησκεία(ιδίως μετά από τυφλά τρομοκρατικά κτυπήματα κατά αθώων ,όπως τα τελευταία στην Ευρώπη και το παλαιότερο τής 11ης Σεπτεμβίου--- -που είχαν ως αποτέλεσμα ένα αυξανόμενο μίσος που τείνει να εδραιωθεί,  κατά του Ισλάμ--- - καί τούτο γιατί μερικοί την ταυτίζουν και την ενοχοποιούν για πράξεις βίας,κατά γυναικών,απί στων,αλλοθρήσκων αλλά και ολόκληρων εθνών ή και πολιτικών συστημάτων με την μορφή ενός εγκλήματος και γενικώτερα,για τους ιερούς πολέμους (Jihad).Για τη στήριξη τής “κατά δικαστικής” αυτής κρίσης,γίνεται επίκληση τού   ότι,ορισμένα εδάφια τού Κορανίου ερμηνεύεται ότι),προάγουν άμεσα τή βία καθώς και τού κινήματος των ασσασίνων. ----Παρατηρείται όμως ότι, αναφορές περί βίας δεν ανευρίσκονται μόνον στο Κοράνι αλλά και  σε άλλα ιερά κείμενα ενώ ,εξάλλου υπάρχουν ισλαμικές προτροπές για ειρήνη ,μετριοπάθεια  και ευσπλαχνία και ότι, υπάρχει εσφαλμένη ερμηνεία χωρίων ,όπου φέρεται ότι ανιχνεύονται προτροπές για τη βία.
Αναλυτικώτερα.
-Ο Αδωνις ( Αλι Αχμαντ Σαιντ Εσμπερ) στο βιβλίο του " Βία και Ισλάμ¨ γράφει ότι ,το Ισλάμ δεν δέχεται πώς υπάρχουν περιθώρια ελευθερίας για τον Ανθρωπο-,ο οποίος απλώς ε- παναλαμβάνει και μιμείται.Τη ζωή του μουσουλμάνου   δεν την σφραγίζει το στοιχείο της δημιουργίας,αλλά ο μιμητισμός και η επανάληψη.Στη ζωή του και στο έργο του προσπαθεί να μιμηθεί το υπόδειγμα ζωής του προφήτου και των στενών συνεργατών του.Κάθε δημιουργία είναι αίρεση  και κάθε αίρεση οδηγεί στη κόλαση.Σε αντίθεση με τον Σαρτρ που δέχεται ότι, η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, το Ισλάμ δέχεται ότι, η ουσία προηγείται τής ύπαρξης.Ο μη μουσουλμάνος έχει δύο επιλογές.Η δηλώνει άπιστος,οπότε πρέπει να αποδο κιμάζεται,ακόμη και να εξοντώνεται, ή πρέπει να δεχθεί να ζήσει υπό την αιγίδα ενός ισλαμικου καθεστώτος.

-Υπάρχει όμως και αντίθετη άποψη που  παρατίθεται όπως  έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο  ΄
«Άχμαντ Ελντίν
بـسـم الله والحـمـد لله والـصلاة والـسـلام عــلى رسـول الله، وبـعـد
Το Κοράνι συχνά κατηγορείται για απρόκλητη βία και δήθεν τα εδάφια του προωθούν τον πόλεμο. Αυτές οι κριτικές, καθώς επίσης και άλλες παρόμοιες κατηγορίες, δεν έχουν καμία απολύτως βάση όταν μελετάμε το Κοράνι στο σωστό του θεολογικό και ιστορικό πλαίσιο. Μελετώντας τα «βίαια» εδάφια του Κορανίου θα δούμε ότι απευθύνονται σε όσους είναι σε κατάσταση πολέμου με τους Μουσουλμάνους και όχι γενικά και αόριστα χωρίς αιτία εναντίων των μη Μουσουλμάνων.
Η μέθοδος των επικριτών είναι να παίρνουν ορισμένα Κορανικά εδάφια που μιλούν για την επίθεση και την άμυνα απέναντι στον εχθρό και να τα παρουσιάζουν χωρίς καμία πηγή η απόδειξη από το Ιστορικό τους πλαίσιο σαν βίαια χωρία. Στις ελάχιστες φορές που μπαίνουν στην διαδικασία να χρησιμοποιήσουν πηγές τις διαστρεβλώνουν με την γνωστή μέθοδο της κοπτοραπτικής. Δεν παρουσιάζουν ούτε και τους ενδιαφέρει για ποιο λόγο αυτά τα εδάφια αποκαλύφτηκαν στους Μουσουλμάνους, ούτε καν μελετάνε τις συνθήκες που βρισκόντουσαν οι πρώτοι Μουσουλμάνοι με αποτέλεσμα να παρερμηνεύονται τα χωρία του Κορανίου και άστοχα να παρουσιάζουν ένα βιβλίο που δήθεν καλεί στον πόλεμο και την βία χωρίς αιτία.
Σε αυτό το άρθρο επιθυμώ να δώσω μια γενική απάντηση στις αστήριχτες κριτικές ξεκινώντας με το εδάφιο του Κορανίου που λέει:
«Και να πολεμάτε για χάρη του ΑΛΛΑΧ όσους σας πολεμούν, αλλά μην ξεπερνάτε τα όρια, γιατί ο ΑΛΛΑΧ δεν αγαπά τους παραβάτες.» (Κοράνι 2:190)
Ένας πόλεμος για να γίνει από μεριά των Μουσουλμάνων πρέπει να έχει μια απλή και λογική προϋπόθεση. Αυτή είναι ότι κάποιος τους πολεμά με τον έναν η τον άλλον τρόπο, αυτούς και την πίστη τους (Ισλάμ). Όλα τα πολεμικά η «εχθρικά» εδάφια του Κορανίου και τα λεγόμενα του Προφήτη που αναφέρονται σε εχθροπραξίες στηρίζονται σε αυτήν προϋπόθεση.
Ένα άλλο χωρίο του Κορανίου, που αντικρούει την παραποιημένη και διαστρεβλωμένη εικόνα που θέλουν να δώσουν οι επικριτές, αναφέρει:
«Δεν σας απαγορεύει ο ΑΛΛΑΧ να συμπεριφέρεστε με καλοσύνη και δίκαια μ’ αυτούς που δεν σας πολεμούν για την Πίστη (σας), κι ούτε σας βγάζουν από τα σπίτια σας. Γιατί ο ΑΛΛΑΧ αγαπά όσους συμπεριφέρονται δίκαια.» (Κοράνι 60:8)
Όταν κάποιος λοιπόν δεν σε πολεμά και δεν σε κατατρέχει είναι λογικό να επιτρέπετε να δείχνεις καλοσύνη και δικαιοσύνη ανεξάρτητα από την θρησκεία του. Ο μεγάλος λόγιος του Ισλάμ και ερμηνευτής του Κορανίου Ibn Kathir τονίζει αυτό το κομμάτι στην επεξήγηση του για λογαριασμό του Κορανικού στίχου 60:8 καθώς επίσης μας παρουσιάζει και ένα αυθεντικό χαντίθ που λέει για την τιμή που θα γίνει σε έναν πιστό Μουσουλμάνο την Ημέρα της Κρίσης ο οποίος παίρνει δίκαιες αποφάσεις( Ibn Kathir, για το Κοράνι 60:8, στο κεφ. «Η άδεια του να είσαι καλοσυνάτος στους μη Μουσουλμάνους που δεν πολεμούν το Ισλάμ και τα λόγια του ΑΛΛΑΧ»)
Το Ισλάμ, όπως έχουμε τονίσει και σε προηγούμενα γραπτά μας, δεν είναι πασιφιστικό. Διεκδικεί τα δικαιώματα των πιστών του με κάθε δυνατό τρόπο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι άδικο η βίαιο χωρίς αιτία. Ας δούμε όμως πως το Κοράνι κάνει τους Μουσουλμάνους να αναγνωρίζουν τον πόλεμο. Διαβάζουμε:
«Και γιατί να μη πολεμήσετε υπέρ του ΑΛΛΑΧ και για τους αδύνατους, και για τους αδικημένους που είναι και άποροι άνδρες και γυναίκες και παιδιά που κραυγάζουν; “Κύριε μας! Σώσε μας απ’ αυτό το χωριό που οι κάτοικοι του είναι άδικοι, και στείλε μας, από κοντά Σου, κάποιον προστάτη, κάποιον υποστηρικτή.» ( Κοράνι 4:75)
Το Κοράνι ρωτά, κάνοντας επίκληση στην λογική μας, λέγοντας για ποιον λόγο να μην γίνει πόλεμος ενάντια στην τυραννία έτσι ώστε να προστατευτούν οι αδύνατοι, οι αδικημένοι, τα παιδιά, οι γυναίκες, οι φτωχοί. Πόσο μάλλον όταν αυτοί οι ίδιοι ζητούν από τον Θεό βοήθεια. Από αυτό το εδάφιο βλέπουμε επίσης την θέση των πρώτων Μουσουλμάνων όπου ήταν σε μια υπό διωγμό κατάσταση από τους Άραβες παγανιστές. Ο Μουσουλμάνος πολεμιστής πολέμαγε για την προστασία του ιδίου, της κοινότητας του, και της πίστης του.
Το Κοράνι επιβάλει στον πιστό να σταματήσει τον πόλεμο όταν οι εχθροί του σταματήσουν.
«Πολεμάτε τους ώσπου να μην σας καταδιώξουν στην ειδωλολατρία και να υπερισχύσει η Πίστη στον ΑΛΛΑΧ. Αν όμως σταματήσουν τη δράση τους, τότε μην κάνετε πόλεμο παρά ενάντια στους αδίκους» ( Κοράνι 2:193)
Όταν ο εχθρός ζητά ειρήνη τότε ο Μουσουλμάνος είναι υποχρεωμένος να γείρει προς την μεριά της ειρήνης διότι το Κοράνι λέει:
«Κι αν (ο εχθρός) κλίνει, προς τη μεριά της ειρήνης, τότε κι εσύ να γείρεις σ’ αυτή και να βασιστείς στον ΑΛΛΑΧ. Γιατί είναι (ο Μοναδικός) που ακούει και γνωρίζει (τα πάντα).» (Κοράνι 8:61)
Ο Ibn Kathir μας αναφέρει και ένα χαντίθ του Προφήτη ο οποίος συμβούλεψε τους οπαδούς του να προσπαθούν να λύνουν τις διαφορές τους με ειρηνικό τρόπο. (Tafsir Ibn Kathir, στο κεφ. «Η διαταγή στο να διευκολύνεις της ειρηνευτικές διαδικασίες όταν ο εχθρός ζητά ειρήνη» για το εδάφιο 8:61 )
Ο Προφήτης επίσης έκανε πράξη το Κορανικο εδάφιο με την συνθήκη ειρήνης που υπέγραψε γνωστή ως « η συνθήκη της Χουντάιμπα» όπου οι ειδωλολάτρες αργότερα καταπάτησαν.
Το Κοράνι διατάζει τους Μουσουλμάνος που είναι σε εμπόλεμη κατάσταση να προστατεύσουν τον εχθρό τους αν αυτός ζητήσει άσυλο και προστασία
«Κι αν κανείς απ’ τους ειδωλολάτρες σου ζητήσει άσυλο, παραχώρησε του το, ώστε να μπορεί ν’ ακούει τα Λόγια του ΑΛΛΑΧ κι έπειτα συνόδεψε τον (σε μέρος) όπου μπορεί να έχει ασφάλεια. Κι αυτό, γιατί είναι ένας λαός που αγνοεί» (Κοράνι 9:6)
Ο Ibn Abbas μας πληροφορεί ότι αφού ακούσει τον λόγο του Θεού τότε μπορεί να οδηγηθεί από τους Μουσουλμάνους σε ένα ασφαλές μέρος όπου κάνεις δεν θα έχει δικαίωμα να τον ενοχλήσει η να τον πειράξει. Και όλα αυτά χωρίς να ασπαστεί το Ισλάμ (Tafsir Ibn Abbas για τον στίχο 9:6).
Ο Ibn Kathir μας λέει στην ανάλυση του Κορανίου για τον στίχο 9:6 ότι πρέπει να γίνετε αποδεκτό το αίτημα του εχθρού όταν θέλει να έρθει ζητώντας προστασία. Επίσης ο Ibn Kathir μας αναφέρει και δυο-τρια χαντιθ οπού ο Προφήτης έκανε πράξη αυτή την μέθοδο σε πολλούς ειδωλολάτρες που ερχόντουσαν για προστασία από τον πόλεμο και τις εχθροπραξίες. (Tafsir Ibn Kathir για τον στίχο 9:6)
Στην επεξηγηματική του Tafsir Jalalayn διαβάζουμε ότι οι ειδωλολάτρες είναι άτομα τα οποία δεν γνωρίζουν την αληθινή πίστη και τον μονοθεϊσμό ασφάλεια σε ένα ασφαλές μέρος έτσι ώστε να σκεφτούν (Tafsir Jalalayn για τον στίχο 9:6)
Mε βάση την συναίνεση των λογίων και των αυθεντικών πηγών του Ισλάμ, όλα τα εδάφια που καλούν σε πόλεμο και σε μάχη είναι για λόγους προστασίας των Μουσουλμάνων και της πίστης του Ισλάμ και όχι για αδικία προς τους μη Μουσουλμάνους»

Η ενασχόλησή μου με την νομική επιστήμη αλλά με την «λογική», μου επιτρέπουν να διακινδυνεύσω μια κρίση.:,Ότι, δηλαδή ,κάποιος  με βάση τα αμέσως παραπάνω  εδάφια,(λ.χ. «Και να πολεμάτε για χάρη του ΑΛΛΑΧ όσους σας πολεμούν, αλλά μην ξεπερνάτε τα όρια, γιατί ο ΑΛΛΑΧ δεν αγαπά τους παραβάτες.» (Κοράνι 2:190) μπορεί να  υποστηρίξει,---- με μια « διασταλτική» ερμηνεία, με επίκληση τού ,σκοπού του νόμου(Κορανίου), και με την παραδοχή ,ότι, έχει απέναντί του  εχθρούς του Ισλάμ,---- ότι, το Κοράνιο νομιμοποιεί εμμέσως την βία κατά των εχθρών του Ισλάμ.
Ασφαλώς βεβαίως  ότι ,πρέπει  κανείς για να εκφέρει τη γνώμη  να έχει υπόψη του ολόκληρο το Κοράνιο γιατί πιθανόν να είναι σ’ αυτό καταχωρημένες αντιφατικές «εντολές»


Ο  διάσημος ,γενετιστής,Χριστιανός  F.Collins  (ό.π. σελ.47) γράφει  ότι είναι ψευδής η εντύπωση πώς η ισλαμικη πίστη είναι εκ φύσεως βίαιη.Δεν παραθέτει όμως κανένα  πειστικό επιχείρημα που να δικαιολογεί τηνάποψή του αυτή.

-Ο Χρ.Γιανναράς(« Καθημερινή» 16-11-2014) ασχολείται ειδικώτερα  με την αιματερή ιδίως τώρα τελευταίως  δυναμική τού Ισλάμ, και ιδίως με  το φαινόμενο-πού προσπαθεί να  κατανοήσει και ερμηνεύσει- ανθρώπων από την Δύση,να προσχωρούν στις τάξεις των φανατικών μουσουλμάνων, η θρησκεία των οποίων φαίνεται να τους γοητεύεικαι στην οποία αφοσιώνονται μέχρι φανατισμού τέτοιου ,που να τους οδηγεί σε φρικαλεότητες(για τις οποίες μάλιστα  να υπερηφανεύονται).Βλέπει λοιπόν   την προσχώρηση αυτή στους Τζιχαντισές ,ως έκφραση ενός γεμάτου  πάθος  μίσους των ανθρώπων αυτών προς τον πολιτισμό των πατέρων τους,προς την άρνηση  τής κοινωνίας στην οποία ζούσαν. Και συνεχίζει « Δεν πρόκειται για μια μεταφυσική πίστη που μάχεται ένα αντιμεταφυσικό «παράδειγμα».Το Ισλάμ είναι μια θρησκεία δίχως μεταφυσική……….το ιερό βιβλίο τού Ισλάμ είναι εγχειρίδιο κανόνων  συμπεριφοράς για την πρακτική τής καθημερινότητας μαζύ με μια ψυχολογική εμμονή  σε ……..στερεότυπα για αμοιβή των πιστών και εξολοθρεμό των απίστων. Η προσδοκία των…μουσουλμάνων   είναι μια ατέρμονη παράταση τής ύπαρξής των μετά τον θάνατο ,με απολαύσεις υλικές…………..Το κίνητρο που μπορεί να υποθέσει κανείς ότι, ωθεί τους νέους ανθρώπους,…να στρατευθούν στο…Ισλάμ,είναι ίσως ο τρόμος τού κενού,  παράγωγου τού θεωρητικού και έμπρακτου μηδενισμού,κυρίαρχου στις δυτικές κοινωνίες.Το παγκοσμιοποιημένο δυτικό «παράδειγμα» έχει μεταβάλει τον πλανήτη  σε πεδίο….ζούγκλας:Ενας  ολοκληρωτικά επιβαλλόμενος αμοραλισμός,η ηθική τής δύναμης τού ισχυρότερου….Απέναντι σε αυτόν τον εφιάλτη, τού κυριάρχου στο δυτικό «παράδει γμα» μηδενισμού,….κάποιοι Δυτικοί ζητάνε να αρπαχτούν από μια συνεπέστερη «πίστη»………..Ο Βρετανός που αποκεφαλίζει…επιδεικτικά….¨«πιστεύει»ίσως ,ότι, έτσι αντιστέκεται  στις πετρελαιικές εταιρείες, που βάσισαν στην παραπληροφόρηση την εισβολή στο Ιράκ…Ο μηδενισμός  γεννάει τόσο το τυφλό συμφέρον όσο και την τυφλή πίστη.» Και πιο κάτω  αναφέρεται στον Νίτσε που το 1887 έγραφε  « Ο μηδενισμός …στέκεται στο κατώφλι τής πόρτας …» Και καταλήγει στο ότι,  « η νοησιαρχία που μεταβάλλει το άθλημα τής πίστης-εμπιστοσύνης  σε πακέτο ιδεολογικών «πεποιθήσεων» ο νομικισμός και ο ηθικισμός …αυτά είναι  «ο θάνατος τού Θεού» η αποθέωση τού μηδενισμού……..Οταν πεθαμένοι άνθρωποι διαχειρίζονται τη μαρτυρία για τη ζωή που νικάει τον θάνατο το επόμενο (λογικά)πλάνο είναι ο τζιχαντιστής Βρετανός που κηρύττει κόβοντας κεφάλια»


(Σκοπός όμως  του πονήματος είναι,όπως κατ ‘επανάληψη έχει σημειωθεί,να  θέσει ερωτήματα ,ερεθίσματα..,και για ν’αναφερθούμε στην περίπτωση μας,όχι στο να αναλύσουμε το Κοράνι πράγμα που εκτός άλλων θα απαιτούσε εκατοντάδες σελίδων.) 

Ως συμπέρασμα.
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα κατά πόσο η Θρησκεία είναι εγγενώς βίαια,η όχι πρέπει να μην λησμονήσουμε ότι σ΄αυτήν συμπεριλαμβάνεται και η ψυχολογική,η ηθική βία.Οχι μόνον η σωματική΄
Γιατί βία είναι κάθε τι που εμποδίζει τον ανθρωπο να σκεφθεί,να λειτουργήσει ελεύθερα.
Ετσι λοιπόν έχουμε:
Στο ερώτημα αν η θρησκεία είναι εγγενώς   βίαια,αν στην έννοια τής βίας δώσουμε μόνον την έννοια της σωματικής βίας, η απάντηση είναι μάλλον κατά το πλείστον αρνητική,ιδίως αν αρκεσθούμε και ανατρέξουμε στα σχετικά κείμενα,τα οποία στην πλειονότητά τους, από μόνα τους δεν οδηγούν,δεν προτρέπουν, στην άσκηση βίας.Εκτέθηκε ότι, συχνά υπό την έννοια τής βίας που ασκείται στο όνομα μιάς θρησκευτικής πίστης,κρύπτονται  άλλα κίνητρα ,πολλάκις μη ευκόλως ανιχνεύσιμα.
Αλλως όμως έχουν τα πράγματα αν θέλουμε να ασχοληθούμε με την ψυχολογική,την ηθική βία και όταν θέλουμε να συνδέσουμε τη θρησκεία,το θρησκευτιό δόγμα, με την έννοια  της ελευθερίας τής βουλήσεως.
Εδώ πολλές φορές η θρησκεία,ιδίως η θρησκεία που ταυτίζεται  αμέσως ή εμμέσως  με την δομή και την λειτουργία τού κράτους, της κοινωνίας(η κρατούσα θρησκεία),ασκεί βία (ορατή κυρίως όταν αφορά ένα άτομο ή μικρή ομάδα ατόμων)στην σφαίρα τής ικανότητας  τού ανθρώπου  να λει τουργεί ελεύθερα έξω από δόγματα.Τείνει να περιορίσει ή να εξαφανίσει την ικανότητα αυτή.Ο “αιρετικός” δεν θα αισθάνεται ποτέ άνετα και ο δρόμος του θα είναι πάντοτε δύσκολος.
Ασφαλώς αυτό δεν περιλαμβάνει τη πίστη που είναι αποτέλεσμα μιας ελεύ θερης επιλογής.
Θρησκεία και πίστη,σχετίζονται,αλλά δεν ταυτίζονται.
Κατά κανόνα η θρησκεία προϋποθέτει πίστη.Η πίστη δεν προϋποθέτει κατανάγκη αποδοχή ενός θρησκευτικού δόγματος που από τη φύση του δεν επιδέχεται(για την ακρίβεια την απαγορεύει) αμφισβήτηση και μεταβολή.


 --Από πλευράς πορισμάτων τής ψυχολογίας,έχουμε
ότι ,το θρησκευόμενο άτομο,κατέχεται από συναισθήματα,θαυμασμού ,δέους, αλλά και ευλάβειας.Γι΄αυτό,από πλευράς αξιολογήσεως μιάς πράξεως, δεν την αντιμετωπίζει μόνον ως καλή ή κακή, αλλά και ως ευσε βή ή ασεβή.

-ΕΙΔΙΚΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΑ.
 Το φαινόμενό της διεκδικεί μια οικουμενικότητα και φαίνεται να οφείλεται (και) σε μια φλέβα παραίσθησης μέσα στις νοητικές δομές τού ανθρώπου (Koestler,ό.π.179),σε κάποιο μορφή ενδημικής παράνοιας ,εγγενούς στα κυκλώματα τού ανθρώπινου εγκεφάλου, σε μια περίεργη  και αρρωστημένη έννοια και άσκησης τής Θεότητας  , στρεβλής κατανόησης  της Θρησκείας των απαιτήσεών της και  τής σχέσης   της Θεότητας,  με τον Άνθρωπο. (παράδειγμα από το βιβλίο τής Γένεσης η παράφρονη απόφαση τού Αβραάμ  να θυσιάσει το γυιό του για την αγάπη τού Ιεχωβά- με αφορμή την οποία ιστορία αυτή ο Kierkergard, εκφράζει την ‘αποψη ότι αντιτίθεται προς το ηθικό καθήκον τής Θρησκείας).Στόχος της είναι να εξευμενιστούν και να κολακευθούν οι Θεοί. Εχει σημειωθεί,ότι, δεν υπάρχει μέρος τής Γης,όπου η θυσία να μην έχει παίξει πρωταρχικό ρόλο στην ζωή των ανθρώπων,ότι, πίσω από τη θυσία των ανθρώπων υπάρχει πάντα η αρχή τής μεταβίβασης τής « ψυχικής ουσίας» ότι,η ανθρωποθυσία δεν είχε τίποτε το ατιμωτικό για το θύμα(: θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι,. το εξιδανίκευε,αφιερώνοντάς το στους Θεούς.!!!).
Εχει  υπολογισθεί πώς ο αριθμός των νέων ,των παρθένων και παιδιών που θυσιάζονταν ετήσια σ΄ολόκληρη την αυτοκρατορία των Αζτέκων κυμαίνον ταν ανάμεσα στις είκοσι και πενήντα χιλιάδες.!
Μερικές φορές  δεν προκύπτει με σαφήνεια  αν πράξεις κυριολεκτικώς παράλογες και απάνθρωπες είχαν ή όχι σχέσεις με τη θρησκεία ή απηχούσαν άλλες αντιλήψεις .Το ολιγώτερο πάντως θάταν να δεχθούμε ότι, τέτοιες συμπεριφορές δεν ήταν ασύμβατες με τις θρησκευτικές τους αντιλήψεις αν βεβαίως είχαν τέτοιες. Ετσι,οι Ατσέ,τροφοσυλλέκτες στις ζούγκλες της Παραγουάης είχαν τρομερές συνήθειες.Οταν πέθαινε ένα μέλος της φυλής σκότωναν ένα μικρό κορίτσι και το έθαβαν  μαζύ του. Οταν μια ηλικιωμένη γυναίκα γινόταν βάρος  γα την υπόλοιπη ομάδα ,ένας από τους νέους άντρες  πήγαινε αθόρυβα πίσω της και τη σκότωνε μ’ένα κτύπημα του τσεκουριού στο κεφάλι της.Ενας άντρας,  αφηγήθηκε στους ανθρωπολόγους ιστορίες από την εποχή που ήταν νέος.  «Παραδοσια κά,σκότωνα  εγώ τις γριές.Σκότωνα τις θείες μου.Τώρα με τους λευκούς εδώ, έχω γίνει αδύναμος.» Τα μωρά που γεννιόντουσαν χωρίς μαλλιά,(που θεωρούνταν γ΄αυτό λιγώτερο ανεπτυγμένα)θανατώνονταν αμέσως.Μιά γυναίκα θυμάται ότι, το πρώτο της κορίτσι είχε θανατωθεί αμέσως επειδή ο άνδρας της ομάδας δεν άθελε άλλο κορίτσι.Ενα άλλο παιδί είχε ταφεί ζωντανό επειδή είχε παράξενη όψη και τα άλλα παιδιά το κοροίδευαν.Είναι ενδιαφέρον ότι ,όπως μεταφέρουν ανθρωπολόγοι που έζησαν για χρόνια μαζύ τους, ότι,   η βία μεταξύ των ενηλίκων ήταν πολύ σπάνια.Ηταν εξαιρετικά γενναιόδωροι  και δεν είχαν την παραμικρή εμμονή για  την επιτυχία ή τον πλούτο.Την θανάτωση των παιδιών ή των ηλικιωμένων την αντιμετώπιζαν ,όπως εμείς την άμβλωση (Harari ό.π.64 επ.)

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
Εξουσιαστική είναι η θρησκεία στην οποία  κυρίαρχη είναι η ιδέα της υποταγής.Σ’ αυτήν αξιώνεται από τη δύναμη(που κείται έξω από τον άνθρωπο)   υποταγή,σεβασμός και λατρεία.Η δύναμη, που παραδέχεται ο πιστός,έχει  τη δυνατότητα,να αξιώσει την υποταγή,και την υπακοή,που η έλλειψη τους συνιστά αμάρτημα που επισύρει συνέπειες. Ο άνθρωπος, αισθάνεται σεβασμό και δέος προς τη δύναμη, αλλά σε αντιστάθμισμα παύει να αισθάνεται απομονωμένος, και αποκτά ένα αίσθημα  ασφά λειας  που του παρέχει η δύναμη.Ο ορισμός  είναι  ουσιαστικώς αυτός που ευρίσκουμε στο Oxford Dictionary που ναι μεν δίδει τον ορισμό γενικώς της θρησκείας»( …η αναγνώριση εκ μέρους του ανθρώπου ανώτερων και αόρατων δυνάμεων που ελέγχουν και εξουσιάζουν τα πεπρωμένα του και αξιώνουν υπακοή σεβασμό και λατρεία) ,αλλά   κατά την άποψή μας δίνει τον ορισμό της εξουσιαστικής θρησκείας.Κατά τον Φρόμμ  η επικρατούσα διάθεση εδώ είναι η θλίψη και τα αισθήματα ενοχής .Η Παλαιά Διαθήκη έχει γραφεί με το πνεύμα της εξουσιαστικής θρησκείας.Ο θεός είναι ο απόλυτος κύριος,έχει δημιουργήσει το Σύμπαν και τον ανθρωπο ,αξιώνει   υποταγή,τιμωρεί,όταν οι εντολές του δεν τηρούνται(:εκδίωξη των πρωτοπλαστών)και όταν διαπιστώσει ότι το ανθρώπινο γένος, δεν πορεύεται ορθώς το καταστρέφει:(κατακλυσμός)
Η ανθρωπιστική θρησκεία, δίνει αντιθέτως κεντρικό ρόλο στον άνθρωπο και τη δύναμή του που για να κατορθώσει  να εννοήσει  τον εαυτό του,τη σχέση του με τους άλλους ανθρώπους και το Σύμπαν,πρέπει να αναπτύξει  τη λογική του,  τη δύναμη της αγάπης,της οποίας τη σημασία βρίκουμε και στα Ευαγγέλια(:Αγάπη ο Θεός).Θρησκευτική εμπειρία εδώ είναι η εμπειρία του ενός προς το Σύνολο,προς το Σύμπαν. Κατά τον Φρόμμ  η επικρατούσα διάθεση εδώ είναι η διάθεση χαράς.Στην ανθρωπιστική θρησκεία ο Θεός αντιπροσωπεύει την εικόνα του ανώτερου εαυτού του ανθρώπου.
Ανθρωπιστικές θρησκείες   είναι ο βουδισμός των πρώτων χρόνων(:ο Βού δας  επικαλείται την λογική και ζητάει από τον άνθρωπο να τη χρησιμοποιεί, για να εύρει την αλήθεια που αυτός πρώτα πρέπει να ανακαλύψει),ο ταοισμός,η διδασκαλία του Ιησού,  αρκετά  σημεία  της Ιουδαικής και Χριστιανικής Θρησκείας,(: στις ρίζες τους υπάρχουν και οι δύο πλευρές,εξουσιαστική και ανθρωπιστική) και άλλες.Εχουμε δηλαδή ότι,η διάκριση ανάμεσα στην εξουσιαστική και ανθρωπιστική θρησκεία δεν  ανιχνεύεται μόνον μεταξύ διαφόρων θρησκειών αλλά και μέσα σε μια και μόνη θρησκεία.
Η διδασκαλία του Ιησού εντάσσεται στην ανθρωπιστική θρησκεία.(Πρβλ. τη ρήση ότι,  η βασιλεία του Θεού είναι μέσα μας) Στα πρώτα του  χρόνια ο Χριστιανισμός,ήταν ανθρωπιστικός,όχι απολυταρχικός,ήταν η θρησκεία των ταπεινών ,των αδυνάτων,και το στοιχείο αυτό διασώθηκε  στη μυστικιστική σκέψη και στις θρησκείες.Αργότερα,έγινε η θρησκεία των κυβερνών των,κι’έτσι ολίσθησε στον απολυταρχισμό.
Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι,ο Χριστιανισμός δεν πρέπει να θεωρείται ως σύμβολο της ισχύος επί του ανθρώπου  άλλά ως σύμβολο των δυνάμεων του ανθρώπου.

Η ΑΜΑΡΤΙΑ
Σχετικώς με την αμαρτία,γράφει ο Φρόμμ,ότι, σύμφωνα με την εξουσιαστική νοοτροπία η συνειδητοποίηση της αμαρτίας προκαλεί τρόμο,.Τα ηθικά  παραπτώματα  είναι πολλές φορές πράξεις ανταρσίας που  μπορούν να εξιλεωθούν μόνον μ'ένα όργιο υποταγής.Αντιθέτως στις ανθρωπιστικές θρησκείες,τα πράγματα είναι διαφορετικά.Εκεί  η επίγνωση των αμαρτιών σημαίνει την συνειδητοποίηση των δυνάμεων του ανθρώ που  και όχι την εμπειρία της αδυναμίας του.


ΣΧΕΣΗ ΕΥΦΥΙΑΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ερευνες που έγιναν υπό την αιγίδα σοβαρών ιδρυμάτων έδωσαν ενδιαφέ ροντα αποτελέσματα για την σχέση τής θρησκευτικότητας και τής οικονο μικής καταστάσεως με την ευφυία.
 Ετσι μιά μελέτη που έγινε το 2013 σε  63  αμερικανούς σπουδαστές, έδειξε ότι ,απ΄ αυτούς οι 53 που είχαν υψηλότερο ΙQ, είχαν μειωμένη ή ανύπαρ κτη θρησκευτικότητα.Μιά άλλη έρευνα σε σχέση με τη  σύγκριση του με σου  όρου  εθνικού ΙQ, σε 137 χώρες,έδωσε ως αποτέλεσμα ότι,  μόνον 23  χώρες,ήτοι ένα ποσοστό 17% είχαν περισσότερους από 20% άθεους.
Μιά άλλη έρευνα έδειξε ότι,  στις φτωχές χώρες η  θρησκευτικότητα είναι αυξημένη,γιατί παίζει λειτουργικό ρόλο στην καθημερινότητα των πολιτών. Δυσκολίες τής καθημερινότητας κάνουν τον άνθρωπο να εναποθέτει τις ελπίδες του στο Θεό,σε αντίθεση  με τον εύπορο που δεν αισθάνεται την ανάγκη αυτή.  Τέλος οι έρευνες έδειξαν ότι χώρες με υψηλή θρησκευτικό τητα έχουν και χαμηλό  μέσο όρο ΙQ  .Η εξήγηση ίσως βρίσκεται  κι εδώ στο ότι, ο  πλούτος δίνει μια σιγουριά που κάνει τον άνθρωπο να πιστεύει ότι, δεν έχει ανάγκη να ζητήσει την επίκληση του θεού.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ-ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.
 Η Θρησκεία   άλλοτε αντιστάθηκε και άλλοτε προώθησε την κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη. Κατά κανόνα υπηρετεί το κατεστημένο,την συντήρηση και ενίοτε απαράδεκτες θέσεις,όπως αυτές που αφορούν τη θέση τής γυναίκας,στη κοινωνία,που την αντιμετωπίζει απαξιωτικά ,μειωτικά. (Δειγματοληπτικώς Παύλου,προς Κορινθίους Α ,Ζ,1  « καλόν ανθρώπω γυναικός μη άπτεσθαι» Ζ, 4-5 και ΙΑ,9,ΙΑ,3  Προς Εφεσίους Ε 22-23,Ε 33,κλπ) .Πολλές φορές η Θρησκεία εκήρυξε το αμετάβλητο,με αποτέλεσμα να το συνταυτίζει με παληούς και ξεπερασμένους και άδικους κοινωνι κοπολιτικούς δεσμούς και  παραδόσεις που συχνά καταλήγουν σε ανελεύθερη σκοταδιστική αντίληψη.
 Ως προς τις σχέσεις με το Κράτος,η Χριστιανική  Θρησκεία δείχνει μια ανοχή έναντι στην κρατική εξουσία,μιά θα λέγαμε ευμενή ανοχή και ουδετερότητα. Εκτός από την προτροπή « απόδοτε τα τού Καίσαρος τω Καίσαρι και τα τού Θεού τω Θεώ(Ματθ.κβ,21) υπάρχουν και άλλα χωρία στην Καινή Διαθήκη. που δέχονται καθαρά δυό αυτόνομους, τομείς τής ανθρώπινης ζωής,τον θρησκευτικό και τον πολιτικό-κρατικό.(  « πάσα ψυχή εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω…αι δε εξουσίαι υπό τού Θεού τεταγμέναι εισίν,ώστε ο αντιτασσόμενος τη εξουσία τη τού Θεού διαταγή ανθέστηκε.» ……….. Θεού γαρ διάκονος εστί σοι  εις το αγαθόν,=.ου γαρ εική την μάχαιραν φορεί κλπ.» (Παύλου  προς Ρωμαίους,13,1-2,4) και « Υποτάχθητε ουν  πάση ανθρωπίνη κτίσει δια τον Κύριον,ίτε βασιλεί ως υπερέχοντα…..είτε  ηγεμόσι ως δι΄αυτού πεμπομένους, εις εκδίκησιν μεν κακοποιών,έπαινον δε αγαθοποιών»( Πέτρου Α’ Επιστολή Καθολική. Κεφ.2,13-1
 Από τις περικοπές αυτές, και με μια  πρώτη   θεώρηση, μπορούμε να οδη γηθούμε σε λογικά και ηθικά αδιέξοδα,γιατί το χρέος προς το Θεό,δεν ταυτίζεται και δεν συμπορεύεται πάντοτε με την υποταγή προς την κοσμική εξουσία,με την Χριστιανική διδασκαλία τής αγάπης και τής συγχώρησης.Μια διέξοδος θάταν να δούμε την προτροπή αυτή,μέσα στην προσπάθεια να τονισθεί. μια διαφορά μεταξύ τού κόσμου αυτού και ενός άλλου( πρβλ.Ιησού Χριστού, « Η βασιλεία η εμή ουκ έστιν εκ τού κόσμου τούτου» Ιω.ιη,36).Μια άλλη ,στην αντίληψη ότι,ο Χριστιανός δεν πρέπει να αντιτάσσει βία,ακόμη και όταν αδικείται( « μη αντιστήναι τω πονηρώ»). Μια άλλη να μην ληφθεί υπόψη η προτροπή αυτή,για τον επί πλέον  λόγο   ότι, ίσως απηχεί αντιλήψεις τής εποχής,για την θεική φύση των ηγεμόνων. Μια άλλη εκδοχή θέλει να βλέπει  εδώ μια δοκιμασία,που ο πιστός πρέπει να υπομείνει.Ισως τέλος,αυτή η δυαρχία (και χωρίς να εξετάζουμε την θρησκευτική εσχατολογία) εξυπηρετεί ένα πρακτικό σκοπό και μια σκέψη που διεκδικεί μια λογική βάση.Ότι δηλαδή το κράτος,είναι βασικό υποστή λωμα τής κοινωνίας.Με την «νόμιμη και υπερέχουσα βία  που αποτελεί το κύριο συστατικό του,» βοηθάει την διατήρηση τής κοινωνίας,βοηθάει την ανθρώπινη ύπαρξηκαι την κάλυψη άμεσων αναγκών της,επιτρέποντας έτσι στον ανθρωπο,αφού εξασφαλίσει τα προς το ζήν,να κοιτάξει και κάπου αλλού.( πρβλ  «Primum vivere deinde philosopharε») .Αν  δε, δεχθεί κανείς,ότι, ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς κοινωνίακαι ότι, κάθε κοινωνία είναι μια πειθαρχία, η  προτροπή για υποταγή στη κρατική εξουσία αποκτά ( ή θέλει να αποκτά)και μια άλλη βάση,δικαιολογία και δικαίωση.
Παρόμοια αντίληψη(για την ανάγκη υποταγής στο κράτος) υπάρχει και στο Ισλάμ, με την εξουσία που δίνει στον Ιμάμη,ως πολιτικό αρχηγό(:  «όπως επιβάλλει το συμφέρον καί το ανώτατο τής πολιτείας συμφέρον» (Δ.Σιάτρας «Πολιτικό-Κοινωνιολογικό-Ανθωπολογικό σύνθε μα»  Παρι σιανού 2010,86 επ.)
Πάντως οι παρενέργειες αυτές  και αντιφάσεις και όσες αναφέρονται και σε άλλα σημεία τού πονήματος αυτού,δεν θα πρέπει να μάς παρασύρουν σε εύκολες παρερμηνείες  και ισοπεδωτικές γενικεύσεις , επιπόλαιες και βιαστικές απορρίψεις και συμπεράσματα. Υπενθυμίζεται ότι, καταρχάς άλλο (εξουσιάζουσα),Εκκλησία,άλλο  θρησκεία  άλλο πίστη,άλλο θρησκευτικό τητα,  άλλο Θεός.Αλλά δεν είναι μόνον αυτό.Είναι αλήθεια ότι, η Θρησκεία ,ως πρακτική,   εκπορεύεται και εκφράζεται μέσα από μια εξουσία, ( Λάθος και ιστορική αντίφαση,τουλάχιστον αν αναφερθεί κανείς στον Ιησού Χριστό,το ότι,  η Εκκλησία θέλησε να γίνει θεσμός και εξουσία) μέσα από ένα θεσμό, που αγωνιζόμενος για την επιβίωση του,μετέρχεται μέσα (καθαρώς κοσμικά πολλές φορές),ξένα ή και αντιφατικά, προς την αρχική  « ιδεολογία», πολλαπλώς μη αποδεκτά, σε κραυγαλέα αντίφαση με τις αρχές που είναι το ιδεολογικό της υπόστρωμα και που υποτίθεται ότι, θέλει να υπηρετήσει.  Η  πίστη, η θρησκευτικότητα ,ή αίσθηση τού ιερού, δεν  μπορεί ν΄απορρίπτονται επειδή, κάποιοι,  καπηλεύονται και  ιερά και όσια. Ο Χέγκελ  θεώρησε ότι ,η ανθρώπινη Ιστορία, είναι μια κίνηση προς την  Ελευθερία,ότι, η πραγματικότητα τής  ιστορίας είναι  Πνεύμα και ότι, η ιστορία τής Θρησκείας, είναι η διαδικασία με την οποία  το Πνεύμα  οδηγείται σε πλήρη αυτοσυνείδηση και υπεθυμίζουμε ότι, ο Jung,βλέπει την  Θρησκεία ως μια προσεκτική και ενσυνείδητη παρατήρηση τού Numιnosum.Ο Μαχάτμα (Μοχαντάς Καραμτσάντ) Γκάντι είπε:«Αυτοί που λένε πως η θρησκεία δεν έχει σχέση με την πολιτική, δεν ξέρουν τι είναι η θρησκεία.»
Στο «  Ο Μωυσής και ο Μονοθειρμός» τού S.Freud διαβάζουμε:  «  Για την αντίληψή μας, ο μονοθεϊσμός στην Αίγυπτο ήταν δευτερογενές αποτέλεσμα τού ιμπεριαλισμού»( Ως γνωστόν ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι, ο ιδρυτής τής εβραικής ταυτότητας, ήταν ένας μη Ευρωπαίος, Αιγύπτιος.)
Για τις σχέσεις και επίδραση τής Θρησκείας,με την κοινωνία –ειδικότερα δε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προσωπικότητα-παραθέτουμε απόσπασμα από ένα άρθρο,(που συνοδεύει μια είδηση) τού Ζουμπου λάκη,στο φύλλο της « Καθημερινής» της 7-11-2013.
«Στις 3 Οκτωβρίου 2013 το Συμβούλιο  τής Ευρώπης αποφάσισε ότι, η περιτομή για θρησκευτικούς λόγους αποτελεί «παραβίαση της σωματικής ακεραιότητας των παιδιών, σύμφωνα με τους κανόνες των δικαιωμάτων τού ανθρώπου». Προτείνει λοιπόν -οι αποφάσεις του δεν έχουν δεσμευτική νομική ισχύ για τα κράτη-μέλη, είναι περισσότερο προτροπές- την απαγόρευση τής περιτομής των αγοριών και τού γενετήσιου ακρωτηριασμού των κοριτσιών, εκτός αν το παιδί είναι πάνω από δεκαπέντε χρόνων και συναινεί. Ελπίζω εκείνοι που πήραν τούτη την απόφαση να μη συγχέουν την περιτομή με την κλειτοριδεκτομή, η κοινή αναφορά τους πάντως δημιουργεί σύγχυση και είναι ούτως ή άλλως προσβλητική για όσους έχουν επιλέξει να περιτμηθούν τα αρσενικά παιδιά τους για θρησκευτικούς λόγους.
Η απόφαση αυτή του Συμβουλίου δεν είναι κεραυνοί εν αιθρία. Γερμανικό δικαστήριο (Langericht Κολωνίας,7.5.2012), δικάζοντας γιατρό παθολόγο που έκανε περιτομή σε ένα μικρό παιδί τεσσάρων ετών, κατ' αίτηση των γονέων του, Τούρκων μουσουλμάνων, και το οποίο αργότερα παρουσίασε κάποιες μικρές επιπλοκές, απάλλαξε μεν τον γιατρό, έκρινε όμως ότι, η περιτομή συνιστά διαρκή και ανεπανόρθωτη αλλαγή στο σώμα ενός παιδιού και ότι, αυτή η αλλαγή «είναι αντίθετη προς το συμφέρον του παιδιού, που πρέπει να αποφασίσει αργότερα το ίδιο για τη θρησκευτική του ένταξη». Αλλωστε, κατά την ίδια πάντα απόφαση, «το δικαίωμα τού παιδιού στη σωματική του ακεραιότητα προηγείται τού δικαιώματος των γονέων». Ποιος μπορεί να διαφωνήσει με μια τέτοια διατύπωση;
Στη Σουηδία, ο συνήγορος τού παιδιού κάλεσε το κράτος, τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε, να απαγορεύσει την περιτομή για μη ιατρικούς λόγους. Η σχετική αρθρογραφία υπέρ τής απαγόρευσης τής περιτομής πολλαπλα σιάζεται σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Τα όργανα λοιπόν βαράνε. Η περιτομή μπορεί σε λίγο να απαγορεύεται στην Ευρώπη διά νόμου.
Από τα εκατομμύρια όσων περιτέμνονται για Θρησκευτικούς λόγους, Εβραίων, μουσουλμάνων και ορισμένων χριστιανών (της Κοπτικής και Αιθιοπικής Εκκλησίας), η περιτομή είναι σημαντικότερη ασφαλώς για τους Εβραίους. Στο Κοράνι δεν γίνεται λόγος για αυτήν ούτε ανήκει στους πέντε στύλους τού Ισλάμ (ομολογία πίστεως, προσευχή, ελεημοσύνη, νηστεία, ιεραποδημία). Για τους Εβραίους, η περιτομή ορίζει ανεξίτηλα, πάνω στο ίδιο τους το σώμα, την αιώνια συμφωνία τους με τον Θεό. «Περιτμηθήσεται υμών παν αρσενικόν, και περιτμηθήσεσθε την σάρκα της ακροβυστίας υμών, και έσται εν σημείω διαθήκης ανά μέσον εμού και υμών. [...] και έσται η διαθήκη μου επί της σαρκός υμών είς διαθήκην αιώνιον», ορίζει ο Θεός στον Αβραάμ (Γένεσις 17,10-13). Για χιλιετίες και μέχρι σήμερα, η περιτομή αποτελεί τη σφραγίδα, για πιστούς και μη πιστούς, ότι ανήκουν στον εβραϊκό λαό.
Στην ιστορία του εβραϊσμού η περιτομή έχει απαγορευτεί και άλλοτε. Εχει απαγορευτεί από τους κατακτητές και τυράννους του. Την απαγόρευσε, την εποχή των Μακκαβαίων, ο Αντίοχος ο Επιφανής και στα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας, ο Αδριανός. Και οι δύο απαγορεύσεις προκάλεσαν την εξέγερση των Εβραίων. Σήμερα έρχεται να την απαγορεύσει φιλελεύθερη Ευρώπη!   Πολλά έχει να σχολιάσει κανείς για αυτήν την απόφαση τού Συμβουλίου τής Ευρώπης και τη διαφαινόμενη τάση για νομοθετική απαγόρευση τής περιτομής. Το κυριότερο είναι ότι, η θρησκεία ως τρόπος ζωής είναι πια εντελώς ακατανόητη στην Ευρώπη, ένα ασήμαντο απομεινάρι. Ο,τι όριζε τη ζωή των ανθρώπων επί αιώνες, τώρα θεωρείται χωρίς κανένα νόημα και ούτως ή άλλως πρέπει να υποχωρεί μπροστά στα δικαιώματα του παιδιού και τον ελεύθερο αυτοπροσδιορισμό του. (Αλήθεια, ποιο παιδί αποφάσισε μόνο του να έρθει στον κόσμο, ποιο επέλεξε τους γονείς του, τον τόπο, τον πολιτισμό, τη γλώσσα μέσα στα οποία γεννήθηκε;) Μέσα σε αυτό το κλίμα, γιατί να μη δούμε αύριο να απαγορεύεται και η νηστεία σε παιδιά κάτω των δεκαπέντε ή των δεκαοχτώ, αφού κι αυτή μπορεί να θεωρηθεί ότι, βλάπτει την υγεία; Και γιατί να μην απαγορευτεί και η μετάληψη των ανηλίκων (ή και των ενηλίκων ακόμη) από το κοινό ποτήριο, αφού μπορεί να θεωρηθεί ότι, δεν είναι και τόσο υγιεινό πράγμα;
Ας είμαστε σαφείς: η απόφαση τού Συμβουλίου τής Ευρώπης και η γενικότερη τάση για νομοθετική απαγόρευση τής περιτομής (που ήρθε η σειρά της να μπει στο στόχαστρο μετά την τελετουργική σφαγή των ζώων), όσο και αν προκάλεσε τη δικαιολογημένη οργή πολλών οργανώσεων, φορέων και προσωπικοτήτων τού εβραϊσμού και τού Ισλάμ, δεν πηγάζει ούτε από τον αντισημιτισμό ούτε από τον αντιμουσουλμανισμό, πηγάζει αντίθετα από τίς αγαθότερες ιδέες και τα ευγενέστερα των αισθημάτων: να προστατέψουμε τα παιδιά. Η βαθιά αντιθρησκευτικότητα τής απόφασης δεν προέρχεται επίσης από έναν μαχητικό αθεϊσμό, αλλά από τον φωτεινό εκσυγχρονιστικό φιλελευθερισμό, που τα θεωρεί όλα αυτά παλιατζούρες, περιττά βάρη, βλακείες…………»

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ  ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ και ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ –ΛΟΓΙΚΗΣ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

-Ως προς τη σχέση μέ την φιλοσοφία, διαφορές και εδώ υφίστανται.Η φιλοσοφία δεν  αγνοεί τον Λόγο,δεν προσπαθεί να αντλήσει το κύρος της,έξω από τον Λόγο,δεν δέχεται(τουλάχιστον  συνειδητά και «επισήμως») την αποκάλυψη.Ο Jurgen Habermas  λέγει πώς « τα σύνορα ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη θρησκεία είναι ναρκοθετημένα.Ο Κώστας Μπέης   στην «Θεωρία για τον Λόγο»  δεν είναι απόλυτος.Δέχεται πώς «η φιλοσοφία είναι στενά συνυφασμένη με την πίστη και ότι, ο θεολογικός και ο φιλοσοφικός προβληματισμός  συμβαδίζουν προς την ίδια κατεύθυνση ,δηλαδή την ανίχνευση του υπερβατικού νού που σταθερά αποζητά  ο ευαίσθητος νούς»,παραπέμποντας και στη ρήση τού Μάρκου Αυρήλιου, κατά τον οποίο ο φιλόσοφος είναι ιερέας και υπηρετικό όργανο του Θεού.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
(Για όσους βλέπουν τη θρησκεία σαν βίωμα,ή έννοια- σκοπό  δημιουργεί προβλήματα)
       1.-Κατά τον Παπαλεξανδρόπουλο(ο.π.57 επ.)  « σκοπός τής θρησκείας --  που στο γνωστικό επίπεδο, παρουσιάζεται τείνουσα στη γνώση τού απολύτου,-- θα πρέπει να εννοηθεί η ένωση με το απόλυτο………. Η κίνηση από τον σχετικό διαχωρισμό προς την απόλυτη σύνδεση, ονομάζεται σωτηρία,που  μπορεί να νοηθεί και ως μετάβαση από το μη πραγματικό στο πραγματικό,που μπορεί να γίνει γνωστή, μόνο μέσα από την ένωση με το απόλυτο.στην κατάσταση τής απόλυτης θρησκείας.
   2.-Ειδικότερα,σε αναφορά –σύγκριση,μεταξύ ορθόδοξου Χριστιανισμού  και « ανατολικών» Θρησκειών.
 Το , (γνήσιο)θρησκευτικό φαινόμενο, αξιόπιστο κατά τον  Eliade,είναι βασικώς κατά την  ουσία και όχι την μορφή του,βιωματική κατάσταση,για την περιγραφή τής οποίας δεν υπάρχει η κατάλληλη γλώσσα. Παρόλες τις ελλείψεις  και αντιφάσεις αυτές, αποτολμώνται,ορισμένες σκέψεις και  σημειώνεται, διαγραμματικώς (και ελλιπώς)ότι:
                   α.- Το σφάλμα, που έχει σχέση με την  έλλειψη τής κατάλληλης γλώσσας, και την χρησιμοποίηση μη κατανοητών όρων, οι θρησκειολόγοι το παραμερίζουν. Με αποτέλεσμα εκτός άλλων,να δημiουρ γούνται στο μυαλό τού ανθρώπου απορίες και λογικά αδιέξοδα.Ετσι λ.χ.μιλούν για υπερβατικότητα.Αλλά υπερβατικότητα σημαίνει,το ολιγώτερο,δύο οντότητες.Το υπερβαίνον και το υπερβαινόμενο.Και προκύπτει το ερώτημα:Χωρίς το δεύτερο δεν νοείται το πρώτο και επίσης χωρίς σαφή προσδιορισμό αυτού, τού δεύτερου,δεν φωτίζεται το πρόβλημα με την απαραίτητη καθαρότητα και σαφήνεια.   .
`             β-Βασικώς όλες οι θρησκείες, είναι σωτηριολογικές.Βλέπουν τον άνθρωπο,ως οφείλοντα, να αναζητά μια άλλη πραγματικότητα,(και σωτη ρία,-τής οποίας πρέπει να προσδιορισθεί η έννοια)εκτός από αυτήν που βιώνει στην Γή χωρίς --με εξαίρεση ενδεχομένως και υπό επιφυλάξεις,την θεωρία τής μετενσάρκωσης,--να εξηγούν,αν τούτο έχει και ποιά σημασία για το Σύμπαν,γιατί  δημιουργήθηκε, γιατί να υπάρχει ο άνθρωπος, σε μιά κατάσταση,που δεν είναι αυτή που τού ταιριάζει,έτσι που πρέπει ν΄αναζητεί κάποια άλλη.
  Κατά τους θεολόγους τής ορθοδοξίας, σωτηρία είναι η μετάβαση  από το  μη πραγματικό προς το απόλυτα διαφορετικό,προς το  πραγματικό.Μια συνηθισμένη έφραση,είναι ότι, ως σωτηρία εννοείται η θέωση (όρος σημειωτέον που δεν βρίσκεται ούτε στην Παλαιά ούτε στην Καινή Διαθήκη).Βεβαίως το διαφορετικό,σε ποιοτική –ουσίας-και όχι ποσοτική βάση,είναι υπό συζήτηση.  Πρβλ. κείμενα τής Παλαιάς αλλά και τής Καινής Διαθήκης « Θεοί εστέ και υιοί Υψίστου πάντες( Ψαλμ.81,6).».καθώς «συ πάτερ εν εμοί καγώ εν σοί ινα και αυτοί εν ημίν εν ωσιν(Ιω.17,21) (« Εγώ και ο Πατήρ εν εσμέν» Ιωάν.10,31 κλπ)
      Οι πατέρες τής Εκκλησίας χρησιμοποιούν τον όρο θέωση για να εκφράσουν την πορεία τού ανθρώπου προς την τελείωση (Πατρώ νος,ό.π.70). Υποστηρίζεται βεβαίως από τους Πατέρες τής Εκκλησίας ,ότι, ένωση με το Θείο,δεν σημαίνει ταύτιση .Το ανθρώπινο και το θείο διατηρούν τις ιδιαιτερότητες τής  φύσεως τους και τις ανάλογες αποστάσεις.(Πατρώνος ό.π.76) Παραπέρα ανάπτυξη εκφεύγει των ορίων  και σκοπών τού σημειώματος αυτού.Ας προστεθεί πάντως,ότι, κατά την ορθοδοξία δεν πρόκειται για επιστροφή, τής ψυχής στο « εν» όπως ήθελε ο Πλωτίνος,αλλά   για μετοχή στην θεία ζωή και χάρη,χωρίς επαναλαμβάνουμε, να αίρεται η διάκριση μεταξύ Θεού και ανθρώπων.
  Τα πράγματα είναι διαφορετικά για τις ανατολικές θρησκείες που σε αντίθεση με την ορθοδοξία,δέχονται ,την ύπαρξη ενώσεως απολύτου(που –σε αντίθεση με την Χριστιανική Διδασκαλία-ταυτίζεται με τον κόσμο) και ανθρώπου, και αναζητείται απλώς η επίγνωση τής ένωσης αυτής.Ο φωτισμένος άνθρωπος, δεν είναι ένας μυστικός πού καθοδηγείται από την αποκάλυψη( : αληθώς η αποκάλυψη αυτή δεν είναι πηγή γνώσεως;-τι είναι Γνώση στην απόλυτη μορφή της;) αλλά κάποιος που έχει συλλάβει το νόημα τής φύσης.Στις θρησκείες αυτές, η σωτηρία επέρχεται με την γνώση και το στοιχείο αυτό είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των ανατολικών θρησκειών.     .


ΔΙΑΚΡΙΣΗ(των μεγάλων) ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ- Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ.
-Αθειστές και Άθρησκοι  342.000.000(6%)
.-Οι πέντε μεγάλες σημερινές θρησκείες είναι: Ινδουισμός ,Βουδισμός, Ιουδαισμός, Χριστιανισμός, Ισλαμισμός.
-Πρέπει να τονισθεί,ότι , δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την ταξινόμηση των θρησκειών. Κατά την Encyclopaedia Britannica,ανάμεσα στις λεγόμενες, ανώτερες θρησκείες υπάρχουν εκείνες στις οποίες υπεύθυνος για τη σωτηρία του είναι μόνον ο άνθρωπος, (βουδισμός)εκείνες στις οποίες υπεύθυνος είναι μόνον ο Θεός (λατρείες τής Ινδίας ) καιεκείνες στις οποίες  Θεός και Ανθρωπος συνεργάζονται για την επίτευξη ενός σκοπού  για την πραγμάτωση ενός σχεδίου. (Η τελευταία αυτή, άποψη θα δικαιολογούσε  και την Δημιουργία γενικότερα και την παρουσία τού Ανθρώπου  ειδικότερα.)
Στην ίδια εγκυκλοπαίδεια γράφεται πώς η κατάταξη των θρησκειών που θα αντέξει σε κάθε είδους κριτική και θα εξυπηρετήσει όλους τους  στόχους μιάς γενικής επιστήμης των θρησκειών δεν έχει ακόμη επινοηθεί.

A.-Αποτολμούμε μια ταξινόμηση- που - θα μπορούσε να χωρίσει τις θρη σκείες,  σε τρείς κατηγορίες,
-Εξ αποκαλύψεως
-Τού Ιερού Νόμου
-Πρωτογενείς ειδωλολατρικές θρησκείες

Όι σχετικές « απογραφές»  -σε σύνολο πληθυσμού τής Γής 6.500.000.000 περίπου-δίνουν τα παρακάτω στοιχεία:

 ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΕΞ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ(3.190.000.000)
  1.-Ιουδαισμός  15.000.000 (0,2%)
   2.-Χριστιανισμός 1.930.000.000(33,7%)
 Ρωμαιοκαθολικοί 969.η αυγ000.000(17%)
 Προτεστάντες 400.000.000(11%_)
 Ορθόδοξοι 220.000.000 (3,8%)
 Αγγλικανοί 71.000.000(1,2%)
 Χριστιανικές αιρέσεις 276.000.000(4,8%)
    3.-Μωαμεθανισμός 1.250.000.000(19,5%)

Σύμφωνα με δημοσίευση τής 4-4-2015 στην εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ,προβέπεται μεγάλη αύξηση των μουσουλάνων.Ετσι  για το 2050,προβλέπεται  ότι,οι Χριστιανοί,θα ανέρχονται σε 2,9 δισεκατομμύρια ,από 2,2,που είναι σήμερα,και οι μουσουλμάνοι σε 2,8 από 1,6 που είναι σήμερα,ενώ οι προβλέψεις για το 2070, είναι ότι, θα υπερτερούν.Ειδικώς για την Ευρώπη  προβλέπεται ότι, ο αριθμός των μουσουλμάνων το 2050 θα αυξηθεί σε ποσοστό 10,2% από το 5,9% που είναι σήμερα.Ως εξήγηση τού φαινομένου παρέχεται   αφενός το ότι ,κάθε μουσουλμανική οικογένεια αποκτά κατά μέσο όρο 3,1 τέκνα,έναντι μέσου όρου 2,7 των Χριστιανών αφετέρου, η αλλαξοπιστία.Σκέπτομαι την στιγμή αυτή, ότι, 25.000 ξένοι ,έχουν ενταχθεί στις τάξεις των σφαγέων  τού ΙΣΙΣ.

ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΟΜΟΥ
 1.Ινδουισμός ή Βραχμανισμός 780.000.000(13,7%)
 2.-Βουδισμός 326.000.000(5,7%)
 3.-Κομφουκιανισμός 230.000.000(4%)
 4.-Σιντοισμός(Ιαπωνία) 5.500.000(0,1%)
 5.-Ινδουιστικές αιρέσεις  1.550.000.000(24%)
. –
ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΦΥΛΩΝ
(50.000.000)

Β.-Εχει γραφεί,ότι, ενώ υπήρξαν θρησκείες χωρίς Θεό,(όπως ο πρωτογενής βουδισμός) δεν υπήρξαν θρησκείες που να μην σημασιολόγησαν τον Θάνατο.Με βάση την σημασιολόγηση  κάθε θρησκείας στο γεγονός τού θανάτου,έχει προταθεί  η ακόλουθη διαίρεση:
    1.Στην πρώτη κατηγορία τίθενται οι θρησκείες, που τιμούν πάνω απ΄όλα τον εγκόσμιο βίο, και αντιμετωπίζουν απαξιωτικά οποιαδήποτε μεταθανάτια ύπαρξη.Εδώ ασφαλώς έχει την θέση της η Ολυμπιακή θρησκεία των Ελλήνων. Ο Ομηρος στην Οδύσσεια(λ’ 488-491) φέρει τον Αχιλλέα να δηλώνει ότι, θα προτιμούσε να ήταν δούλος άκληρου αφέντη σ’αυτόν τον κόσμο παρά ημεμόνας τών  νεκρών  στον Αδη, (….᾽βουλοίμην κ᾽ ἐπάρουρος ἐὼν θητευέμεν ἄλλῳ,ἀνδρὶ παρ᾽ ἀκλήρῳ, ᾧ μὴ βίοτος πολὺς εἴη,ἢ πᾶσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ἀνάσσειν)
         2. Σε άλλη κατηγορία,διαμετρικώς αντίθετη,ως προς την προηγούμενη αξιολόγη ση,τοποθετούνται οι θρησκείες,που αντιμετωπίζουν απαξιωτικώς την ζωή, και βλέπουν τον θάνατο, ως λύτρωση,από την επίγεια ζωή,από τα εγκόσμια, που τα βλέπουν ως εξορία και πτώση,μέσα σ΄ένα πλαίσιο πλάνης και πόνου. Εδώ έχουν την θέση τουςοι μεγάλες Θρησκείες τής Ανατολής, όπως ο Βουδισμός,και ο Ινδουισμός,πού εκφράζουν μια πανάρχαια αντίληψη,που όπως φαίνεται διαμέσου τής Μικράς Ασίας  και της Θράκης έφθασε στην Ελλάδα,όπου διαδόθηκε με τον Ορφισμό και την διονυσιακή λατρεία.Συναφής με την αντίληψη αυτή,των θρησκειών τής κατηγορίας αυτής,είναι και οι απόψεις για αλλεπάλληλες γεννήσεις και ενσαρκώσεις. (:Ο  Η.de Glasenapp, παρατηρεί, ότι, δεν είναι εφικτό να δώσει κανείς με σιγουριά την ιδέα τής πραγματικής  διαδόσεως των θρησκειών.)
          3.-Μια μέση θέση ανάμεσα στις δύο προηγούμενες, έχουν την θέση τους οι άλλες μεγάλες  θρησκείες.Ετσι ο Χριστιανισμός,παρόλο που δεν απαξιώνει την εγκόσμια ζωή,τοποθετεί τον θάνατο  πολύ  πιο ψηλά σε μια περιοχή αιωνιότητας.Εδω κατά την γνώμη μας,τοποθετούνται και « θεοσοφικές» αντιλήψεις  που  βλέπουν το επίγειο ταξείδι,χρήσιμο,για τον εμπλουτισμό με πείρα τής ατομικότητας,εδώ έχει την θέση  της η θεωρία τής μετενσάρκωσης, για την κατανόηση της οποίας παραπέμπουμε  στον  Κ. Μελισσαρόπουλο  («.Εισαγωγή κλπ».σελ.101 επ.).Ο συγγραφέας γράφει ότι, πρέπει καταρχάς να διακρίνομε μεταξύ τού «   ανώτερου, Εγώ ή Ατομικότητας» που είναι άφθαρτο και τού κατώτερου εγώ ή προσωπικότητας.Η ανθρώπινη   προσωπικότητα αποτελείται από το φυσικό σώμα,,το αστρικό σώμα και  το νοητικό σώμα Με τον «θάνατο» το  φυσικό σώμα αποχωρίζεται και διαλύεται κι΄έτσι ο Ανθρωπος δεν μπορεί να  δράσει στον φυσικό κόσμο.Εξακολουθεί όμως να συναισθάνεται,να επιθυμεί,γιατί εξακολουθεί να έχει το αστρικό σώμα και να  σκέπτεται γιατί έχει το νοητικό σώμα.Στην συνέχεια το αστρικό σώμα αποχωρίζεται  και τότε σταματούν τα  συναισθήματα,εξακολουθεί όμως η λειτουργία τής σκέψεως,γιατί το νοητικό σώμα εξακολουθεί να υπάρχει.Με τα ην σειρά του και αυτό,θα αποχωρισθεί από την προσωπικότητα.Ετσι στην Ατομικότητα που υπάρχει  πίσω από την προσωπικότητα, συγκεντρώνεται η πείρα που απέκτησε η προσωπικότητα και αυτή η  πείρα σχηματίζει τις τάσεις,δηλαδή τον χαρακτήρα τού  ανθρώπου  στις προσεχείς ενσαρκώσεις.Στην συνέχεια η  Ατομικότητα φορεί το ένδυμα μιάς καινούργιας προσωπικότητας, που δεν είναι ίδια με την προηγούμενη,αλλά  συνέχειά της.
Δηλαδή η χρησιμότητα τής ζωής,έγκειται στην βελτίωση  κάποιου άλλου,της Ατομικότητας.(Ασφαλώς  μένουν  αναπάντητα τα  ερωτή ματα:  Και μετά; Προς τι;)
Για την θεολογία τής ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης γίνονται δεκτές οι ακόλουθες γενικές αρχές(Παπαλεξανδρόπουλος ό.π.102 επ.)
     .α.-Η υπερβατικότητα τού απολύτου,που  είναι υπερβατικό ως προς τον κόσμο,αν και ενδοκοσμικό ως προς τις ενέργειές του. Υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά,τού Θεού από   το σύνολο τής πραγματικότητας.Η υπερβατικότητα αυτή,δεν ταυτίζεται με  την απολυτότητα τού Θεού,σημαίνει ότι, ο Θεός αυτοπροσδιορίζεται.Ο θεός δίνει στον κόσμο την πραγματικότητα,πράγμα διαφορετικό από το να πούμε ότι ,ο Θεός είναι η πραγματικότητα τού κόσμου.
    . β Ο προσωπικός χαρακτήρας τού Απολύτου.Οι « Ανατολικές θρησκείες,ασκούν σχετικώς κριτική,(ότι,  δηλαδή ο Θεός μας είναι ανθρωπομορφικός,μορφικός , μυθικός ,σαν ένας από τους κατώτερους Θεούς των σε αντίθεση με τον ρεαλισμό των ανατολικών θρησκειών). Αντιπαρατηρείται ότι, Προσωπικός Θεός  σημαίνει βλέπειν προς το είναι,προς το έρχεσθαι τού Θεού.Φανερό ότι, αυτό το έρχεσθαι θα ήταν αδύνατο, αν ο Θεός ταυτίζονταν ή ήταν συνέχεια τής πραγματικότητας.
.   γ Συνέπειες τού υπερβατικού και προσωπικού χαρακτήρα τού απολύτου.Οι  συνέπειες τού έρχεσθαι τού Θεού προς ημάς,αναλύεται σε ορισμένες ενέργειες,
Ετσι.
Ο κόσμος είναι δημιούργημα τού Θεού όχι απορροή του.
Υπάρχει αρχή τέλος και σειρά ανεπανάληπτων γεγονότων,όχι αιώνια επανάληψη.Η Χριστιανική θρησκεία έχει ιστορικό χαρακτήρα.
-
 ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΟΜΟΥ(2.900.000.000)
 -Σημειώνεται εδώ η άποψη,ότι ,οι Ανατολικές θρησκείες, αντιπροσωπεύουν και κηρύσσουν περισσότερο έναν τρόπο ζωής,παρά ένα αυτόνομο μεταφυσικό δόγμα.
  Κατά τον Παπαλεξανδρόπουλο(ό.π.85 επ.) οι βασικές αρχές των θρησκειών αυτών( που λειτουργούν κλιμακωτά),είναι :
1.-Η ταύτιση απόλυτου και πραγματικότητας,κάτι,που ασφαλώς δίνει μια πανθειστική διάσταση σ΄αυτές.
2.-Το απόλυτο ως όλον,(άμεση συνέπεια τής πρώτης αρχής), Κατάργηση κάθε έννοιας δυαλισμού.
3.-Το απόλυτο και η δομή του.Το απόλυτο ταυτίζεται με το γίγνεσθαι.
4.-Δομή και γνώση. Η ύπαρξη τού νόμου, μιάς εγγενούς δομής στο απόλυτο  ή τάξης,δίνει μια λογική διάσταση στο απόλυτο,πράγμα που καταλήγει στη δυνατότητα γνώσεως  τού απολύτου από τον .άνθρωπο. Η  διαδικασία τής σκέψεως  της, εμφανίζεται απλή.Αφού ο άνθρω πος  αποτελεί μέρος τής πραγματικότητας-απολύτου, διέπεται από  τον ίδιο τρόπο λειτουργίας,όπως και  το σύνολο τού υπάρχοντος και επομένως είναι σε θέση να γνωρίσει το απόλυτο.Συναφείς είναι οι παραδοχές ότι, η ορθή γνώση οδηγεί προς την απελευθέ ρωση και ότι, φωτισμένος  δεν είναι ο μυστικός,που εμπνέεται από μιά αποκάλυψη, αλλά ένας άνθρωπος, που έχει πλήρως συλλάβει το αληθινό νόημα τής φύσης,υπό την επισήμανση ότι, η Ανατολή έχει μια ευρύτερη αντίληψη για την γνώση από την στενά διανοητική.Όπως έχει γραφεί, λογική είναι  μορφή τής αυτοέκφρασης  τής πραγματικότητας.Κατάληξη όλων αυτών είναι ότι, στις ανατολικές θρησκείες  η σωτηρία έρχεται με την γνώση,και ότι, σκοπός των θρησκειών αυτών,είναι όχι η ένωση,-που υπάρχει ήδη-αλλά  η επίγνωσή της.
 5.-Η υποβάθμιση τής μορφής,αφού αυτή λαμβάνεται ως κάτι κατώτερο από το απόλυτο
 6.- Η σχετικότητα των θρησκειών.Καθώς  δίνεται προτεραιότητα στην ολικότητα απέναντι στην μερικότητα,κάθε θρησκεία,θεωρείται ως ένας δρόμος, προς το απόλυτο, και  έχει αξία μόνον σχετική και προσεγγιστι κή.Γι΄αυτό και οι ανατολικές θρησκείες, τη λεγόμενη αποκλειστικότητα τού Χριστιανισμού, την θεωρούν ως αυθαίρετη  απολυτοποίηση τού μερι κού,ενώ αυτές  δέχονται  την συνύπαρξη,την ανοχή,τον συγκρητισμό.

ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ
Για τον γράφοντα μια πρώτη,τυπική νομιμοποίηση για μια τέτοια απόπειρα, θα προέρχονταν από καταστατική θα λέγαμε υποχρέωση.Πράγ ματι,ανάμεσα στους τρείς σκοπούς τής Θεοοσοφικής εταιρείας συγκαταλέγεται και η  συγκριτική μελέτη των Θρησκειών.
 Είναι όμως φανερό ότι, η εξήγηση αυτή,δεν  είναι αρκετή
 Υπάρχει κάτι πιο ουσιαστικό.
Καταρχάς η επαφή με άλλες ιδέες,σκέψεις και πρότυπα,είναι χρήσιμη ακόμη  και για τον ερευνητή που  ίσως τελικώς θα τις κρίνει εσφαλμένες.Μιά λαθεμένη σκέψη είναι πολλές φορές αφετηρία για γόνιμη διανοητική δραστηριότητα,πέρα  ασφαλώς από την παρατήρηση,ότι, δεν είναι εύκολο πάντοτε ,να διαγνώσει κανείς το ορθό ή όχι μιάς άποψης.
Υπάρχει και κάτι ειδικώτερο.
Η έλλειψη σωστής πληροφόρησης, γύρω από τις μη χριστιανικές θρησκείες είναι και σφάλμα  και προς τις δύο κατευθύνσεις.Μπορεί να αδικεί και τις δύο πλευρές.
Το βαθύ σκότος που κυριαρχεί σχετικώς, συχνά οφείλεται όχι μόνον σε αντικειμενικές αδυναμίες,αλλά και σε επιπόλαιες προκαταλήψεις.Και τα αποτέλεσματα είναι πάντοτε  θλιβερά και άδικα.Από την μία  πλευρά υποτιμούμε και  απορρίπτουμε χωρίς έρευνα,ιδέες και πρακτικές από τις άλλες θρησκείες και από την άλλη,ιδέες και πρακτικές, μέσα στις οποίες έχουμε ζήσει, τις απαρνούμαστε ,απαρνούμαστε  τη δική μας πίστη,τις δικές μας πεποιθήσεις, και παραδινόμαστε  χωρίς όρους σε  ξένες, οδηγούμενοι μερικές φορές,από μια ροπή προς αυτό που για μάς φαίνεται ως καινούργιο(το καινούργιο και άγνωστο,έχει και γοητεία αλλά ….και επικινδυνότητα),και προς τον εξωτισμό. Η  βραχύτατη αυτή, εισαγωγή θέλει απλώς να επισημάνει το πρόβλημα και να μάς καταστήσει προσεκτικούς.Απαιτείται μακροχρόνια και σε βάθος  ενασχόληση πολλές φορές βιωματική,για να αποτολμήσει κάποιος ένα συμπέρασμα και μια επιλογή(:παρακάμπτεται εδώ  το πρόβλήμα τής κατάλληλης γλώσσας).
 Μετά την εισαγωγή αυτή έχουμε:

(Η.de Glasenapp 621 επ.)
-ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
1.-Ο κόσμος δεν είναι χάος,αλλά αρμονικό σύνολο  (όλα είναι στενώς συνδεδεμένα και κυβερνώνται από μία αρχή)
2.-Πίσω απ’ ό,τι υπάρχει ,βρίσκεται κάτι άλλο(απρόσιτο στην συνηθισμένη εμπειρική γνώση ,στις αισθήσεις μας, κάτι, που μπορεί ν΄αποκαλυφθεί με μια ανώτερη γνώση)
3.-Προσπαθεια να δώθεί απάντηση στα ερωτήματα:
-Ποιά είναι η προέλευση τού τελικού σκοπού,και τής οργάνωσης στη  φύση
-Για ποιο λόγο γεννιόμαστε και πρέπει να πεθαίνουμε.
 -Ηθική συνείδηση και ηθικός νόμος.
 -Τι είναι αυτό που καθορίζει το πεπρωμένο τού ατόμου και τού συνόλου.
 4.-Επιδιωξη  σκοπών πρακτικων(:να ικανοποιήσουν επιθυμίες καρδιάς,να οδηγήσουν στην λύτρωση
  5.-Ο Ανθρωπος οδηγείται με την Θρησκεία να ξεπεράσει την διάρκεια τής ίδιας του ζωής και ν΄ατενίσει μεγαλύτερες χρονικές περιόδους (πρβλ. μετε νενσάρκωση)
 6.-Ωθηση στην διαμόρφωση μιάς κοινότητας όπου  όσο ελεύθερη και αν είναι διευθύνει μια μειονότητα.
 7.-Τριάς (Αγία Τριάς των Χριστιανών-Τριμούρτι των Ινδών Βράχμα-Βισνού-Σίβα ,Τρί-Κάγια κλπ)                             
 8.-Κοινά σημεία (βάπτισμα-ανάσταση νεκρών κλπ)
- Κοινός τόπος ότι, η πραγματικότητα,δεν περιορίζεται σ΄αυτό που γεννιέται,  από την αισθητική εμπειρία.]
9.Ολες οι θρησκείες έχουν κάποιο ανιμιστικό υπόβαθρο.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ
     1. Οι ανατολικές θρησκείες αρνούνται προσωπικό Θεό.Αντιθέτως οι δυτικές.
   2.-Οι  ανατολικές θρησκείες  δεν δέχονται τον θεό ως δημιουργό τού     κόσμου.Αντιθέτως οι δυτικές.
   3.-Φύση τού Ανθρώπου.Για τους Χριστιανούς και μουσουλμάνους,ο άνθρωπος  είναι η  κορωνίδα τής δημιουργίας.Για άλλες θρησκείες, ενδιάμεση θέση μεταξύ -ζώων –φυτών.
    4.-Ηθική ενέργεια-Λατρευτικές πράξεις(Χριστιανισμός ν΄αγαπάς τους  εχθρούς-Άλλες θρησκείες:Να είσαι δίκαιος)

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
 - Μερικοί υποστηρίζουν, την ακόλουθη πορεία: Μονοθεισμός,μετά πολυθεισμός, και μετά  πάλι μονοθεισμός.Ο Μονοθεισμός γεννήθηκε  στη Μεσοποταμία.Το θέμα αντιμετωπίζεται πιο πάνω,κατά την έκθεση των τριών βασικών θεωριών για την προέλευση τής  Θρησκείας.
 Κατά τον Eliade η ιστορία των Θρησκειών…….θα είχε ως σκοπό να επσημάνει την παρουσία τού υπερβατικού στην ανθρώπινη εμπειρία,να απομονώσει μέσα από την απέραντη μάζα τού ασυνείδητου,εκείνο που είναι υπερσυνείδητο (: M.Eliade ¨  «Noς Souvenirs»,Harper & Row,San Francisco 1977)
  Πολλοί θρησκευόμενοι για να  στηρίξουν το επιχείρημα τής έμφυτης θρησκευτικότητας   στον  Ανθρωπο και  τής λατρείας Τού Θεού επικαλούν ται  τον Κικέρωνα και  τον Πλούταρχο,(προς Κωλώτη 31  «Εύροις δ΄αν απιών και πόλεις ατειχίστους,αγραμμάτους αβασιλεύτους, αοίκους, αχρημάτους, νομίσματος μη δεομένας,απείρους θεάτρων και γυμνασίων, ανιέρου δε πόλεως και αθέου ,μη χρωμένης ευχαίς,μηδε΄όρκοις,μηδέ μαντείοις,μηδέ θυσίαις επ΄αγαθοίς,μηδ’ αποτροπαίς κακών,ουδείς έστιν ουδ’ έσται θεατής») κατά τον οποίο δεν υπάρχει έθνος που να μην πιστεύει σε Θεό,άποψη που υποστηρίζει και  ο Max Muller ο οποίος χαρακτηριστικώς λέγει( βλ.εν J.V.Linden, και S.J.  W.T.Costello,ό.π. 243) ότι,« η Θρησκεία άρχισε ταυτόχρονα με τον άνθρωπο»  και ότι «η ισττορία της Θρησκείας είναι η ιστορία του ανθρώπου» (Αλλά παρατηρείται, ότι, ο Πλούταρχος  κατείχε ιερατικό αξίωμα στην Χαιρώνεια και τους Δελφούς και ότι, όλα  τα πιό μακρυνά του ταξείδια ήσαν μέχρι τη Ρώμη και το Κάιρο).   Ο Μάθιου Αλπερ υποστηρίζει ότι, όλοι οι πολιτισμοί εκδήλωσαν ξεκάθαρα, την τάση να αναπτύξουν μια θρησκεία καθώς και την πίστη σε μια πνευματική πραγματικότητα, (σελ.93) και ότι, όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί όσο απομονωμένοι και αν ήσαν, πίστεψαν στην ύπαρξη μιάς πνευματικής σφαίρας.Ο   βιολόγος Ε.Γουίλσον,κάτοχος τού βραβείου Πούλιτζερ γράφει( εν Αλπερ σ.94)  ότι, «η θρησκευτική πίστη  είναι μιά καθολική αρχή τής ανθρώπινης συμπεριφοράς, και είναι αναγνωρίσιμη σε κάθε τύπο κοινωνίας  από τις πρωτόγονες ομάδες των κυνηγών  τροφοσυλ λεκτών………..Τα πρώτα στοιχεία για την θρησκευτική πίστη τα παίρνουμε από βωμούς οστών και από τις νεκρικές τελετουργίες τού ανθρώπου τού Νεάντερνταλ»,πώς « είναι φανερό ότι, ο παλαιολιθικός άνθρωπος,ένοιωθε κιόλας  αληθινή θρησκευτική παρόρμηση να σεβασθεί το θείο και να ενωθεί μαζί του………. άνθρωπο………δίπλα τους είχαν εναποθέσει όπλα από πυριτόλιθο  και τροφές……….αυτοί οι ενταφιασμοί ….με τόση επιμέλεια ……….ώστε αξίζει να χαρακτηρισθούν ως ιεροτελεστικές ταφές……..»- (Εχει προσφάτως αποδειχθεί, ότι, ο άνθρωπος τού Νεάντερνταλ με τον προγναθισμό τουκαι  τα αρχέγονα χαρακτηριστικά  του,ανήκε σ΄ενα κλάδο που σήμερα έχει αποκλεισθεί,από το δέντρο των ανθρωποειδών  όπως δέχεται ο M.Μorange ό.π.  .σελ.205 όπου και παραπομπές,αλλά αυτό ασφαλώς δεν μειώνει την αξία τού ευρήματος και της σχετικής παρατήρησης).
Ο Δρ. Χέρμπερτ Μπένσον δέχεται ότι ,ο άνθρωπος είναι και πνευματικό ζώο. Για μερικούς,η έννοια τού Θεού είναι ένα συμβάν τής συνείδησης σε κάποιο βαθμό εξέλιξης,όπου η φαντασία και η συναισθηματικότητα επισκίαζαν τον ορθολογικό στοχασμό (Ι.Ευαγγέλου ό.π. σελ.13 και Κορδάτος ό.π.9 επ.)  Κατά τον  Durant(ό.π. 187 επ.) στις αρχαίες ελληνικές πόλεις (που είχαν  κοινά βασικά στοιχεία,πολιτισμού,όπως,κοινή γλώσσα,με τοπικές διαλέκτους,κοινή πνευματική ζωή κλπ),βρίσκουμε εν μέρει μόνον κοινή θρησκευτική πίστη και  λατρεία.Πέρα από την λατρεία των Ολυμπίων θεών, υπήρχαν ,οι μη υποτασσόμενες  στον Δία,τοπικές θεότητες και δυνάμεις. Αρχικώς κάθε οικογένεια είχε τον δικό της Θεό.(άσβεστο πύρ στην εστία στην οποία εγίνοντο πριν από το γεύμα προσφορές στο  Θεό ).Γεννήσεις, γάμος, θάνατος,ήσαν αντικείμενα θρησκευτικών τελετών και είχαν μια μυσταγωγική αξιοπρέπεια,με αποτέλεσμα εκτός άλλων οι γενεές να συνδέονται μεταξύ τους.

-Υπάρχουν όμως και αντίθετες απόψεις.
Ο Γιάννης Κορδάτος αμφισβητεί  τα λεγόμενα από τον Πλούταρχο και τον Κικέρωνα,ότι, δεν υπήρξε ποτέ λαός χωρίς θρησκεία.Αναφέρεται  και αυτός σε σημερινές άγριες φυλές,όπου οι έννοιες και οι λέξεις  ακόμη Θεός-Θρησκεία-είναι άγνωστες και υποστηρίζει ότι, ο άνθρωπος έζησε μεγάλες περιόδους τής ιστορίας του ως άθρησκος.-Συναφώς υποστηρίζεται ότι,  το θρησκεύεσθαι δεν ανήκει στα ένστικτα τού Ανθρώπου,ότι, καθώς και τα ζώα δεν έχουν θρησκεία, έτσι πρέπει να δεχθούμε ότι, και ο Ανθρωπος πέρασε μια μεγάλη αρχική περίοδο χωρίς θρησκεία. Εξερευνητές ,ανθρωπολόγοι ,θρησκειολόγοι, κ.ά.διεπίστωσαν ότι, μερικές ανεξέλικτες φυλές είναι τελείως άθρησκες και το γλωσσάριό τους δεν έχει λέξεις αντίστοιχες προς τις έννοιες τού Θεού και τής Θρησκείας(όπως λ.χ.  οι Μαούμα των Εσκιμώων ή οι Μασσάι τής Ανατολικής Αφρικής ενώ άλλες φυλές βρίσκονται στο στάδιο τής προγονολατρείας—( Koestler « Ο λωτός και το Ρομπότ») .
. 
-Η Θρησκεία,αρχικώς ήταν ένα σύστημα μαγείας και έτσι παρέμεινε  σε μεγάλο βαθμό μέχρι το τέλος. Οι Ελληνες έδιναν μεγαλύτερη σημασία –στις τελετουργίες, παρά στην καλή διαγωγή.Ακόμη και τα Ελευσίνι α  μυστήρια που υποστηρίζεται ότι, έδιναν υπερφυσικές ελπίδες, εξαρτούσαν( τουλάχιστο κατά μιά άποψη ) την σωτηρία περισσότερο από τον τελετουργικό εξαγνισμό παρά από την άψογη διαγωγή.(: άκρως επικίνδυνη άποψη) Ο φυλετικός  και πολιτικός διαχωρισμός ευνοούσε τον πολυθεισμό,(  παρά τις προόδους τής φιλοσοφίας και τις απόπειρες μερικών) και απέκλειε τον μονοθεισμό.Όπως γράφει ο Durant,όταν,ο Παυσανίας περιήλθεν την Ελλάδα,πεντακόσια περίπου χρόνια,μετά τον Πλάτωνα,βρήκε ακόμη ζωντανούς μεταξύ τού λαού, τους μύθους που εθέρμαιναν την καρδιά τής ομηρικής Εποχής.
 Από πρώτη θεώρηση,η Ελληνική θρησκεία, δεν φαίνεται να είχε μεγάλη επίδραση επί τής ηθικής,χωρίς αυτό να σημαίνει ότι, η τελετουργία τού εξαγνισμού, παρά τον εξωτερικό της χαρακτήρα, δεν συνέδραμε την ηθική υγιεινή.Στην ζωή  των πολιτών είχε  την σημασία της.Ετσι  η συμμετοχή στην λατρεία τού Θεού ήταν προυπόθεση, για τα πολιτικά δικαιώματα.Κάθε επάγγελμα ή τέχνη είχε δική της θεότητα,όπως και σήμερα, έχει τον προ στάτη άγιο.Επί πλέον υπήρχαν δαίμονες,ερινύες,γοργόνες, κλπ.Οι θεοί, είχαν δώσει μιά γενική υποστήριξη προς την αρετή,έστω και χωρίς σαφήνεια και σταθερότητα.Ετσι λ.χ. η Δίκη,τιμωρούσε κάθε αδικία,και οι τρομερές Ευμενίδες καταδίωκαν τον φονέα .(:Ορέστης).Η Θρησκεία καθιστούσε την τεκνοποιία ιερό καθήκον ,συνδέονταν με πολλούς δεσμούς με τον πατριωτισμό και βοηθούσε  στην άμυνα τής κοινότητας και τής φυλής,κατά τού φυσικού εγωισμού των ατόμων.Στις ζωτικότερες ηθικές σχέσεις, η Θρησκεία  βοήθησε την  φυλή και το Κράτος.Στον πόλεμο,ο Θεός πολεμούσε υπέρ τής πόλεως, και η νίκη δεν ήταν μόνον τής πόλεως αλλά και δική του.
 Ο Erwin Rohde  αναφερόμενος στην Ομηρική Θρησκεία, γράφει ότι, ζεί μέσα στον ορθολογισμό,με την έννοια ότι,  οι θεοί της είναι  πλήρως κατανοητοί, από την Ελληνική νόηση(ό.π. σελ.36), και ότι,για  μερικούς ερευνητές  τα Ελευσίνια Μυστήρια, αναφέρονταν στην «Ελληνική Θρησκεία  της φύσης,» αλλά κατά τον συγγραφέα μένει ν ‘άποδειχθεί κατά πόσον κάτω από τις συμβολικές παραστάσεις των Μυστηρίων, οι Ελληνες  ανεγώριζαν  κάτι το θρησκευτικό  ή ακόμη περισσότερο  την δική τους θρησκεία. ( σελ.239 επ.).
-Ως προς την σχέση φιλοσοφίας, τέχνης και φιλολογίας με τη θρησκεία,ο Durant  γράφει ότι ενώ στην αρχή βοήθησαν την Θρησκεία,τελικώς την εξασθένησαν (ο Πρωταγόρας αμφιβάλλει,ο Σωκράτης κατ΄αυτόν την αγνόησε,ο Δημόκριτος την αρνήθηκε,και ο Ευριπίδης εγελοιοποίησε τους Θεούς).Ειδικώς για την φιλοσοφία λέγει ότι, χωρίς να το θέλει κατέστρεψε την Θρησκεία,που είχε διαμορφώσει την ηθική ζωή τής Ελλάδος.
  -.(Οι αυθαίρετες και συχνά καταπιεστικές και ανελεύθερες, για το νού και την καθημερινή πρακτική) παραδοχές,οδηγούν πολλές φορές,από αντίδραση, σε ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες,και εν εν πολλοίς ανεπιθύμητες   καταστάσεις.)
Η ρωμαϊκή θρησκεία , είχε δεχθεί επιρροές  ετρουσκικές και ελληνικές.Ηταν πολυθειστική, τυπολατρική αστική θρησκεία,και επικεντρώ νονταν στο να επτύχει την εύνοια των Θεών,τόσο σε οικογενειακό όσο και κοινωνικό επίπεδο.Υπήρχε στους Ρωμαίους η αντίληψη,ότι, κόσμος,θεοί ,άνθρωποι υπήρχαν ανέκαθεν,ότι, η λατρεία τους ήταν καθαρά ρωμαϊκή υπόθεση και γι΄αυτό, δεν  προσπάθησαν ποτέ να επιβάλουν το θρη σκευτικό τους εορτολόγιο,στις περιοχές που είχαν κατακτήσει.Επισήμως, η ύπαρξη θεών(όχι μόνον αυτών που λατρεύουνταν στη Ρώμη)ήταν δεδομένη,με βάση μια ανιμιστική αντίληψη, ότι, εκατοντάδες θεία πνεύματα, υπήρχαν σε ιερούς τόπους,σε ιερά ζώα,σε φυσικά φαινόμενα ή ακόμη και σε αφηρημένες έννοιες.Η τέλεση δημόσιων ιεροτελεστιών και η αστυνόμευση,των λατρευτικών πρακτικών,ήταν περιεχόμενο  διάφορων ρεπουμπλικανικών αξιωμάτων που κατείχαν θρησκευτικοί άρχοντες, υπόλογοι στη Σύγκλητο και τους Υπάτους.Το σπουδαιότερο, από τα αξιώματα αυτά,ήταν τού Pontifex Maximus,τού επικεφαλής των ιερειών τής θεάς Εστίας,τής οποίας η ιερή φλόγα έκαιε αδιάκοπα στα  δημόσια κτίρια.Γενικώτερα η αστική ρωμαϊκή θρησκεία, δεν είχε καθορίσει μια συγ κεκριμένη θρησκευτική αυθεντία,τηρούσε με ευσέβεια τις παραδόσεις,έχει την αφετηρία της  στις προϊστορικές λατρείες τής γονιμότητας, και ήταν συμβατή με τις ιδιωτικές μυστηριακές λατρείες,που εισήλθαν κατά την ελληνιστική εποχή, από την Μεγάλη Ελλάδα,αλλά αντίθετα μ’αυ τές   στόχευε στην διατήρηση τής κοινωνικής συνοχής,και την υπερά σπιση  των κρατικών ενεργειών.(Γουίλιαμ Γουλιέλμος εν ΙΛΙΣΟΣ 276,28 επ.)
-Ο Brian  Molyneaux,καθηγητής της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της South Dacota,παρατηρώντας αρχαίες απεικονίσεις  θεενών,που τις δείχνουν να κρατούν  ή να περιβάλλονται από φίδια,(σύμβολα γονιμότητας και θεραπείας) λέγει,ότι αυτό ίσως να παραπέμπει στα ίχνη μιάς πολύ παλαιάς μητριαρχικής θρησκείας.

 ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ ΛΟΓΟΥ
 Για τις η λεγόμενες Θρησκείες τού ορθού λόγου, δεν θα γίνει εκτενής λόγος,στο βραχύ αυτό σημείωμα.Δεν πρόκειται για Θρησκείες με την έννοια που τις αντιλαμβανόματε και τις εξετάζουμε στο σημείωμα αυτό.Αλλωστε οι θρησκείες αυτές,όπως χαρακτηριστικώς τονίστηκε, ούτε τον θρησκευόμενο,ούτε τον λογικευόμενο  ικανοποιούν.Ο Hegel ,αποδοκι μαστικώς τις χαρακτήρισε « απλή λογική αφαίρεση» ,ο διακεκριμένος Γερμανός θεολόγος Schleiermacher « αόριστη λειψή, και φτωχή ιδέα που μόνη της είναι αδύνατον να υπάρξει» υπενθυμίζοντας,ότι ,«το συναίσθημα αποτελεί τον εσώτερο πυρήνα τής θρησκευτικής πίστης.» Αδέλφωμα  τής πίστης με τη γνώση,όπως βέβαια την αντιλαμβάνεται τη γνώση, ο δυτικός άνθρωπος,δεν είναι εφικτή.Ο Παπανούτσος  αναφερόμενος  στον « γυμνό Λόγο» λέγει ότι, μάς οδηγεί στην ανθρωπότητα όχι προς την Θεότητα.
ετα τηυν εισαγωγή παραθέτουμε ελάχιαστα στοιχεία για τις θρησκείες αυτές.
- Όπως γράφει ο Claude Hagège (ό.π.σελ.189 επ.) υπό το ένδυμα του αλτρουισμού, ο  Auguste Comte  προσπαθεί  ουσιαστικώς να θεμελιώσει θρησκεία βασιζόμενη , στον ορθό λόγο, δηλαδή στο «θετικό  στάδιο» ανώτερη βαθμίδα με βάση τον νόμο των τριών σταδίων  τον οποίο είχε διατυπώσει. Τα δύο προηγούμενα  στάδια στην εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος είναι το θεολογικό  και το μεταφυσικό, τα οποία θεμελιώνονται σε μύθους, αφού αναζητούν το «γιατί;» αντί να εστιάζουν στο «πως»  και στον εντοπισμό των νόμων που διέπουν τα φαινόμενα. Κατά τον Κοντ, ο εντοπισμός αυτών των νόμων πρέπει να  υπηρετεί την κοινωνική αλληλεγγύη, η οποία υπερβαίνει το  μεμονωμένο άτομο και διαμορφώνει στενούς μεταξύ των ανθρώπων, δεσμούς οι οποίοι επιτρέπουν να  γίνεται λόγος για αλτρουισμό.
Αυτή η θεωρία, έστω και αν ο θεμελιωτής  ήθελε να της δώσει χαρακτηριστικά θρησκείας, εδράζεται σε μία  προσέγγιση της ανθρώπινης ύπαρξης η οποία αντλεί από την γνώση των φυσικών νόμων και θέτει την επιστημονική έρευνα στην υπηρεσία της κοινωνικής ζωής. Ο  Κόντ, επιχειρεί έτσι να δημουργήσει μια αυθεντική και συνολική επιστήμη της κοινωνικής  πραγματικότητας. Για αυτήν τη νέα επιστήμη την  οποία θεωρεί κορωνίδα των επιστημών, ο Κοντ θα επινοήσει, ήδη από το 1836, τον όρο κοινωνιολογία.
-Στην ίδια ενότητα (των θρησκειών του ορθού λόγου,) μπορεί να τεθεί ο  Υπερανθρωπισμός, όρος που οφείλεται στον Τζούλιαν Χαξλευ,που ίσως ιδίως από πλευράς στόχων( αντιμετώπιση ασθενειών ,γηρατειών κλπ.) πλησιάζει προς τον βουδισμό.Ο υπερανθρωπισμός  είναι ένα διεθνές ρεύμα σκέψης,που προτείνει  την βελτίωση της  φυσικής και πνευματικής κατά στασης των ανθρώπων, μέσω της αξιοποίησης  της επιστημονικής και τεχνικής προόδου.Η σοβαρότερη αντίρρηση  κατά  της «θρησκείας»
 αυτής, είναι ότι, (και αυτή) δεν απαντά στην ανάγκη του ανθρώπου,  για αιώνιες αλήθειες.Οι τρείς μεγάλες μονοθειστικές θρησκείες, αλλά και όχι μόνον  αυτές,δεν δέχονται ότι, ο Δημιουργός μπορεί να υποκατασταθεί από  κάποιο αντίστοιχο ανθρώπινο επίτευγμα.(ρομπότ,κλπ).
Αναφερόμενος στα μειονεκτήματα της «θρησκείας» αυτής ο Εντγκάρ Μορέν  έγραφε το 2016,ότι, η πίστη των υπερανθρωπιστών « ενισχυμένη  μέσω των μεγάλων δεδομένων ,με την αλγοριθμοποίηση της ανθρώπινης ζωής, και κοινωνίας,» είναι μια καθαρή χίμαιρα,αφού στην  πραγματικότητα: Οι μεγάλοι μετασχηματισμοί ήταν απόρροια απρόβλεπτων
δημιουργιών, από τον Βούδα, τον Ιησοΰ και τον Μωάμεθ
έως τον Μαρξ και τον Τενγκ Χσιάο-πινγκ. [...] Ούτε η Γαλ-
λική Επανάσταση, ούτε η Οκτωβριανή Επανάσταση, ούτε η
άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία, ήταν προγραμματισμένη ή
προβλέψιμη. [...] Καμιά μεγάλη ανακάλυψη ή επιστημονική
θεωρία —όπως, για παράδειγμα, αυτή του ερασιτέχνη Δαρ-
βίνου- δεν ήταν προβλέψιμη, κανένα μεγάλο έργο τέχνης
δεν θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί ακόμα και από τον πιο
επινοητικό ηλεκτρονικό υπολογιστή. [...] Πώς είναι δυνατόν
να αλλάξουμε την πορεία που ακολουθούμε ώστε να μειω-
θούν στο ελάχιστο οι καταστροφές και να εξανθρωπίσουμε
τον Υπερανθρωπισμό χωρίς μια μεγάλη και βαθιά πνευμα-
τική και ηθική μεταρρύθμιση; Πώς να σώσουμε την ανθρω-
πότητα όταν αδυνατούμε να ρυθμίσουμε την επιστήμη, την
τεχνική, την οικονομία;» ,


 ΚΥΡΙΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ, ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑΣ,ΠΙΣΤΗΣ-Η ΑΥΘΕΝΤΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ.
 (Ι.Ευαγγέλου  Ελληνική Κοσμοθεωρία .σελ.104)

1.-Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ
 -Εχει αυστηρώς δικά της δόγματα , μυστήρια ,τυπικές τελετουργίες
 -Εχει δικούς της πιστούς.
 -Μονοπωλεί την απόλυτη και μοναδική οντολογική και ηθική Αλήθεια για τον Θεό και την σωτηρία  των ανθρώπων (συνήθως)
 -Θεωρείται ως μία εξουσία  και ασκεί ψυχικό(το ολογώτερο) εξαναγκασμό στους πιστούς.

2.-Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ
 -Δεν έχει δικά της δόγματα
 -Δεν έχει δικούς της πιστούς.
 -Δεν έχει σωτηριολογικό (μυστικιστικό) περιεχόμενο
 -Είναι μια εξατομικευμένη στοχαστική φιλοσοφική διάθεση.Είναι ένας βαθύτατος υπαρξιακός προβληματισμός.
 -Συνδέεται άμεσα με την γοητεία τού μυστηρίου με τον θαυμασμό μπρος στην δημιουργία,μπρος στο Σύμπαν.
  -Ο Ι.Ευαγγέλου(.ο.π.14) γράφει: « Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα είδος θρησκευτικού συναισθήματος…..ως μια σύνθεση ψυχικής συγκίνη σης, θαυμασμού,δέους,σεβασμού ,ευλάβειας, φιλοσοφικού στοχασμού για τις φυσικές εκδηλώσεις και την ύπαρξή μας.Αυτό το συναίσθημα αφορά ανθρώπους  με ένα βαθμό πολιτισμού,και δεν έχει σχέση με την θρησκεί α,…..δόγματα………...Στον πολιτισμένο κόσμο υπάρχουν άθρησκοι και αθει στές με βαθύτατο « θρησκευτικό συναίσθημα  » αυτού τού τύπου,που συχνά απουσιάζει από τους θρησκευόμενους και πιστούς κάποιας θρησκείας ή τους οπαδούς ιδεαλιστικών φιλοσοφιών…..που αγγίζουν  με την  συνείδησή τους τον Θεό-Φύση.»
 Εχει γραφεί πώς η θρησκευτικότητα βρίσκεται μέσα στη καρδιά τού ανθρώπου,πώς τη βρίσκουμε στις Ελληνικές τραγωδίες,πώς τη βρίσκουμε στο συναίσθημα τού ανθρώπου,απέναναντι στη φύση. Στην Κορσι κή  βρίσκεται μια μικρή πόλη το Πόρτο,τριγυρισμένη από βράχους,που φθάνουν μέχρι τη θάλασσα.Δέκα χιλιόμετρα  πιο ψηλά,στο βουνό, είναι ένα μικρό χωριό, το Οτα.Και κάθε βράδυ γίνεται μια καταπληκτική τελετή.Εκατοντάδες  χωρικοί κατεβαίνουν από το Οτα , στο Πόρτο, και κάθονται  στους βράχους, περιμένοντας να δούν τη δύση τού ήλιου.Καθώς ο ήλιος βυθίζεται στη θάλασσα,οι βράχοι αλλάζουν χρώμα.Από κόκκινοι γίνονται χρυσαφένιοικαι φαίνεται σαν να κατεβαίνουν στη θάλασσα ακολουθώντας τη πορεία τού ήλιου.Και τη στιγμή που ο Ηλιος βυθίζεται,οι χωρικοί επευφημούν,σαν να επευφημούν το Θεό.(Παρόμοια φαινόμενα εμφανίζονται κι αλλού ,όπως στη Σαντορίνη).
Σημαίνουν κάτι όλα αυτά; Για τον γράφοντα οπωσδήποτε Ναι.Ο προσδιορισμός  αυτού του κάτι,είναι το πρόβλημα.

-Κατά τον  αριστερό δημοσιογράφο Jean Daniel-διευθυντή επί δεκαετίες τού   Nouvel Observateur,( ό.π. σελ.30) μπορεί, να υπάρξει Θεός χωρίς θρησκεία.Η Θρησκεία με τους κανόνες της,δεν υπηρετεί την συνάντηση τού Ανθρώπου  με τον Θεό ,παρά τίθεται στην υπηρεσία άλλων και αλλοτρί ων σκοπών όπου απουσιάζει συχνά όχι μόνον η πίστη αλλά και η απλή ομο λογία.Κατά τον ίδιο είναι δυνατή η ύπαρξη θρησκείας χωρίς Θεό,αλλά αυτό οδηγεί σε μια επιθετική ιδεολογία.Κατά τον ίδιο για να «κατοικεί» στην πό λη  ο Θεός χωρίς την μισαλλοδοξία και τον φανατισμό, πρέπει  η πόλη να   είναι δημοκρατικό κράτος κοσμικού χαρακτήρα (laicité) δηλαδή ένα κράτος που να είναι θρησκευτικά ουδέτερο και όλα αυτά να πλαισιώνονται από τον ορθό λόγο (raison)και την ανοχή(tolerance).
Ειδικότερα για τη σχέση θρησκείας και πίστης,ο Odon Vallet,γράφει ότι, παρά την εξασθένιση της δεύτερης,υπάρχει μια επιστροφή στην πρώτη.
 Στο θέμα επανέρχεται και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης (-που αν θυμάμαι καλά είχε εισαγωγικό σημείωμα   στο βιβλίο τού Daniel,)-με το βιβλίο του « Ο Θεός στην Πόλη»(Εστίας  2002)-

-Εδώ ίσως έχει την θέση της , η πιο κάτω πληροφορία,που σηματοδοτεί μιά  στάση ορθής (κατά τους οπαδούς)της, ζωής-συμπεριφοράς ,ξεκομμένη  κατά μία άποψη από τον δεσμό με μια συγκεκριμένη,τουλάχιστον γνωστή, σε μένα  θρησκεία.Γράφω κατά μία άποψη ,γιατί αν γίνει δεκτό πώς η θρηκεία δεν ρυθμίζει μόνον την σχέση του άνθρώπου με τον Θεό,(όπως ο καθένας τον αντιλαμβάνεται) αλλά και την σχέση του ανθρώπου προς τους συνανθρώπους του,τότε η «νομιμοποίηση» για τα όσα ακολουθούν αναδύεται από μόνη της.

Μετά την εισαγωγή αυτή έχουμε.

O Greg M. Epstein είναι ραβίννος ανθρωπιστής (τον ονομάζουν αθει στή)του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Έχει γράψει το βιβλίο « Good Without God: What a Billion Nonreligious People Do Believe» (Καλός χωρίς Θεό: Τι πιστεύουν ένα δισεκατομμύριο άθρησκοι άνθρωποι;) που ήταν στη λίστα best-seller των New York Times.

Σε συνέντευξη του,  είπε ότι «ραβίνος Ανθρωπιστής» σημαίνει «να συνδυάζει κανείς την εβραϊκή κουλτούρα με την πίστη πως μόνο αυτό τον κόσμο έχουμε». Δεν είναι αντί-θρησκος, και επιθυμεί να εργάζεται με την «αριστερή θρησκεία» (οπως την αποκαλεί,) για να ηττηθεί η «φονταμεταλιστική δεξια»). Σύμφωνα με τον The Guardian η επίδραση του στις ΗΠΑ, ομοιάζει με την επίδραση του Ρίτσαρντ Ντόκινς στην Βρετανία.

Και ο άνθρωπος αυτός τοποθετήθηκε στην θέση τού επικεφαλής των ιερέων τού Χαρβαρντ.Η είδηση προκάλεσε όπως ήταν φυσικό μεγάλη εντύπωση.Η σχετική δημοσίευση αρχίζει με τον τίτλο «ΟΝέος επικεφαλής ιερέων στοΧαρβαρντ.Ενας αθειστής;»( The New Chief Chaplain at Harvard? An Atheist).Και η είδηση συνεχίζει με το ότι, η ανύψωση στο αξίωμα αυτό αντανακλά μια ευρύτερη στάση  νέων που επιθυμούν να ταυτοποιούνται ως πνευματικοί άνθρωποι χωρίς θρησκευτικό δεσμό.Το προαναφερόμενο βιβλίο, αφορά ανθρώπους  που δεν «πιστεύουν» αλλά έχουν κοινά ιδανικά.Ο κόσμος στον οποίο αναφέρεται ο  Epstein, είναι ένας κόσμος,που απορρίπτει την εχθρότητα και την αδιαλλαξία, και κηρύσσει την ανοχή,την έννοια της ολότητας, και την ηθική χωρίς αναφορά σε Ανώτερο Ον. Κατά τον ίδιο υπάρχει  ρεύμα ανθρώπων που δεν συνδέονται με καμία θρησκευτική παράδοση,αλλά έχουν μια πραγματική ανάγκη για συζήτηση και υποστήριξη γύρω από αυτό που σημαίνει να είναι κανείς καλός και να διάγει έναν ηθικό βίο.

Θεωρείται ότι ,η προσπάθειά του αυτή είναι συνέχεια μιας παρόμοιας που ξεκίνησε από τους προκατόχους του με στόχο την διδασκαλία παραδοσιακώνθρησκευτικών ριζών,σχετικών με τον ανθρωπισμό. Δεν προσβλέπουμε στον Θεό για απαντήσεις λέγει ο Epstein.Γι’αυτόν οι απαντήσεις έρχονται από τους ανθρώπους.

-Για τους πιστούς, Χριστιανούς και τους Ισραηλίτες μπορεί να αφιερωθεί μια σκέψη.Ότι, δηλαδή  η πίστη τους δεν πρέπει να συναρτάται κατανάγκη με την αυθεντία τής Αγίας Γραφής,έτσι,ώστε εάν μικρό ή μεγάλο τμήμα της δεν αντέχει στην επιστημονική βάσανο,ή αν εύκολα σ΄αυτήν ανιχνεύονται αντιφάσεις,(Ι. Ευαγγέλου« Το Θρησκευτικό κλπ.»77  επ.)να  μην έχει σαν αποτέλεσμα τον κλονισμό τής πίστης.Επομένως η γνωστή σκέψη τού Αυ γουστίνου « Προσοχή!Αν η αυθεντία των Γραφών κλονισθεί,τότε και η πίστη θα κλονισθεί» πρέπει να μην αγγίζει τον πραγματικώς πιστό.Η πίστη (μπορεί και πρέπει να) έχει την αφετηρία και τη βάση της,έξω από   κείμενα και πάντοτε υπό την υπόμνηση,ότι επιστήμη και θρησκεί α,(πρέπει να ) διαφέρουν και ως προς τους στόχους, και το αντικείμενο τους και ως προς τη μέθοδο.
-Η ίδια  τοποθέτηση,αφορά και άλλες θρησκείες.Η αμφισβήτηση τής αυθεντίας των « Ιερών Γραφών» δεν( πρέπει να )  καταργεί τον δίαυλο επικοι νωνίας με το υπερβατικό,δεν( πρέπει να )  αναιρεί την( βασικώς βιωματική) αίσθηση  τού ιερού,δεν ( πρέπει να ) εμποδίζει την πίστη-ενόρα ση,που για μερικούς στέκεται ισότιμα (αν όχι  σε σχέση υπεροχής), απέναντι στις άλλες πηγές Γνώσης,δίπλα στη Λογική,και στην Επιστήμη, στο μέτρο που  αφορά θέματα που θέλουν να προσεγγίσουν την ΑΛΗΘΕΙΑ (δηλαδή Τον Θεό,όπως καθένας Τον αντιλαμβάνεται και Τον δέχεται)
- Η Θεοσοφική Διδασκαλία σχετικά με την θρησκευτικότητα δέχεται ότι, είναι μια δύναμη που εδρεύει στην ανθρώπινη ψυχή. Αυτή είναι το άγκι στρο τής πνευματικότητας μέσα μας, είναι η δύναμη που υπάρχει για να αφυπνίζει την πνευματικότητά μας. Είναι η αντανάκλαση τού πνεύματος μέσα στη φυσικοαστρική  διάσταση. Τρόποι που καλλιεργούν και αναπτύς σουν τη θρησκευτικότητα είναι η προσευχή, ο διαλογισμός, οι ιερές τελε τές, γενικότερα η θρησκεία και η μύηση.
-Ο σκοπός τής εσωτερικής διδασκαλίας, δηλαδή η μύηση, είναι να αναθερμάνει τις υποσυνείδητες αναμνήσεις τού μυούμενου, να αφυπνίσει τις λανθάνουσες πνευματικές δυνάμεις του και να τού καλλιεργήσει έναν τρόπο μέσω τού οποίου να μπορεί να επικοινωνεί απ'ευθείας με τον εσωτε ρικό του Εαυτό. Η εσωτερική επικοινωνία εξαρτάται από την αφύπνιση και την ανάπτυξη τής θέλησης καθώς και τής θρησκευτικότητας τού μυούμενου. Και μέσω αυτού τού τρόπου, δηλαδή τής άμεσης επικοινωνίας με το πνευματικό στοιχείο του « Εαυτού», έρχονται στην επιφάνεια οι ευγενέστερες αλήθειες τού υπερφυσικού και γίνονται κείμενα γραπτά και προφορικά.Η θρησκεία, μέσω τής τελετουργίας κυρίως, έχει αναλάβει την ανάπτυξη τής θρησκευτικότητας και τη συνειδητοποίηση τού απλού ανθρώπου ως προς την επιλογή του ανάμεσα στο καλό και το κακό.Κατά την θεοσοφική πάντοτε Διδασκαλία,η Θεοσοφία είναι το κεφαλόβρυσο των θρησκειών, είναι μια  παντοτινή αστείρευτη  πηγή που  προμηθεύει ασταμάτητα το υλικό για την εκπαίδευση και την πνευματική φώτιση των παιδιών της πάνω στη γη και κάθε όψη της είτε παλιά είτε καινούρια δεν ζητά καμιά αποκλειστικότητα.

Ο ΔΑΡΒΙΝΟΣ –Η ΕΞΕΛΙΞΗ-ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Ο Κάρολος Δαρβίνος, με τη  θεωρία τής εξέλιξης  δεν αντιμάχεται την έννοια τού θεού και τής Θρησκείας. Εδήλωνε ότι,  δεν έκανε τίποτε για να ανατρέψει την πίστη προς τον Θεό,( Parker  ό.π.353).Ας τονισθεί πάντως, ότι, ως πρώτο αποτέλεσμα τής θεωρίας του ήταν η συνεχής φθορά των παραδοσιακών θρησκευτικών δοξασιών και η επίθεση κατά τής βίβλου.(Ράνταλ ό.π.88) και σε άλλο σημείο γράφουμε, στάση του Δαρβίνου σε σχέση με τον Θεό  και τη Θρησκεία δεν είναι φάνεται σταθερή.)
.-1.- Εκείνοι που  αποκλείουν,την ύπαρξη Θεού ως Δημιουργό,(τον ευφυή σχεδιασμό,που αποκλείουν την υπέρτατη διάνοια,) και θέτουν ως αφετηρία, κάθε ζωντανού,ένα αρχικό μονοκύτταρο οργανισμό, ή και κάτι λιγώτερο ή και περισσόλερο  απ’αυτόν,δεν  δίνουν καμία απάντηση και εξήγηση,στο πώς  γεννήθηκε,ο αρχικός αυτός  οργανισμός,  πώς δημιουργήθηκε η  αρχική ενέργεια,πώς δημιουργήθηκε ο κώδικας,με βάση τον οποίο δημιουργήθηκε η ζωή και το Σύμπαν.Λησμονούν ότι, ο Δαρβίνος και η εξέλιξη προυποθέτουν την ύπαρξη ενός ζωικού συστήματος,ενός αρχικού κυττάρου ( γι΄άλλους γενικώτερα : ενός οργανισμού) και για την δημιουργία αυτή,δεν παρέχεται καμία εξήγηση.
2.- Δεν  αξιολογούν, επίσης  εκείνο που δέχεται σήμερα η επιστήμη,(και το ανθρωπικό αξίωμα για το οποίο γίνεται λόγος σε άλλο σημείο)το ότι, δηλαδή, αν οι δυνάμεις, οι νόμοι και οι σταθερές  τής φύσεως,τής ύλης,ήσαν διαφορετικές,δεν θα  υπήρχε ζωή.( παρακαλώ βλέπετε πιο κάτω υπό « ανθρωπικό αξίωμα) δεν δίνουν καμία εξήγηση για την ύπαρξη των σταθερών και των δυνάμεων αυτών. Δεν δίνουν απάντηση,στο ότι, η τύχη δεν εξηγεί όλα αυτά, παρόλη την επιστράτευση τής έννοιας τής φυσικής επιλογής.
3.-Οπως  παρατηρεί  και ο Andrew Parker(ό.π.303) η θεωρία  τής φυσικής επιλογής τού Δαρβίνου και τού Γουάλας,έβλαψαν την θρησκεία,και τούτο  για ένα απλό λόγο.Ο Θεός εχρησιμοποιείτο από την θρησκεία   για να  εξηγούνται τα κενά στις επιστημονικές μας γνώσεις.Γι΄αυτό και πολλοί μιλούσαν για τον « Θεό των κενών» Καθώς με την πρόοδο τής επιστήμης τα κενά αυτά συμπληρώνονταν, αναπόφευκτα  και κατά  φυσική συνέπει α,η θρησκεία έχανε κύρος.Και ασφαλώς η θεωρία της φυσικής επιλογής, εξαφάνισε ένα μεγάλο κενό.
4.-Η ύπαρξη Θεού,ή έννοια τού  Θεού,είναι Μυστήριο.Όπως μυστήριο είναι και η Δημιουργία τού Σύμπαντος ,της ζωής,και τού Ανθρώπου, και ειδικό τερα,όχι μόνον το πώς,αλλά και το γιατί.Αλλά η έννοια τού μυστηρί ου,καθιστά μάταιη κάθε απόπειρα προσέγγισης στο θέμα,μέσα από τη λογική και την Επιστήμη.
 5.-Η επιστήμη ασχολείται με τον φυσικό κόσμο,τους πλανήτες την σύνθεση τής ύλης,την προέλευση των οργανισμών.Η Θρησκεία, με  ,τις σχέσεις τού ανθρώπου με τον Δημιουργό,το Σύμπαν,καθώς και με τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους,με τις αξίες.Καθεμία τους διαπραγματεύεται εντελώς διαφορετικά θέματα,και είναι ως εκ τούτου,  λάθος, να υπεισέρχεται η μία στα οικόπεδα τής άλλης.Μόνον όταν διαπράτ τεται το λάθος αυτό,προκύπτουν οι μεταξύ τους αντίθετες θέσεις  και αντιπαλότητες.
6.-.Η επιστήμη και η λογική(εννοούμε την κοινή λογική) συνιστούν τρόπο προσέγγισης προς τη γνώση,( για την ακρίβεια σε ένα είδος γνώσης,) σε καμμία όμως περίπτωση τον μοναδικό.Ο δρόμος προς την Αλήθεια,δεν είναι  προνόμιο(τουλάχιστον μόνον) τής Επιστήμης,που σημειωτέον ερευνά τα φαινόμενα, για την ακρίβεια ασχολείται με τα ερεθίσματα που δέχεται και ερμηνεύει ο ανθρώπινος  εγκέφαλος,υπό την μορφή σημάτων και που δεν αποδίδουν την πραγματικότητα και ,είναι σφόδρα αμφίβολο αν  η έρευνα αυτή των  φαινομένων ή ερεθισμάτων, μπορούν να οδηγήσουν στην κατανόηση τής πραγματικότητας.-(Πρβλ ,συζητήσεις μεταξύ τού θετικιστή Χώκιγκ και τού ρεαλιστή Πενρόουζ και τις θέσεις τής κβαντομηχανικής για την επίδραση τού παρατηρτή,επί τού παρατη ρούμενου).
 7-.Είναι λάθος να υποστηρίζεται,ότι,  η  εξέλιξη είναι ασυμβίβαστη με την Θρησκεία και την πίστη  στην ύπαρξη Θεού και στην θεωρία για ένα ευφυή σχεδιασμό.Δεν υπάρχει λογική αντίφαση, αν  υποστηρίξει κανείς ότι, ο  Θεός   εδημιούργησε τη ζωή (και το Σύμπαν στο σύνολό του) και  ότι, η εξέλιξη μέσω τής φυσικής επιλογής,είναι ο τρόπος που επέλεξε να το πράξει (ιδίως όσον αφορά τη ζωή)και  ότι ,υπάρχει ένα σχέδιο με βάση το οποίο έγινε και λειτουργεί ο Κόσμος.Η άποψη αυτή έχει γίνει ήδη  δε κτή  όχι μόνον από την πλειονότη τα των χριστιανών συγγραφέων, αλλά και από Χριστιανικές Εκκλησίες.Ετσι, ο πάπας Πίος ΙΒ, σε εγκύκλιό του, τού 1950,με τίτλο Humani Generis (περί τού ανθρώπινου γένους)  δέχθηκε ότι, η βιολογική εξέλιξη  είναι καθ’όλα συμβατή  με τη Χριστιανική πίστη, και ο πάπας  Ιωάννης Παύλος Β   από το βήμα τής Ακαδημίας Επιστημών τού Βατικανού την 22 Οκτωβρίου 1996 δέχθηκε ως ορθή τη θεωρία τής εξελίξεως.Και γενικώς την εξέλιξη ως γεγονός δέχονται πολλές Χριστιανικές Εκκλησίες και θρησκευτικοί ηγέτες,τού Ιουδαισμού και άλλων μεγάλων θρησκειών.
 8 -.-Η άποψη αυτή δεν αναιρείται σε τίποτε από το ότι,(για μερικούς)ο σχεδιασμός αυτός, δεν είναι ή δεν υλοποιήθηκε ,έτσι, ώστε να παράγει «τέλεια» έμβια όντα- ( και αυτό πέρα από το ότι, όπως υποστηρίζεται η ζωή στο σύνολό της είναι τέλεια όπως λέγει  και ο Τ.ντε Σαρντέν).  Γιατί ατέλειες αναμφίβολα υπάρχουν.Λ.χ, Στο ανθρώπινο μάτι,οι οπτικές νευρικές ίνες,συγκλίνουν σχηματίζοντας το οπτικό νεύρο,που  διαπερνά τον αμφιβληστροειδή στο δρόμο προς τον εγκέφαλο,δημιουργώντας έτσι ένα τυφλό σημείο, μια  σχεδιαστική ατέλεια,( στα χταπόδια δεν υπάρχει το ελάττωμα αυτό!)Η η γνάθος ,σε σχέση με το μέγεθός της έχει υπερβολικά  πολλά δόντια,κλπ.-Καταρχάς λογικώς ,το ατελές ενός σχεδια σμού,δεν αποκλείει  τον σχεδιαστή, η  ύπαρξη ενός τέλειου σχεδίου,δεν αναιρεί ται από την μη πιστή εφαρμογή του,ιδίως όταν-στην πορεία-  λογικώς -είναι νοητό να υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες.Αλλά καθώς  η παρατήρηση αυτή,δεν θα ικανοποιούσε πολλούς που θα την θεωρούσαν ασυμβίβαστη με την έννοια ενός τέλειου ,παντοδύναμου και αγαθού θεού,που θα δημιουργούσε μόνον τέλεια όντα, υπάρχει και κάτι άλλο,αυτό που προσέφερε,ο Δαρβίνος. Δηλαδή όπως έχει παρατηρηθεί,η μεγάλη εισφορά τού Δαρβίνου έγκειται(ή εμπεριέχεται) στην άποψη  ότι,ο σχεδιασμός αυτός αφέθηκε στη φυσική επιλογή.Ετσι,ο J.Ayala ,καθηγητής στην έδρα βιολογικών επιστημών,οικολογίας και εξελικτικής βιολογί ας,  τού  Πανεπιστημίου τής Καλιφόρνιας στο Ερβάιν, αναφερόμενος στις ατέλειες αυτές και τη Θεωρία τού Δαρβίνου, γράφει (ό.π.125) «……. επιτρέπει,(η θεωρία) να αποδοθούν τέτοια ατυχή γνωρίσματα  σε φυσικές διεργασίες (οι οποίες δεν έχουν ηθική διάσταση) παρά στην άμεση δημιουργία  ή στον επί τούτο σχεδιασμό από τον Δημιουργό» Το κόστος τής εξέλιξης,ο σχεδιασθείς  τρόπος τής εξέλιξης,(είναι δυνατόν να) προβλέ πει ακριβώς τα λάθη ,ή δεν τα αποκλείει (και αφήνει τη ζωή , τη φυσική επιλογή να τα εξηγήσει και να  διορθώσει)  Δηλαδή, η θεωρία τής εξελί ξεως,δίνει απάντηση,στην «απορία» για τις ατέλειες που παρουσιάζονται στον έμβιο κόσμο. Όπως χαρακτηριστικώς, γράφει  ο Στίβεν Μάουτνερ, (στην Εισαγωγή τού βιβλίου τού Αγιάλα « Το Δώρο τού Δαρβίνου στην Επιστήμη και την Θρησκεία»)  «….. οι ιερείς  τού μοναστηριού τού Σαν Σεμπάστιαν στη Σαλαμάνκα τής Ισπανίας,όπου ο Αγιάλα εκπαιδεύτηκε αρχικά,για μια σταδιοδρομία στην Καθολική ιερωσύνη,(σταδιοδρομία που δεν ακολούθησε) χάρηκαν όταν απήλλαξαν τον Θεό,από την άμεση ευθύνη του,για τις ασήμαντες λειτουργίες τού φυσικού κόσμου.» Για όλα αυτά,ο Francisco J.Ayala  συνεχίζει (ό.π.123)λέγοντας,ότι, σ΄όλα αυτά, η θεωρία τής εξελίξεως δίνει ικανοποιητικές εξηγήσεις   επαναλαμβάνοντας έτσι κάτι που ο θεολόγος Aybrey Moore,είχε ήδη διαγνώσει από το 1891,λέγοντας, « Ντυμένος τον μανδύα τού εχθρού,ο δαρβινισμός προσέφερε(στην έννοια Τού Θεού) τις υπηρεσίες ενός φίλου»
 9.-Τέλος. Για κείνους, που λέγουν,ότι, ο Θεός θα μπορούσε να έχει δημιου ργήσει έναν διαφορετικό κόσμο,χωρίς ατέλειες, παρατηρείται, ότι ,ένας τέτοιος κόσμος, θα ήταν στατικός και όχι,ένας κόσμος που εξελίσσεται,ένας κόσμος  δημιουργικός και συναρπαστικός,όπως είναι σήμερα.
10.-Εκτός από την επιστήμη και τη λογική,υπάρχουν και άλλοι δρόμοι προς τη γνώση και την Αλήθεια.

Αν είναι σωστή η άποψη ότι, το Σύμπαν, η ζωή ,είναι τυχαία συμβάντα, που δεν έχουν ανάγκη την παραδοχή μιάς υπέρτατης διάνοιας, τότε  μήπως μπορούμε  θα δεχθούμε ότι, ο Θεός είναι προιόν εξελίξεως,με την έννοια ,ότι εδώ και πολλά πολλά χρόνια,μετά την εμφάνιση τού πρώτου ζωντανού οργανισμού, δημιουργήθηκε Θεός,όχι στην φαντασία των ανθρώπων,αλλά σαν νέο στοιχείο τού Σύμπαντος,καθοριστικό τής παραπέρα πορείας του;

Ο ΠΟΝΟΣ ΚΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Ο Alister Mc Grath Χριστιανός Θεολόγος,καθηγητής ιστορικής θεολο γίας  στο Πανεπιστήμιο τής Οξφόρδης,στο βιβλίο του «Η αυταπάτη τού Dawkins»  αφού αφετηριάζεται από την σκέψη πώς κάθε κοσμοθεωρία, είτε θρησκευτική είτε μη θρησκευτική έχει τα τρωτά της καθώς υφίσταται όπως γράφει μια ένταση μεταξύ θεωρίας και εμπειρίας,η οποία εγείρει ερωτήματα  σχετικά με την συνοχή και την εγκυρότητά της,   αναγνωρίζει (ό.π.σελ.124) πώς στην περίπτωση τού Χριστιανισμού, πολλοί  εντοπίζουν την αδυναμία του  στην ύπαρξη τού πόνου.
Θα μπορούσαμε   να διακινδυνεύσουμε μια διόρθωση.Οτι, δηλαδή η αδυνα μία αυτή,έχει σχέση με την καλωσύνη και την παντοδυναμία Του Θεού. Αλλά το θέμα αυτό,έχει σχέση άμεση με τον σκοπό και την διαδικασία τής Δημιουργίας,καθώς και με την έννοια και την φύση Του Θεού,πράγματα  τα οποία η ανθρώπινη λογική είναι εντελώς ανίκανη να προσπελάσει.  Και ασφαλώς και η Χριστιανική Θεολογία που με την λογική προσπαθεί να βρεί λύση σ’ένα μυστήριο,που κείται σαφώς εκτός της εμβέλειας της λογικής.

ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Οι τελετουργίες είναι  από τα πιο σημαντικα στοιχεία κάθε θρησκείας.Οπως γράφει ο Φρόμμ τελετουργία, είναι μια πράξη στην οποία συμμετέχουν από κοινού πολλοί άνθρωποι  και εκδηλώνεται με κοινούς  αγώνες ριζωμένους σε κοινά ιδανικά.
Διακρίνουμε λογική και παράλογη τελετουργία
.Η λογική τελετουργία κατά κύριο λόγο εκδηλώνει αγωνιώδεις προσπά θειες  που το άτομο θεωρεί πολύτιμες . Θρησκευτικές τελετουργίες(όπως λ.χ.η τελετουργία καθαρότητας),που μπορεί να θεωρηθεί ως εκδήλωση μιάς εσωτερικής καθαρότητας)  δεν είναι παράλογες,ασχέτως τού ότι κάποιος που τις παρακολουθεί και δεν αντιλαμβάνεται το νόημά τους τις θεωρεί ως τέτοιες.
Η παράλογη περιέχει τις ψυχαναγκαστικές  ιδεοληπτικές ιδιότητες  που τη χαρακτηρίζουν και που αν δεν πραγματοποηθούν τα απωθημένα ενδέχεται να  εισβάλουν με οδυνηρές συνέπειες.Καθώς ο άνθρωπος έχει σήμερα λίγες ευκαιρίες,να συμμετέχει από κοινού με συνανθρώπους του σε πράξεις λατρείας,η τελετουργία ασκεί  επάνω του μιά τρομερή γοητεία,(πράγμα που δεόντως εκμεταλλεύεται η κρατική εξουσία).
 Η μελέτη της τελετουργίας μας οδηγεί  στη σημασιολογική όψη της Θρησκείας,που  για να διατυπώσει τα  διδάγματά της μεταχει ρίζεται  στις  τελετουργίες μια γλώσσα συμβολική.Μ’αυτήν εσωτερικές εμπpειρίες, εκφράζονται ωσάν να ήσαν αισθητές εμπειρίες.
Πειρiσσότερα μπορεί να διαβάσει ο αναγνώστης στο βιβλίο του Εριχ Φρόμμ "ψυχανάλυση και θρησκεία."

ΛΑΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
 Λίγες γραμμές για την "Λαική Θρησκεία" από ένα δοκίμιο που συνέγραψε ο  Hegel, όταν ήταν φοιτητής θεολογίας στην προσπάθειά του να θεμελιώ σει την Χριστιανική θρησκεία στη Λαική παράδοση,πράγμα που μας θυμίζει  Αριστοτέλη και γενικώτερα τους οπαδούς του φυσικού Δικαίου.
 Δέχεται λοιπόν ο Hegel,ότι ,η θρησκεία είναι απαραίτητη για τον άνθρωπο,ως η εσωτερική επεξεργασία των συνειδησιακών ερεθισμάτων σε  αντίθεση με την τέχνη  που συνιστά εξωτερική εκδήλωση Οτι, η θρη σκεία είναι το ίχνος που αφήνουν στο νου μας οι γνώσεις και επιστήμες. Ότι, ανάμεσα στις ευθύνες της θρησκείας, είναι να μην προδιαγράφεται αυστηρώς μιά συγκεκριμένη συμπεριφορά, για κάθε περίσταση αλλά ότι, είναι καλύτερο   αυτή αντί να στηρίζεται στη θέση τού δόγματος να εμφα νίζεται ως λυτρωτική και απελευθερωτική, και ώς άρνηση κάθε αυθεν τίας,και να μην χρησιμοποιεί τη λογική επιλεκτικώς,ως απολογητική όπου την συμφέρει. Ότι, όσα όντα έχουν συνείδηση   του  εαυτού τους,ως οριοθέτηση προς το περιβάλλον,ή αυτοσυνείδηση, δηλαδή,συναίσθηση μετοχής στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, αποτελούν μιά κοινότητα ζωής,ένα μόριο του Θεού που ψηλαφούν το ένα το άλλο  αναζητώντας την επικοινωνία που στηρίζεται στην ελευθερία, και την εκλεκτική συγγένεια. Οτι, η νόηση δυσπιστεί προς τη Θεότητα και τη Θρησκεία,καθώς δεν μπορεί να δεχθεί  την διακοπή τής αιτιότητας.Οτι, ο Θεός φανερώνεται μέσω του θαύματος και θαύμα συνιστά η ίδια η ζωή.Το Μεγαλύτερο θαύμα είναι η ανάσταση ,η υψίστη πραγματικότητα τής ζωής.Οτι, οι κεφαλαιώδεις ενδεί ξεις περί Θεου είναι η ζωή που έχουμε μέσα μαςκαι οι  δυνατότητες αφηρη μένης σκέψεως.Οτι, μνήμες,πρότυπα και προσχέδια συμπεριφοράς ,γονιδιακές κλίσεις ,φαίνεται να μας δόθηκαν απέξω και διερωτόμαστε πιά επιρροή έχουμε στην εκδήλωσή τους.Η τι είναι αυτό που τις  κινητοποιεί. Ότι, η μόνη δυνατή απάντηση είναι :Εμείς,ως μέρος ενός ευρύτερου εποπτι κού οργανισμού. Ότι, όταν αποφασίζουμε νά κάνουμε ένα φωτεινό διάλειμμα  στη ζωή μας στη καθημερινή ρουτίνα της, να δημιουργήσουμε διαγνωστικό αυτοέλεγχο,τής συνείδησης λέγοντας σκέπτομαι άρα υπάρχω, δημιουργείται αυτομάτως ένας ολόκληρος κόσμος, για να επιβεβαιώσει την αυτοκαθεδρία της συνειδήσεώς μας , ως αυτόνομης πηγής γνώσης και  δρά σης.

 Ο ΘΕΟΣ

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
Στην αρχαιότητα στην βοιωτική διάλεκτο σύμφωνα με το λεξικό Liddell-Scott η λέξη απαντάται ως θιός ή σιός, στην Λακωνική σιός, στη Δωρική θεύς, στη μετάφραση των Εβδομήκοντα και στην Καινή Διαθήκη, ως θεός. Η έκταση τής δικαιοδοσίας τής έννοιας τού θεού ή των Θεών στην Ελληνική Μυθολογία ήτοι στη Κοσμογονία ποικίλλει από μυθολογία σε μυθολογία. Ως θέαινα ή θεά απαντάται η θηλυκή θεότητα, παρούσα κυρίως στις πολυθεϊστικές θρησκείες.
Οι μονοθεϊστικές θρησκείες δανείστηκαν την αρχαία ελληνική έννοια "Θεός" "Θεότητα" προκειμένου να αποδώσουν την ύψιστη Θεολογική οντότητα των δογμάτων τους, μη δυνάμενες στην εξεύρεση άλλης ανώτερης επ΄ αυτής εννοίας έστω και εν γνώσει τους ότι, οι λέξεις είναι μεν ίδιες αλλά όμως με βασικές διαφορές των εννοιών και κατά χρόνο και κατά ερμηνεία.
Μπορούμε να ταξινομήσουμε ορισμένες ετυμολογικές προσεγγίσεις ,
 1.-ΠΝΟΗ
   Σανσκριτ.Devah=φωτεινή ενέργεια,ζωηφόρος,λαμπρότητα
   Λιθουαν. Dvasti,dvesti,dusti= πνέω αναπνέω.dvase= πνοή,πνεύμα (Κορδάτος σελ.53)
    Ιαπων.dhousa=ψυχή( δεν έχουν  λέξη για το Θεός.)
    Λεττονία dwesele=ζώσα ψυχή
    Λατινικά .deus

Κατά τον Π.Καμπέρη ό.π. σελ.139) από την ινδοευρωπαική ρίζα DHUESUS-DHUOS= ψυχή-αναπνοή-φάντασμα.
(Κατά το διαδίκτυο):.Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι συμφωνούν ότι, η ανακατασκευασμένη Πρωτο-Ινδο-ευρωπαϊκή μορφή  ghu-to-μ βασίστηκε στη ρίζα  ghau -  πράγμα που σημαίνει είτε "να καλέσει" ή "να επικαλεστεί"
Κατά τον Αριστοτέλη, από το ΘΕΩ= τρέχω.
Ελλην. Θεός-Γιαχβέ πιθανολογείται από το αραβικό ΧΑΒΑ= φυσώ ,κα ταρρίπτω.Αχικώς ο Γιαχβέ, ήταν θεός τού αέρα-θύελλας (Νάσιουτζικ «Το τραύμα τού Αδάμ» σελ.215)
 Κατά τον Erwin Rhode(ό.π 294, σημ.1) πρέπει να θεωρείται βέβαιο, ότι, το    «Διόνυσος»είναι  το Ελληνικό όνομα για «Θεός»,παρόλο που μέχρι σήμερα,δεν έχει βρεθεί  πειστική ετυμολογία για τη λέξη(: κάπου θυμάμαι ότι, είχα διαβάσει για το «θείος μεταρρυθμιστής»)
Κατά τον Ι.Ευαγγέλου,Θεός σημαίνει  κίνηση-πνοή –ενέργεια φωτιά-εποπτεία
Κατά Ντούρκερ ,ο Θεός=προσωποποίηση τής φυλής.(279)
Κατά τον P.Diel(σελ.48) « Η λατινική  λέξη  Deus  είναι συνώνυμη τού  Jovis.Σύμφωνα με την γλωσσολογία μπορεί κανείς να υποθέσει,ότι μετατροπή τού πρώτου γράμματος,των δύο αυτών λατινικών λέξε ων,D,J,ίσως δείχνουν μιά ολίσθηση πού  μπορεί να  προέρχεται από μια πιο παληά  εβραική ρίζα, πράγμα που θα επέτρεπε να οδηγηθεί κανείς από το    Deus στο Ζεύς  και Jovis και « Jehovis »( “ le mot latin Deus est synonyme  de Jovis.Selon les règles de l’etymologie,on pourrait etre en droit  de supposer que la transformation de la premiere lettre de ces deux noms latins(D et J) sont l’ indice d’ un glissement qui se serait opéré a partir d’ une plus ancienne racine hebraique  ce qui autoriserait a reconduire «  Deus » a «  Jeus » et «  Jovis » a « Jehovis »)
Όπως παρατηρεί ο  Koestler, (ο.π.210)το ιαπωνικό λεξιλόγιο  δεν έχει λέξη για το « Θεό» Για τους πρώτους Ιησουίτες ιεραποστόλους η μετάφραση τής λέξης Θεός,δημιούργησε μεγάλα προβλήματα, στην Ιαπωνία όπου αντιπροσωπευόταν ανεπαρκώς από την λέξη «Κάμι» πού σημαίνει  κάτι λίγο περισσότερο από ένα ανώτερο πλάσμα.

ΣΚΕΨΕΙΣ- ΟΡΙΣΜΟΙ- ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΘΕΟΣ
Kαθώς υπάρχει,(για τους πιστεύοντες) πλήρης ανομοιότητα Τού Θεού για κάθε τι το υπαρκτό,πρέπει να  απέχουμε από κάθε μορφή γνώσεως  και κρίσης γύρω από το άκτιστο,σε μια μορφή θεολογικού  αγνωστικισμού..Σε συνέπεια με την παραδοχή αυτή,δεν μπορούμε να αποδώσουμε στο άκτιστο,στο Θεό,κάποιο όνομα,αφού τα ονόματα δηλώνουν πράγματα που γνωρίζουμε,κτιστά.
 
« Πνεύμα ο Θεός και οι προσκυνούντες αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν»(Ι ω,Δ,24)
  «Θεόν νοήσαι αδύνατον. φράσαι δε αδυνατώτερον………..ύπαρξις Θεού κυρίως επί Θεού,ού λέγεται και γαρ εστί προύπαρξις,τούτέστι και πρό αυτής τής υπάρξεως» ( Μάξιμος Ομολογητής)
 « Ο Θεός αόριστος και αδιάγνωστος και λέγειν ου δυνάμεθα» ( Ιωάννης ο Δαμασκηνός 675 μ.Χ)

Κατά τον Αυγουστίνο (353μ.Χ.) Ο Θεός είναι  αντικείμενο πίστης πάνω από τις δυνατότητες τής νόησης
Κατά τον Πλατωνικό Πρόκλο (410μ.Χ.) Ο Θεός είναι « άρρητος πάντων επέκεινα»
Κατά τον Erich Jantsch(εν F.Capra « Η κρίσιμη καμπή» Ωρόρα,1984,365 )Ο Θεός  δεν είναι ο δημιουργός αλλά ο νούς τού Σύμπαντος
Κατά τον Capra Θεός είναι ο δυναμισμός τής αυτοργάνωσης.
Το σύστημα γιόγκα τού Πανταντζάλι,βλέπει στον Θεό μια πνευματική μονάδα,αιώνια,απελευθερωμένη μιάς υπέρτατης ηθικής τελειότητας…….η ιστορία τού κόσμου,εκτυλίσσεται χωρίς την επέμβασή του
Κατά τον Χρ.Γιανναρά(«Το ρητό κλπ.»).» Με τη λέξη Θεός  κατά νοούμε  και εκφράζουμε καταρχήν μια σημασία.Η σημασία παραπέμπει σε σημαινόμενον πού ούτε νοείται ούτε εκφράζεται…..Η κατανόηση τού Θεού ως πρώτης αιτίας,τον προυποθέτει λογικά ως αναίτιον……………Δεν έχουμε κανένα δεδομένο τής εμπειρίας που να μάς προσπορίζει αναλογική έστω γνώση τού αναίτιου.Η σημασία αναίτιος βρίσκεται έξω από τις δυνατές καταστάσεις των δεδομένων τής εμπειρίας μας………Η σημασία τού αναίτιου είναι νοηματικά σύστοιχη με τη σημασία τού ακτίστου….Η αναφορά  στον άγνωστο,ακατάληπτο Θεό,αν « καθαρθεί» από κάθε σημασιολογικό αναπλήρωμα,τού άγνωστου σημαινόμενου,μπορεί ως εμπειρία αναφοράς ,και μόνο,να συγκροτήσει ένα είδος « γνώσης» τού αγνώστου,μια εμπειρία γνωστικού εντοπισμού,επέκεινα τής νόησης,τής φαντασίας και τού είδους»
 Κατά τον Hegel ο Θεός δεν είναι μια αφαίρεση αλλά ένας συγκεκριμένος Θεός...Ο Θεός θεωρούμενος με όρους τής    αιώνιας Ιδέας του, έπρεπε   να γεννήσει τον Υιό του,έπρεπε να διακρίνει τον εαυτό του από τον εαυτόν του.Είναι στην διαδικασία τής διαφοροποίησης, συγκεκριμένως τής αγάπης και τού πνεύματος.   Υπάρχει μια λογική και μια μεταφυσική ενότητα μετα ξύ  Ιησού και τού Θεού,τού πατρός.Ο Ιησούς είναι συγχρόνως θείος και ανθρώπινος.
Κατά τους Ινδουιστές,( Capra «The Tao..»99 επ.) Ο Βράχμαν η υπέρτατη αλήθεια ….δεν μπορεί να κατανοηθεί με την διάνοια……όλοι οι θεοί,είναι αντανακλάσεις  τής μιάς υπέρτατης αλήθειας……… Η εκδήλωση τού Βράχμαν στην ανθρώπινη ψυχή ονομάζεται Ατμαν και η ιδέα τού  Ατμαν και τού Βράχμαν,η ατομική και η υπέρτατη αλήθεια,είναι μια από τις ουσίες των Ουπανισάντ  «Αυτό που είναι η λεπτότερη ουσία,-αυτός όλόκληρος ο κόσμος το έχει ως ψυχή του.Αυτό είναι η πραγματικότητα.Αυτό είναι το Ατμαν.Αυτό είσαι εσύ»……….Ο Θεός γίνεται το Σύμπαν  που στο τέλος γίνεται  πάλι Θεός»
 Ο Θαλής ορίζει τον Θεόν «νουν του κόσμου» και λέγει ότι, είναι «πρεσβύ τατον των όντων ο Θεός , αγέννητον γαρ», «μήτε αρχήν έχον μήτε τελευτήν».
Για τον Αναξίμανδρο ο Θεός είναι άπειρος, άναρχος, δεν έχει αρχή, αλλά είναι αρχή των άλλων. Είναι ακόμη αγέννητος και άφθαρτος. Το Θείον είναι «αθάνατον και ανώλεθρον», τα πάντα κυβερνών.
Ο Πυθαγόρας μπορεί να μνημονεύει διάφορους θεούς, όμως λέγει επίσης: «έστι τε Θεός και ούτος πάντων κύριος», «ένα και μόνον διδάσκει Θεόν είναι» κατά τον Ιάμβλιχον και Πορφύριον.
 Ο Φιλόλαος ονομάζει τον Θεόν «αρχή πάντων» και περιγράφει, κατά τον Ξενοφάνη, τον Θεό έναν, αεί όντα, μόνιμον, ακίνητον, αυτόν εαυτώ όμοι ον, άρχοντα.
Ο  πυθαγόρειος Θεωρίδας στο περί φύσεως σύγγραμμά του γράφει: «Μια δ’ άρα των όντων αρχά μεν όντως αληθινά, μια «κείνη γαρ εν αρχά τέ εστιν εν και μόνον».
Κατά τον Τίμαιον εξάλλου τον Λοκρόν «μία αρχά πάντων εστίν αγέννητος , ει γαρ εγένετο, ουκ αν ην έτι αρχά….» (Περί Φύσιος).
Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος αναφέρει: «εις Θεός, εν τε θεοίσιν και ανθρώποισι μέγιστος, ούτι δέμας θνήτοισιν ομοίοις ήδε νόημα». Ο Θεός είναι γι’ αυτόν ασώματος, αγέννητος και αθάνατος, αϊδιος. Θεοί που γεννιώνται και πεθαίνουν λέγει δεν είναι Θεοί. Ο Θεόφραστος πληροφορεί ότι, ο Ξενοφάνης τον Θεόν «ένα μεν δείκνυσιν εκ του πάντων κράτιστον είναι…. το δε πάντων κράτιστον και άριστον θεός».
 Ο Αριστοτέλης λέγει γι’ αυτόν ότι «πρώτος τούτων (των φιλοσόφων) ενίσας…εις τον όλον ουρανόν αποβλέψας το εν είναι φησί τον Θεόν». (Μετά τα Φυσικά 5, 986 β 18).Για τον Αριστοτέλη, ο Θεός, όπως φαίνεται στα Μεταφυσικά του, είναι αιώνιος, άϋλος, πνεύμα καθαρό και κυβερνά τα πάντα.
Ο  Παρμενίδης αποδίδει στο ‘Ον – Παν’ ιδιότητες θείες και λέγει ότι «αγέννητον εόν και ανώλεθρόν έστι … ουδέ διαιρετόν έστι…. αυτάρ ακίνητον …έστιν άναρχον άπαυστον …. ανενδεές και τέλειον αλλά και πεπερασμένον». Η εξήγηση της οντολογίας του Παρμενίδη βρίσκεται στο ότι, θεωρεί το Εν, ως ουσιαστικό συστατικό των πολλών, το «εν Είναι» ως η ουσία των επί μέρους όντων, το Εν μόνον όντως Ον, ποιοτικώς διάφορον εκείνων, ουσία όλως άλλο… ‘Ολα τα άλλα είναι όντα καθόσον περιέχουν εντός των το Εν Ον. Το Ον υπάρχει ως Εν και Μοναδικόν καθ’ αυτό, τα δε όντα υπάρχουν όσο εμπεριέχουν το όλον και αμερές. Το Ον είναι η ουσία και τα όντα οι εκδηλώσεις και φανερώσεις αυτής της ουσίας. Η αλήθεια και τα φαινόμενά της.
Ο Ηράκλειτος ομιλεί για την ενιαία ουσία του κόσμου και για μια υπέρτατη αρχή του παντός. Από την οποία πηγάζει το ανθρώπινο δίκαιο. «Εκ πάντων εν και εξ ενός τα πάντα». «΄Εν πάντα είναι» αποφαίνεται. «Τρέφονται γαρ πάντες οι ανθρώπειοι νόμοι υπό ενός, του θείου…. νόμοις και βουλή πείθε σθαι ενός». Δέχεται ακόμη ως Αρχή των πάντων τον Λόγο. Ας θυμηθούμε το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, όπου αρχίζει ως εξής: «Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος». Από αφηρημένος λόγος, όπως τον δέχονταν οι αρχαίοι, έλαβε στον Χριστιανισμό αποκαλυπτικά οντολογική υπόσταση.
 Ο Εμπεδοκλής ομιλεί κατ’ επανάληψη για μια παγκόσμια Αρχή, την οποία θεωρεί ως ενιαίο γενικό Νόμο, που εξουσιάζει στο σύμπαν. Ο Νόμος αυτός είναι εκδήλωση πρόνοιας Ενός Θεού που είναι αόρατος, απρόσιτος, νους όλος: «φρην ιερή και αθέσφατος έπλετο μούνον, φρόντισι κόσμον άπαντα καταϊσσουσα θόησιν». Απέρριπτε και αυτός, όπως και οι προηγούμενοι, τους ανθρωπόμορφους θεούς της λαϊκής θρησκείας …. «την υπέρ νουν αινιττόμενος αιτίαν».
 Ο Δημόκριτος και ο Αναξαγόρας απέρριπταν τον πολυθεϊσμό και την ειδωλολατρία και ο μεν πρώτος ταύτιζε τους θεούς με φυσικές δυνάμεις (π.χ. Ζεύς=αέρας, Παλλάς=φρόνηση κ.λπ.), ενώ ο δεύτερος «έπειθε τους ομιλητάς μηδέ όλως είναι τινάς τους θεούς». Γι’ αυτό και οι Αθηναίοι τον κατεδίκασαν σε θάνατο εξαιτίας της ασέβειάς του. Θεωρεί ο Αναξαγόρας τον Νουν ως αίτιον της γενέσεως και κινήσεως των όντων, αίτιον της τάξεως και του κόσμου. «Νόος σε έστιν άπειρον και αυτοκρατές και μέμικται ουδενί χρήματι, αλλά μούνος αυτός επ’ εαυτού εστίν… πάντων νοός κρατεί….».
Ο Πρόδικος εθεωρούσε την πολυθεΐα ανύπαρκτη και ως προσωποποιήσεις στοιχείων και αντικειμένων της φύσεως: «πάντα τα ωφελούντα τον βίον ημών οι παλαιοί θεούς ενόμισαν δια των απ’ αυτών ωφέλειαν….».
 Ο Ευήμερος θεωρεί όλους τους θεούς αποθεώσεις παλαιών ιστορικών προσώπων και, τέλος, από τους μεγάλους τραγικούς:
Ο Αισχύλος αναφέρει το Υπέρτατον Ον άλλοτε ως «θεόν», άλλοτε ως ‘Ζεύ’ (όμως ως έννοια ανώνυμη και απροσδιόριστη, τέλειου, υψίστου και πατέρα και όχι ως τον πατέρα των Ολυμπίων θεών). Τον ονομάζει «μέγα», «πάντων μέγιστο», «βασιλέα», «παντεπόπτη», «αήττητο» κ.λπ.
Με την ίδια έννοια ανευρίσκουμε τον Θεόν και στον Σοφοκλή, που τον ονομάζει «πατήρ Ζεύ», «ύψιστο», «ουράνιο», «εν θεοίς θεό», «αιώνιο Θεό», «πανταχού παρών μέγα αιθεροβάμων», «πάμφωτο υπέρθεο», «αθάνατον αιεν αρχά», «παντοδύναμο» και «αναίτιο κακών». Είναι ο «εις Θεός».
 Ο Ευρυπίδης ασκώντας κριτική στην χονδροειδή αντίληψη που είχαν οι σύγχρονοί του για τους θεούς, αρνείται τις κακές ιδιότητες και πράξεις τους, το ότι, κατοικούν σε ναούς, το ότι είναι σοφοί και δίκαιοι, και τους θεωρεί μάταιες δοξασίες. Απορρίπτει τις Ερινύες, και την μαντεία.
Τέλος η πίστη του Σωκράτη και τού Πλάτωνα σε εκλεπτυσμένη Νοερά Αρχή, που διακοσμεί και κυβερνά τα πάντα και που καθοδηγεί τους ανθρώπους δια του «δαιμονίου» που εμβάλλει εντός τους, ενώ προνοεί για όλους και όλα και παραμένει ύψιστο Ον, είναι περισσότερον γνωστά και δεν θα εμμείνουμε περισσότερο. Χαρακτηρίζεται πάντως ο Θεός «Αυτοζωή» και «Πηγή πάσης ζωής» και η λατρεία του πρέπει να είναι «ανείδωλος», διότι είναι «άμορφος» και «ανώνυμος».Εκείνο που θάθελα να σημειώσω   είναι ότι,ο Θεός του Πλάτωνα,φαίνεται να «ήγαγεν είς τάξιν» προυπάρχον υλικό.
==============================================

Η ΘΕΟΣΟΦΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Στα κείμενα της Θεοσοφικής Διδασκαλίας γίνεται μια αδιάκοπη αναφορά στη φύση της Θεότητας, επειδή αποτελεί το Δοχείο από το οποίο απορρέουν όλα τα εκδηλωμένα και το γεγονός αυτό θεμελιώνει τη γνώση για την ενότητα της ζωής. Ας μην ξεχνάμε, ότι η Θεοσοφική διδασκαλία είναι η ατραπός της Γνώσης και της Πράξης και ό,τι δίνεται μέσω αυτής αποσκοπεί στη διεύρυνση της συνειδητότητας, στηριζόμενη στην ικανότητα της ανθρώπινης ψυχής να αντιλαμβάνεται και να κατανοεί ιδέες και σύμβολα. Ο ορισμός, λοιπόν, της Θεότητας, του Θεού, των Θεών και των Δυνάμεων και οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσά τους, αναφέρονται λεπτομερειακά, έτσι ώστε ο ερευνητής να μαθαίνει για τα κατηγορήματα της κάθε Θεϊκής τάξης και  να ανακαλύπτει τις αντίστοιχες κυριαρχίες τους.
Σύμφωνα με τη Θεοσοφική Διδασκαλία, το περιεχόμενο του Χώρου, είναι «Χάος, Θεός, Κόσμος» και «ο Χώρος, που περιέχει τα πάντα και δεν περιέχεται, είναι η πρωταρχική ενσωμάτωση της απλής μονάδας... η απεριόριστη έκταση», είναι «το άγνωστο δοχείο των πάντων, της Άγνωστης ΠΡΩΤΗΣ ΑΙΤΙΑΣ».
Χάος, Θεός και Κόσμος, είναι η τριπλή Θεότητα και είναι το Παν. Από αυτή την τριάδα πηγάζει όλη η σειρά των αντιθέτων στην περίοδο της Κοσμικής Αφύπνισης και αυτή η απορροή συμβολίζεται με τη σειρά των θεών και των θεαινών. Ενώ η ίδια τριάδα, στην περίοδο της απόσυρσης και του ύπνου, είναι η ασύλληπτη και αδιάγνωστη Θεότητα. Αυτή μπορεί να γίνει γνωστή στον άνθρωπο, μόνο από τους συσχετισμούς και το αποτέλεσμα της έσχατης και πάντα Άγνωστης Μονάδας στο ορατό πεδίο.
«Η άρια, η ερμητική, η ορφική και η πυθαγόρεια κοσμογονική δοξασία, καθώς και εκείνη του Σαγχωνιάθονα και του Βηρωσού, βασίζονται όλες πάνω στην αδιάψευστη φόρμουλα, δηλαδή ότι, ο Αιθέρας και το Χάος – ή σύμφωνα με την πλατωνική γλώσσα, ο νους και η ύλη- ήταν οι δύο πρωταρχικές και αιώνιες αρχές του σύμπαντος, εντελώς ανεξάρτητες από οτιδήποτε άλλο.Ο πρώτος ήταν η τα πάντα ζωοποιούσα διανοητική αρχή. Το χάος ήταν μια άμορφη, ρευστή αρχή, χωρίς «μορφή ή λογική», και από την ένωση των δύο ξεπήδησε σε ύπαρξη το σύμπαν, ή μάλλον ο συμπαντικός κόσμος, η πρώτη ανδρόγυνη θεότητα. Και η χαοτική ύλη έγινε το σώμα της και ο αιθέρας έγινε η ψυχή της.»

 Οι  κύριες ιδέες τής Σύγχρονης Θεοσοφίας,  είναι ότι:
Υπάρχει Μία Απόλυτη Θεία Ουσία-Αρχή, η οποία αποτελεί τον πυρήνα του εκδηλωμένου σύμπαντος. Γύρω από το κέντρο Της έλκονται τα εκδηλωμένα, που είναι οι δικές της απόρροιες. Αυτή η Αρχή-Ουσία είναι απρόσωπη στον αφηρημένο Χώρο, αλλά Πανταχού Παρούσα στο Εκδηλωμένο Σύμπαν, γιατί περιέχεται στο καθετί και περιέχει το καθετί. Η απροσωπία της είναι η θεμελιώδης ιδέα της Θεοσοφικής διδασκαλίας.
Το Σύμπαν είναι η περιοδική εκδήλωση αυτής της Ουσίας-Αρχής, η οποία αφυπνίζεται από το Παραμπράχμαν και εμφανίζεται ως Πνεύμα και Ύλη.
Το Σύμπαν εμφανίζεται και εξαφανίζεται περιοδικά.
Οτιδήποτε υπάρχει μέσα στο Σύμπαν έχει συνειδητότητα, δηλαδή είναι προικισμένο με αντιληπτικότητα του δικού του είδους και πάνω στο δικό του πεδίο αντίληψης. Δεν υπάρχει νεκρή ή τυφλή ύλη, όπως δεν υπάρχει τυφλός ή ασυνείδητος νόμος.
Η Θεοσοφική διδασκαλία δέχεται έναν Λόγο, που είναι ο Συλλογικός Δημιουργός του Σύμπαντος. Τον θεωρεί Αρχιτέκτονα που εκπονεί το Κοσμικό Σχέδιο, το οποίο ήδη υπάρχει στη Θεία Σκέψη. Ο Αρχιτέκτονας δεν είναι μια προσωπική θεότητα, παρά μόνο το άθροισμα των Πνευ ματικών και Νοημόνων Δυνάμεων του Σύμπαντος.
Το Σύμπαν αναπτύσσεται από το Ιδεατό Σχέδιο, που διατηρείται μέσα στην Αιωνιότητα και σε κάθε κάθε Κοσμική Αφύπνιση, προβάλλει μία από τις όψεις του.
Το Σύμπαν διευθύνεται και καθοδηγείται από μέσα προς τα έξω, από μια ατέλειωτη σειρά Ιεραρχιών Νοημόνων Όντων, που ονομάζονται Αρχάγγελοι ή Ντυάνι Τσοχάν και είναι οι πράκτορες των Καρμικών και Κοσμικών Νόμων. Η σκέψη τους αντανακλά το Θείο Ιδεατό.
Η ύλη είναι αιώνια και η βάση πάνω στην οποία ο Άπειρος Νους χτίζει τις ιδέες Του. Βρίσκεται σε διαρκή κίνηση από την έναρξη του Μανβαντάρα, που οφείλεται στην αφύπνιση της Μίας Μονάδας.
Η Μυστική Διδασκαλία απορρίπτει τα είδωλα αλλά δεν διδάσκει αθεϊσμό. Κατ'αυτήν, υπάρχει Μία Δύναμη πίσω από τα φαινόμενα, Μία Άπειρη και Αιώνια Ενέργεια, η οποία κινεί όλα τα πράγματα.
Όσον αφορά την έννοια περί Θεού, η Μπλαβάτσκυ , όταν την ρωτούν αν πιστεύει στο Θεό,  απαντά ότι, αν εννοούν τον Θεό των Χριστιανών, τον Θεό της Βίβλου, των Μουσουλμάνων, ένα προσωπικό θεό δηλαδή, τότε δεν πιστεύει σε έναν τέτοιο θεό. Δεν παραδέχεται την ύπαρξη προσωπικού και ανθρωπόμορφου θεού, γιατί αυτός κατασκευάζεται από τη φαντασία και την ανάγκη των ανθρώπων. Για τούτο τον φτιάχνουν στα μέτρα τους και σύμφωνα με τη δική τους όψη.Και συνεχίζει:«... ο Θεός είναι μια άπειρη Αρχή, που εκτείνεται σε όλο το σύμπαν.... Ονομάζουμε «Πατέρα εν τοις ουρανοίς» τη θεία ουσία, που υπάρχει μέσα μας, μέσα στην καρδιά μας και στην πνευματική συνείδηση....»
Και όπως ήδη αναφέρθηκε ο θεός ή οι θεοί είναι οι νοητικές και πνευματικές δυνάμεις που έχοντας  υπερβεί τα όρια της μορφής, έχουν επανέλθει στην εστία της απορροής τους. Δηλαδή είναι τελειωμένες δυνάμεις που προσπελάζοντας όλα τα στάδια της εξέλιξης τα οποία  αφορούν στις Μονάδες της εκδήλωσης, κατόρθωσαν να αποκτήσουν θεία αυτοσυνειδη ταυτότητα. Έτσι γίνονται μέρη της ενεργού Ουσίας της Θεότητας και παραμένουν στην εκδήλωση συντελώντας στην πρόοδο και εξέλιξη των υπόλοιπων Μονάδων και των υπό εξέλιξη κόσμων.

Ο ΕΣΩΤΕΡΙΣΜΟΣ
«Ο Εσωτερισμός, στην απλή και αγνή του μορφή, δεν αναφέρεται σε προσωπικό Θεό;. Αλλά, στην πραγματικότητα, η Απόκρυφη φιλοσοφία, στο σύνολό της, θεμελιώνεται απολύτως στην πανταχού παρουσία του Θεού, της Απόλυτης Θεότητας. Αν και δεν είναι δυνατό σε κανένα να αντιληφθεί τί ακριβώς είναι Αυτή η Θεότητα, όντας Μία Μονάδα πολύ ιερή και επίσης ακατανόητη για τη συγκεκριμένη διάνοια, εντούτοις ολόκληρη η φιλοσοφία βασίζεται πάνω στις Θείες Δυνάμεις που αποτελούν την πηγή όλων όσων αναπνέουν και ζουν και είναι υπαρκτά. Σε κάθε αρχαία θρησκεία, το Ένα παρουσιαζόταν μέσω των πολλών. Στην Αίγυπτο και την Ινδία, στη Χαλδαία και τη Φοινίκη και τελικά στην Ελλάδα, οι ιδέες περί Θεότητας εκφραζόντουσαν από τα πολλαπλάσια του τρία, του πέντε και του επτά. Καθώς επίσης των οκτώ, των εννέα και των δώδεκα μεγάλων Θεών, οι οποίοι συμβόλιζαν τις δυνάμεις και τις κυριότητες της Μίας και Μοναδικής Θεότητας. Αυτό σχετιζόταν με την ατέλειωτη υποδιαίρεση μέσω των άτακτων και μονών αριθμών, με τους οποίους η μεταφυσική θεωρία αυτών των εθνών εξέθετε τη Θεότητά του. Έτσι ο κύκλος των Θεών περιείχε όλες τις ποιότητες και τα κατηγορήματα του Ενός Ανωτάτου και Αγνώστου. Γιατί μέσα σε αυτή τη συλλογή των θείων προσωπικοτήτων ή μάλλον των προσωποποιημένων συμβόλων, κατοικεί ο Ένας Θεός, ο Μοναδικός Θεός, εκείνος ο Θεός που, στην Ινδία, λέγεται ότι, δεν έχει δεύτερο: «ω Θεέ Ανι, (ο Πνευματικός Ήλιος), βρίσκεσαι μέσα στη λάμψη των θείων προσωπικοτήτων».
Αυτό δείχνει την πίστη των αρχαίων ότι, όλη η εκδήλωση προέρχεται από τη μία και ίδια πηγή, ότι, όλα απορρέουν από τη μία ακριβώς Αρχή, η οποία δεν μπορεί ποτέ να αναπτυχθεί πλήρως παρά μόνο μέσα και μέσω του συλλογικού και ολικού πλήθους των απορροών της.»


-Η έννοια του Θεού και ο ορισμός της αποτελεί αναμφισβήτητα ένα μεγάλο πρόβλημα, που οφείλεται κυρίως στην αδυναμία του ανθρώπου να συλλάβει την έννοια και στη συνέχεια να την εκφράσει λεκτικά. Η ύπαρξη της Θεότητας αποτελεί, για το πλήθος της ανθρωπότητας, μια αφηρημένη κατάσταση άπιαστη από το λογικό, αφηρημένη και απροσδιόριστη τόσο που χάνει τελικά κάθε σχέση της με τον άνθρωπο. Από τη Θεότητα μένει ο φόβος της και το δέος για Αυτήν, πολλές φορές η αδιαφορία προς Αυτήν και μια σειρά ηθικών διδασκαλιών και θρησκευτικών τελετουργιών, που υπενθυμίζουν την ύπαρξή Της, πάνω στη γη.
Ακόμη και οι λόγιοι, που λίγο ή πολύ είναι υποψιασμένοι στα θέματα της θρησκείας και της φιλοσοφίας, βρίσκονται σε δύσκολη θέση να απαντήσουν στο σχετικό θέμα, αν τους προκαλούσαμε με ερωτήσεις. Η έννοια περί Θεού δεν είναι ξεκάθαρη και δεν πρόκειται μόνο  για την ύπαρξη ή τη μη-ύπαρξη του Θεού, αλλά για την υπόστασή Του, για το τί είναι και πώς λειτουργεί. Οπωσδήποτε οι μονοθεϊστικές θρησκείες έχουν παίξει έναν αρνητικό ρόλο ως προς τούτο, επειδή παρουσίασαν τη Θεότητα μέσα από ένα προσωποποιημένο θεϊκό σχήμα αποκλείοντας κάθε ερμηνεία και ανάλυση της υπόστασής Της. Οι πολυθεϊστικές θρησκείες βρίσκονται πλησιέστερα στη φύση της Θεότητας, καθώς μέσα από μια σειρά θεών και θεαινών συμβολίζουν τις Θείες Δυνάμεις, οι οποίες απορρέουν από τη Θεότητα.
Ο Δημόκριτος και ο Λεύκιππος δίδασκαν πως οι πρώτες αρχές των πραγμάτων που περιέχονταν στο Σύμπαν, ήταν άτομα και κενό. Αλλά το κενό στην απόκρυφη φιλοσοφία είναι ουσία ανενεργός που τίθεται σε κίνηση από τη Θεία Θέληση, δηλαδή την κρυμμένη Θεότητα, το Τίποτα, το Ουδέν ή το Χάος. Για τους Πυθαγορείους και τον Πλάτωνα, το Χάος ήταν η «Ψυχή του Κόσμου». Και απ΄Αυτήν έγινε το Σύμπαν παίρνοντας το γεωμετρικό σχήμα του Δωδεκάεδρου, ενώ ο «πρωτογεννημένος» της γεννήθηκε από το Χάος και το Πρωταρχικό Φως.
Ο «Πρωτογεννημένος» είναι ο «Ανώτατος Θεός» που λέγεται και «Ανεκδήλωτος Λόγος» και είναι ο Γιός της Θεότητας. Επειδή «η Θεότητα δεν είναι Θεός. Είναι ΤΙΠΟΤΑ και ΣΚΟΤΑΔΙ. Είναι ανώνυμη και επομένως ονομάζεται Άιν Σοφ, όπου η λέξη ayin σημαίνει τίποτα».
Ο Μπράχμα είναι ο Θεός, που προβάλλει από το Χάος ή τη μεγάλη «Άβυσσο» ή τα Ύδατα, πάνω από τα οποία το Πνεύμα κινείται και πλανιέται σιωπηλά στο πρώτο στάδιο της Αφύπνισης. «Και πνεύμα Θεού εφέρετο επί της επιφανείας των υδάτων...» αναφέρεται στη Γένεση.
Αυτό το Πρωτογεννημένο Πνεύμα, ο Ανεκδήλωτος Λόγος είναι μία ακτίνα από την Άβυσσο, που, από τους Ινδούς, ονομάζεται Παραμπράχμαν. Από τον Ανεκδήλωτο Λόγο και την τριαδική Του Υπόσταση, εμφανίζεται ο Εκδηλωμένος Λόγος, ο οποίος είναι ο Αρχιτέκτονας του Σύμπαντος ή ο Δημιουργός Θεός.
Στις κοσμογονίες των εθνών, εκείνοι που σχηματίζουν τον Κόσμο από το Χάος, είναι οι «Αρχιτέκτονες», οι οποίοι αποτελούν συλλογικά τον Δημιουργό Θεό. Αυτοί είναι οι Θεοί, δηλαδή οι Θείες Δυνάμεις στις οποίες διασπάται ο Δημιουργός για να σχηματίσει το Σύμπαν.

Αυτές οι Θείες Δυνάμεις που ως Αρχιτέκτονες πραγματοποιούν το Θείο Ιδεατό με τη βοήθεια άπειρων μικρότερων δυνάμεων που απορρέουν από τους ίδιους, ονομάστηκαν από τους λαούς της Ασίας και της λεκάνης της Μεσογείου «θεοί και θεαινές», ενώ από την Ινδική Μυθολογία «Ντέβα». Οπωσδήποτε, οι όροι αυτοί δεν καλύπτουν Όντα της ίδιας συνειδητότητας. Ιδιαίτερα ο όρος «Ντέβα» αφορά σε διαφορετικές ιεραρχίες Όντων, περιλαμβάνοντας υπάρξεις θεϊκές, πνευματικές, νοητικές, αστρικές και στοιχειακές. Όσον αφορά τον όρο «θεός» αφορά τη μονάδα ή την ατομικότητα ή το Ον που είναι γεννημένο και έχει τη ρίζα του στην πνευματική περιοχή του Κόσμου και είναι αυτοσυνειδητό ως προς όλες εκείνες τις δυνάμεις, από τις πνευματικές έως και τις φυσικές, που προεκβάλλονται από ίδιο το Θείο Ον.
 Αυτά δε τα Όντα, διαχωρίζονται σε δύο τάξεις από τις οποίες εμφανίζονται οι επτά τάξεις των Θεών, που θεωρούνται θεϊκές για δύο λόγους: α) εξαιτίας της προέλευσής τους, δηλαδή είναι γεννήματα του πνευματικού πεδίου και β) επειδή είναι πλήρως συνειδητοποιημένα Όντα ενεργά στη Φωτεινή όψη της Φύσης και υπάρχουν στα θεία και ανώτερα πνευματικά πεδία. Αυτά τα τελευταία είναι Μονάδες που διήλθαν από όλα τα διαφοροποιημένα στάδια της εκδηλωμένης ζωής και κατόρθωσαν μέσω ατομικών προσπαθειών και αυτόβουλων επιλογών να ανέλθουν την Κλίμακα της Εξέλιξης και κατακτώντας όλα τα στάδια της συνειδητότητας και της αυτοσυνειδητότητας, μεταβλήθηκαν σε ολοκληρωμένες θειο-πνευματικές υπάρξεις, δηλαδή σε θεούς.
Όταν ένα Σύμπαν ή Μία Κοσμική Μονάδα έρχεται σε εκδήλωση, στην αρχή της Κοσμικής Αφύπνισης, εμφανίζεται να απορρέει από την Ανεκδήλωτη Πηγή της και να αρχίζει τη μανβανταρική της δραστηριότητα μέσα στα υψηλότατα θεία πεδία της Δημιουργίας. «Όταν φθάνει η στιγμή για μια ενεργό περίοδο, τότε γίνεται μια φυσική διαστολή της Θείας Ουσίας από μέσα προς τα έξω, πειθήνια στον αιώνιο και αμετάβλητο νόμο; Και απ’αυτό το αιώνιο και άπειρο φως (που για μας είναι σκοτάδι) απέρευσε μια πνευματική ουσία.»
Αυτή η Κοσμική Μονάδα που είναι ο Εκδηλωμένος Λόγος ή ο Δημιουργός Θεός και ο Αρχιτέκτονας, είναι ένα συλλογικό άθροισμα Μονάδων, οι οποίες αποτελούν τα πέπλα Του ή τα πεδία Του μέσω των οποίων θα εμφανιστεί ως Σύμπαν. «Η εσωτερική σημασία της λέξης Λόγος .... είναι η αντικειμενική έκφραση της κρυμμένης σκέψης όπως σε μια φωτογραφία. Ο Λόγος είναι ο καθρέφτης που αντανακλά τον Θείο Νου και το Σύμπαν είναι ο καθρέφτης του Λόγου, ενώ ο τελευταίος είναι το «είναι» αυτού του Σύμπαντος.»
Κάθε πέπλο-πεδίο είναι ένας κόσμος αποτελούμενος από μονάδες, που άλλες εξ αυτών πρωτοεμφανίζονται στο πεδίο και τότε λέγονται Στοιχειακά  και άλλες είναι Μονάδες που έχοντας αναπτύξει την αρχή του πεδίου, βρίσκονται στον χώρο του. Το Στοιχειακό είναι η μονάδα, η οποία αποτελείται από την ουσία του πεδίου μέσα στο οποίο γεννιέται, αλλά δεν έχει αναπτύξει ακόμη την αρχή του πεδίου. Οι Στοιχειακές Μονάδες του Θείου πεδίου έχουν θεία ουσία όχι όμως θεία αυτοσυνειδητότητα. Είναι Μονάδες που πρωταρχίζουν το ταξίδι της εξέλιξης ξεκινώντας από το Θείο πεδίο της Δημιουργίας και ονομάζονται Κοσμικά Θεία Στοιχειακά. Είναι πλασμένες από Μοναδική Ουσία, που είναι η ουσία του Θείου πεδίου.
Ενώ οι Μονάδες-Θεοί, είναι αυτές που ανέπτυξαν τη θεία αρχή και συνειδητότητα στη διάρκεια του προηγούμενου μανβαντάρα, ενώ σε ένα επόμενο ή στη διάρκεια του παρόντος, μπορεί να υπερβούν και αυτό το θείο πεδίο και να εισέλθουν σε έναν ανώτερο κόσμο. Στη διάρκεια αυτού του μανβαντάρα, οι Μονάδες-Θεοί γίνονται Κέντρα Δύναμης και Ζωής από τα οποία απορρέουν άλλες Μονάδες, σχηματίζοντας έτσι από μεγάκοσμους έως μικρόκοσμους πάνω σε μια επτάσκαλη κλίμακα διαφοροποίησης από το θείο, το πνευματικό, το βουδδικό, το νοητικό, το αστρικό έως το φυσικό πεδίο. Κάτω από τη δική τους καθοδήγηση κινείται ο κόσμος των Θείων Στοιχειακών, τα οποία είναι οι εργάτες που κατασκευάζουν το καινούριο Σύμπαν.
Στην κλίμακα της διαφοροποίησης οι Θεοί κατέχουν την πρώτη θέση, ενώ σε κάθε επόμενο πεδίο η Μονάδα παίρνοντας ένα πέπλο από την ύλη του, αποκτά ένα άλλο είδος συνειδητότητας αποδίδοντας κάθε φορά και μια διαφορετική αρχή από τις επτά. Έτσι στο καθοδικό τόξο της ζωής, διαμορφώνεται η εξής κλίμακα:
1. Θεοί, που η φύση τους είναι αμιγής Μοναδική Ουσία και έχουν αποκτήσει πλήρη αυτοσυνειδητότητα έχοντας αναπτύξει και τις επτά αρχές διαμέσου όλων των πεδίων της αντικειμενικότητας. Στο τριπλό σχήμα της Εξέλιξης ανήκουν στο πεδίο της Μοναδικής Ουσίας.
2. Μονάδες. Είναι τα περικαλύμματα της Μοναδικής Ουσίας.
3. Εγώ, που είναι τα περικαλύμματα τωνΜονάδων.
4. Ψυχές, που είναι Μονάδες του Νοητικού πεδίου.
5. Άτομα-Ζωής, που είναι μονάδες του Αστρικού πεδίου.
6. Άτομα, που είναι μονάδες του Φυσικού πεδίου.

Το τρίπτυχο Χάος-Θεός-Κόσμος και οι αντιστοιχίες του Θεός-Μονάδες-Άτομα, αποδίδει τον σχηματισμό του Κόσμου με πρωτεργάτες τους Θεούς, οι οποίοι ξεπηδούν μέσα από το Χάος, δηλαδή μέσα από τη ρίζα της ύλης, όπου στη διάρκεια της κοσμικής συσκότισης και συστολής φωλιάζει το σπέρμα της Συνειδητότητας. Μέσα από το Χάος των Ελλήνων ή το Παραμπράχμαν των Ινδών ή τη Θεότητα, εμφανίζεται μια ακτίνα, ένα Φως, που είναι ο Πρωτογεννημένος από τον οποίον απορρέουν με τη σειρά, που ήδη αναφέρθηκε, οι Αρχιτέκτονες της Κοσμικής Ζωής. Οι θεοί είναι οι Οντότητες που υπάρχουν στο Πεδίο της Μοναδικής Ουσίας, πιο πάνω από το Πνευματικό.
Καθένας είναι ένα Κέντρο Δύναμης, Σοφίας και Ενεργού Απορροής και σχηματίζει ένα Σύμπαν σύμφωνα με την όψη του Θείου Ιδεατού που αναλαμβάνει να φέρει προς εκτέλεση. Ο Θεός και οι Θεοί βρίσκονται κάτω από τον Παγκόσμιο Νου και πάνω από όλες τις υποδιαστάσεις έως το φυσικό. Υπάρχουν διαφόρων ειδών και μεγεθών θεοί, επειδή η πιο ανεξέλικτη μονάδα θεωρεί θεό της την πιο εξελιγμένη από την ίδια. Αλλά, για τη Θεοσοφική διδασκαλία, θεός είναι η οντότητα που έχει διέλθει όλη την ανοδική κλίμακα των επτά πεδίων της αντικειμενικότητας και υπάρχει στο μεταίχμιο της αντικειμενικότητας με την υποκειμενικότητα. Για τούτο και είναι η απαρχή της επταπλής διαφοροποίησης. Το μέλλον του είναι η ανάπτυξη της Μοναδικής του Ουσίας, που του επιτρέπει να εισέλθει σε ανώτερα κοσμικά πεδία, τα οποία αποτελούν τα πέπλα του Ανεκδήλωτου Λόγου.
«Οι θεοί,....., πνευματικές οντότητες, είναι οι ανώτεροι κάτοικοι της Φύσης. Αποτελούν το εγγενές τμήμα της Φύσης, επειδή είναι οι πληροφορούσες Αρχές της. Υπόκεινται στις θελήσεις ανωτάτων ΄Οντων – ονομάστε αυτές τις θελήσεις «νόμους» - όπως εμείς και όπως τα ζώα που είναι πιο κάτω από μας. Είμαστε θεοί ως προς τα όντα που αποτελούν τα σώματά μας. Τα άτομα στο σώμα μας, είναι με τον τρόπο τους, συνειδητά και είμαστε θεοί για αυτά. Και αυτό που θεωρούν «νόμο της φύσης» είναι ό,τι σκεφτόμαστε και ό,τι επιθυμούμε. Η Φύση είναι συνειδητή από την αρχή έως το τέλος, σε διαφορετικούς βαθμούς. Αν και στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αρχή και τέλος, αυτά είναι μάταια όνειρα.»


ΤΡΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1. Μία Πανταχού Παρούσα, Αιώνια, Απεριόριστη και Αμετάβλητη Αρχή
2. Η αιωνιότητα του Σύμπαντος
3. Η θεμελιώδης ταυτότητα όλων των ψυχών με την Υπερ-Ψυχή .......


 Ειδικώς για  την Τρίτη Θεμελιώδη Πρόταση

Υπάρχει «Η θεμελιώδης ταυτότητα όλων των Ψυχών με την Παγκόσμια Υπερ-Ψυχή (η τελευταία όντας μια όψη της Άγνωστης Ρίζας), και το αναγκαστικό προσκύνημα κάθε Ψυχής – ενός σπινθήρα της πρώτης – μέσω του Κύκλου της Ενσάρκωσης ή της Αναγκαιότητας σύμφωνα με τον κυκλικό και καρμικό νόμο, κατά τη διάρκεια όλης της περιόδου. Με άλλα λόγια, καμιά καθαρά πνευματική Θεία Ψυχή ή Μπούντι δεν μπορεί να έχει ανεξάρτητη συνειδητή ύπαρξη, αν ο σπινθήρας που πρόβαλε από την καθαρή Ουσία της Παγκόσμιας Έκτης αρχής ή Υπερ-Ψυχής: α) δεν περάσει μέσα από κάθε στοιχειακή μορφή του φαινομενικού κόσμου αυτού του μανβαντάρα. Και β) δεν αποκτήσει ατομικότητα, πρώτα μέσω φυσικής ώθησης και ύστερα μέσω αυτοπροκαλούμενων και αυτό-εφευρισκόμενων προσπαθειών (ελεγχόμενων από το Κάρμα), ανεβαίνοντας έτσι όλες τις βαθμίδες της διάνοιας, από το κατώτερο μέχρι το ανώτερο Μάνας, από το ορυκτό και το φυτό μέχρι τους αγιότερους των αρχαγγέλων (Ντυάνι Μπούντα). Το βασικό δόγμα της Εσωτερικής φιλοσοφίας δεν δέχεται προνόμια ή ειδικά χαρίσματα στον άνθρωπο, εκτός από εκείνα που κέρδισε με το Εγώ του μέσω προσωπικής προσπάθειας και χάρης, μέσα από μια μακριά σειρά μετεμψυχώσεων και μετενσαρκώσεων.» Ι, 17-8

Οι Νόμοι της Εκδήλωσης

1. Ο Νόμος της Ουσιώδους Ενότητας
«Μια Πανταχού Παρούσα, Αιώνια, Απεριόριστη και Αμετάβλητη ΑΡΧΗ, για την οποία δεν είναι δυνατό να γίνει καμιά θεώρηση, γιατί ξεπερνάει τη δύναμη της ανθρώπινης αντίληψης και μόνο να μειωθεί μπορεί από οποιαδήποτε ανθρώπινη έκφραση ή παρομοίωση…. Είναι «αδιανόητη και άφατη»…. Είναι η Άπειρη και Αιώνια Αιτία…. Είναι η χωρίς ρίζα, ρίζα όλων όσων υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν…» Ι, 14

«Ο θεμελιώδης νόμος αυτού του συστήματος, το κεντρικό σημείο απ’όπου προβάλλουν όλα και γύρω από το οποίο έλκονται και πάνω στο οποίο βασίζεται η υπόλοιπη φιλοσοφία, είναι η ΜΙΑ ομογενής, θεία ΟΥΣΙΑ-ΑΡΧΗ, η μια ριζική αιτία… Είναι η Πανταχού Παρούσα Πραγματικότητα: απρόσωπη, γιατί περιέχει τα πάντα και καθετί. Η απροσωπία της είναι η θεμελιώδης ιδέα του Συστήματος. Βρίσκεται κρυμμένη σε κάθε άτομο στο Σύμπαν και είναι το ίδιο το Σύμπαν.» Ι 273

Ο Νόμος της Ουσιώδους Ενότητας αντικατοπτρίζεται στη λειτουργία του Θείου Σχεδίου. Κάθε οντότητα ζει τη ζωή της στο πεδίο ή τη σφαίρα ενός μεγαλύτερου όντος. Το μεγαλύτερο είναι η σφαίρα που περιλαμβάνει το μικρότερο. Η Δοξασία των Ιεραρχιών είναι ο επιλεγμένος όρος που αντιπροσωπεύει τον Νόμο της Ουσιώδους Ενότητας. Τα Όντα που αποτελούν το εκδηλωμένο σύμπαν είναι Μονάδες ομοούσιες του Αρχικού Όντος και ανάλογα με τον βαθμό συνειδητότητας που διαθέτουν, σχηματίζουν αντίστοιχες ιεραρχίες. Όμως όλα τα εκδηλωμένα Όντα, είναι απόρροιες της Μίας Αρχικής Αιτίας.
«Η Μυστική Δοξασία … πρεσβεύει ότι υπάρχει ‘Μία Μορφή Ύπαρξης’ ως βάση και πηγή όλων των πραγμάτων.» (Μ.Δ. Ι, 46)
«Από τη Μία Ζωή την άμορφη και αδημιούργητη, προέρχεται το Σύμπαν των ζωών.» (Μ.Δ. Ι, 250)

Ο Νόμος της Περιοδικότητας
Ο δεύτερος ισχυρισμός της Θεοσοφικής Διδασκαλίας είναι η απόλυτη παγκοσμιότητα εκείνου του νόμου της περιοδικότητας, της παλίρροιας και της άμπωτης, της απόσυρσης και της ροής, που η φυσική επιστήμη έχει καταγράψει σε όλα τα τμήματα της φύσης. Μέρα και Νύχτα, Καλό και Κακό, κ.λ.π….
Μανβαντάρα και Πραλάγια
«Το δικό μας Σύμπαν είναι μόνο ένα μέσα σε έναν άπειρο αριθμό συμπάντων, που όλα τους είναι «Γιοί της Ανάγκης», αφού είναι κρίκοι στη μεγάλη Κοσμική Αλυσίδα του Σύμπαντος και το καθένα έχει μια σχέση αποτελέσματος, όσον αφορά το προηγούμενό του, και είναι μια αιτία για το επόμενό του.» Ι, 43
 «Η εμφάνιση και η εξαφάνιση των Κόσμων είναι σαν μια ρυθμική παλίρροια και άμπωτη».(Μ.Δ.Ι 16)
 «Μια τέτοια εναλλαγή, όπως αυτή της Μέρας και της Νύχτας, της ζωής και του Θανάτου, του Ύπνου και της Εγρήγορσης, είναι ένα γεγονός τόσο κοινό, τόσο απόλυτα παγκόσμιο και χωρίς εξαίρεση, ώστε είναι εύκολο να κατανοήσουμε πως μέσα σε αυτό βλέπουμε έναν από τους απόλυτα θεμελιώδεις νομους του σύμπαντος.» Ι, 17

Πνεύμα και Ύλη, οι δύο όψεις της Μίας Πραγματικότητας, ενωμένες αλλά δυαδικές.Το Εκδηλωμένο Σύμπαν διαποτίζεται από τη δυαδικότητα, που είναι και η ουσία της ύπαρξής του. Οι αντίθετοι πόλοι της Μίας Ύπαρξης, σχηματίζουν το υποκείμενο και το αντικείμενο, το πνεύμα και την ύλη… Από την παρουσία των δύο πόλων, πηγάζει ο νόμος της πολικότητας ή ο νόμος των αντιθέτων.
“… when the hour strikes it radiates from itself ONE the first number. This number descending, produces TWO, the second number…”(Trans.of Blav.Lod., p.67)

2. Ο Νόμος της Προσαρμογής
Σε οτιδήποτε δεν ακολουθεί τον Νόμο δηλαδή την τάξη και την αρμονία, που είναι η ίδια η Θεία Θέληση και Σκέψη, επεμβαίνει ο Νόμος της Προσαρμογής ή της Δικαιοσύνης ή του Κάρμα. Ο Νόμος της Προσαρμογής είναι η συνέχεια του Νόμου της Πολικότητας και στην ανθρώπινη αντίληψη φθάνει ως ο νόμος του κάρμα ή της ανταπόδοσης.
«Karma is the Law of re-adjustment which ever tends to restore disturbed equilibrium in the physical, and broken harmony in the moral world.” (Key to Theosophy, p.83)
About the Law of Karma in the Key to Theosophy, it is said «Το Κάρμα είναι ο ‘Υπέρτατος Νόμος’, η πηγή, η αρχή όλων των άλλων νόμων, που υπάρχουν σε ολόκληρη τη φύση. Κάρμα είναι ο αλάνθαστος νόμος που προσαρμόζει το αποτέλεσμα στην αιτία…. Το Κάρμα είναι ο αόρατος και άγνωστος νόμος που προσαρμόζει με σοφία, νοημοσύνη και δικαιοσύνη κάθε αποτέλεσμα στην αιτία του. Αν και ο ίδιος ο νόμος είναι άγνωστος, το αποτέλεσμά του είναι εμφανές.» (Κλειδί σ.184-5)

3. Ο Νόμος της Κίνησης
Τίποτα δεν είναι απομονωμένο και στατικό. Από τη στιγμή που αφυπνίζεται η Θεία Πνοή από το Απόλυτο, η κίνησή της μεταδίδεται και θέτει σε παλμό την ουσία του Χώρου και την μετατρέπει σε εκδηλωμένο σύμπαν. «Η κίνηση είναι αιώνια στο Ανεκδήλωτο, και περιοδική στο Εκδηλωμένο» (Μ.Δ.Ι,97)
«Είναι θεμελιώδης νόμος του Αποκρυφισμού ότι δεν υπάρχει ανάπαυση ή σταμάτημα της κίνησης στη Φύση. Αυτό που μοιάζει με ανάπαυση δεν είναι παρά η μεταβολή της μιας μορφής σε μια άλλη. Όπου η μεταβολή της ουσίας συμβαδίζει με τη μεταβολή της μορφής.» (Ι,97)
 «είναι δύσκολο να κατανοηθεί, εκτός και είναι κανείς αρκετά εξοικειωμένος με τη φιλοσοφική μεταφυσική μιας άναρχης και ατελείωτης σειράς Κοσμικών Επαναγεννήσεων και έχει κατανοήσει και γνωρίσει καλά εκείνο τον αμετάβλητο νόμο της Φύσης που είναι ΑΙΩΝΙΑ ΚΙΝΗΣΗ, κυρίως κυκλική και σπειροειδής και επομένως προοδευτική ακόμα και στα φαινομενικά της πισωγυρίσματα.» Μ.Δ. ΙΙ, 80

5. Ο Νόμος της Ουσιώδους Ταυτότητας
Σβαμπάβα  σβα- ο εαυτός και μπου- γίνομαι. Σημαίνει το αυτό-γίγνεσθαι. Είναι η σφραγίδα που κάθε μονάδα μεταφέρει εν δυνάμει. Αυτή η σφραγίδα έχει σχέση με τα Αρχέτυπα και τις Πρωτότυπες  Ιδέες που αντιπροσωπεύουν τους Θείους Νόμους. Η ανατύπωσή τους στις ψυχές μας βοηθάει να ανακαλύψουμε την ουσιαστική φύση μας και να αναστήσουμε τις ληθαργημένες μας δυνατότητες. Το σβαμπάβα μεταφέρει, εκτός από τη σφραγίδα του γενήτορά μας, τη δική μας ταυτότητα, δηλαδή την ατομική εμπειρία που εμπεριέχει κάθε μονάδα από τον κύκλο των μετεμψυχώσεων και μετενσαρκώσεων, ακόμη και από προηγούμενα μανβαντάρα.

4. Ο Νόμος της Εξέλιξης και ο Νόμος της Αυτό-ανάπτυξης

Σύμφωνα με αυτό το Νόμο, η εκδηλωμένη Μονάδα τείνει να πραγματοποιεί το Σχέδιο που ισχύει στη διάρκεια του Μανβαντάρα ενεργοποιώντας τις λανθάνουσες δυνατότητές της  και εξομοιώνοντάς τες με το θεϊκό της αρχέτυπο.

«Ολόκληρη η τάξη της φύσης φανερώνει ένα προοδευτικό προχώρημα προς μια ανώτερη ζωή. Υπάρχει κάποιο σχέδιο στη δράση των φαινομενικά τυφλών δυνάμεων. Ολόκληρη η πορεία της εξέλιξης με τις αμέτρητες προσαρμογές της είναι μια απόδειξη αυτού του γεγονότος. Οι αμετάβλητοι νόμοι που εξαφανίζουν τα αδύναμα και ευθραυστα είδη, για να κάνουν χώρο για τα ισχυρά και οι οποίοι εξασφαλίζουν την «επιβίωση του καταλληλότερου», αν και τόσο ωμοί στην άμεση δράση τους, εργάζονται όλοι για το μεγάλο σκοπό. Το ίδιο το γεγονός ότι οι προσαρμογές πράγματι συμβαίνουν και ότι οι καταλληλότεροι πράγματι επιβιώνουν στον αγώνα για ύπαρξη, δείχνει ότι αυτό που ονομάζεται «ασυνείδητη Φύση» είναι στην πραγματικότητα μια συσσώρευση δυνάμεων κατευθυνόμενων από ημι-νοήμονες οντότητες (Στοιχειακά) που καθοδηγούνται από Ανώτερα Πλανητικά Πνεύματα (Ντυάνι Τσοχάν), η συλλογική συσσώρευση των οποίων αποτελεί την εκδηλωμένη λέξη του ανεκδήλωτου Λόγου και ταυτόχρονα συνιστά το Νού του Σύμπαντος και τον αμετάβλητο Νόμο του.» (Μ.Δ. Ι, 278)

 Ότι υπάρχει Μία Απόλυτη Θεία Ουσία-Αρχή, η οποία αποτελεί τον πυρήνα του εκδηλωμένου σύμπαντος. Γύρω από το κέντρο Της έλκονται τα εκδηλωμένα, που είναι οι δικές της απόρροιες. Αυτή η Αρχή-Ουσία είναι απρόσωπη στον αφηρημένο Χώρο, αλλά Πανταχού Παρούσα στο Εκδηλωμένο Σύμπαν, γιατί περιέχεται στο καθετί και περιέχει το καθετί. Η απροσωπία της είναι η θεμελιώδης ιδέα της Θεοσοφικής διδασκαλίας.
 Ότι το Σύμπαν είναι η περιοδική εκδήλωση αυτής της Ουσίας-Αρχής, η οποία αφυπνίζεται από το Παραμπράχμαν και εμφανίζεται ως Πνεύμα και Ύλη.
 Ότι το Σύμπαν εμφανίζεται και εξαφανίζεται περιοδικά.
 Ότι οτιδήποτε υπάρχει μέσα στο Σύμπαν έχει συνειδητότητα, δηλαδή είναι προικισμένο με αντιληπτικότητα του δικού του είδους και πάνω στο δικό του πεδίο αντίληψης. Δεν υπάρχει νεκρή ή τυφλή ύλη, όπως δεν υπάρχει τυφλός ή ασυνείδητος νόμος.
 Ότι ο  Λόγος,  είναι ο Συλλογικός Δημιουργός του Σύμπαντος. Τον θεωρεί Αρχιτέκτονα που εκπονεί το Κοσμικό Σχέδιο, το οποίο ήδη υπάρχει στη Θεία Σκέψη. Ο Αρχιτέκτονας δεν είναι μια προσωπική θεότητα, παρά μόνο το άθροισμα των Πνευματικών και Νοημόνων Δυνάμεων του Σύμπαντος.Το Σύμπαν αναπτύσσεται από το Ιδεατό Σχέδιο, που διατηρείται μέσα στην Αιωνιότητα και σε κάθε κάθε Κοσμική Αφύπνιση, προβάλλει μία από τις όψεις του. Το Σύμπαν διευθύνεται και καθοδηγείται από μέσα προς τα έξω, από μια ατέλειωτη σειρά Ιεραρχιών Νοημόνων Όντων, που ονομάζονται Αρχάγγελοι ή Ντυάνι Τσοχάν και είναι οι πράκτορες των Καρμικών και Κοσμικών Νόμων. Η σκέψη τους αντανακλά το Θείο Ιδεατό.
 Ότι η ύλη είναι αιώνια και η βάση πάνω στην οποία ο Άπειρος Νους χτίζει τις ιδέες Του. Βρίσκεται σε διαρκή κίνηση από την έναρξη του Μανβαντάρα, που οφείλεται στην αφύπνιση της Μίας Μονάδας.
Η Μυστική Διδασκαλία απορρίπτει τα είδωλα αλλά δεν διδάσκει αθεϊσμό. Κατ'αυτήν, υπάρχει Μία Δύναμη πίσω από τα φαινόμενα. Μία Άπειρη και Αιώνια Ενέργεια, η οποία κινεί όλα τα πράγματα.


 Η (συν)ιδρύτρια τής Θεοσοφικής Εταρείας Ε.Π.Μπλαβάτσκυ γράφει:
 «Πιστεύουμε σε μια παγκόσμια ΘΕΊΑ ΑΡΧΗ, ρίζα των ΟΛΩΝ, από την οποία τα πάντα προέρχονται και στην οποία όλα θα επιστρέψουν στο τέλος του μεγάλου κύκλου της ύπαρξης..... Όταν λέμε θεότητα.... εννοούμε την αιώνια και αδημιούργητη Φύση.... Η θεότητά μας δεν βρίσκεται σε κανένα  παράδεισο, ούτε σε κανένα δέντρο, βουνό ή οικοδόμημα. Είναι παντού σε κάθε κομματάκι τού ορατού κι αόρατου Κόσμου, γύρω, έξω και μέσα σε κάθε αδιαίρετο ή διαιρετό άτομο ή μόριο. Γιατί είναι η μυστηριώδης ικανότητα εξέλιξης κι ανέλιξης, παντοδύναμη, πάνσοφη, πανταχού παρούσα, δημιουργική δυναμικότητα.... η θεότητά μας, είναι ο αιώνιος, ο σε αδιάκοπη εξέλιξη οικοδόμος κι όχι δημιουργός των κόσμων. Το σύμπαν αναδύεται μέσα από την ίδια του την ουσία, δεν δημιουργείται……….. Στο Κλειδί της Θεοσοφίας, η Ε.Π.Μπλαβάτσκυ αναφέρει τα εξής: «Πιστεύουμε σε μια παγκόσμια ΘΕΊΑ ΑΡΧΗ, ρίζα των ΟΛΩΝ, από την οποία τα πάντα προέρχονται και στην οποία όλα θα επιστρέψουν στο τέλος του μεγάλου κύκλου της ύπαρξης..... Όταν λέμε θεότητα.... εννοούμε την αιώνια και αδημιούργητη Φύση.... Η θεότητά μας δεν βρίσκεται σε κανένα παράδεισο, ούτε σε κανένα δέντρο, βουνό ή οικοδόμημα. Είναι παντού σε κάθε κομματάκι του ορατού κι αόρατου Κόσμου, γύρω, έξω και μέσα σε κάθε αδιαίρετο ή διαιρετό άτομο ή μόριο. Γιατί είναι η μυστηριώδης ικανότητα εξέλιξης κι ανέλιξης, παντοδύναμη, πάνσοφη, πανταχού παρούσα, δημιουργική δυναμικότητα.... η θεότητά μας είναι ο αιώνιος, ο σε αδιάκοπη εξέλιξη οικοδόμος κι όχι δημιουργός των κόσμων. Το σύμπαν αναδύεται μέσα από την ίδια του την ουσία, δεν δημιουργείται.»
.» («Κλειδί της Θεοσοφίας,»
 Σε μια άλλη περίπτωση , η ίδια όταν την ερώτησαν αν πιστεύει στο Θεό,απήντησε, ότι αν εννοούν τον Θεό των Χριστιανών, τον Θεό της Βίβλου, των Μουσουλμάνων, ένα προσωπικό θεό δηλαδή, τότε δεν πιστεύει σε έναν τέτοιο θεό. Δεν παραδέχεται την ύπαρξη προσωπικού και ανθρωπόμορφου θεού, γιατί αυτός κατασκευάζεται από τη φαντασία και την ανάγκη των ανθρώπων. Για τούτο τον φτιάχνουν στα μέτρα τους και σύμφωνα με τη δική τους όψη.Και συνέχισε:«... ο Θεός είναι μια άπειρη Αρχή, που εκτείνεται σε όλο το σύμπαν.... Ονομάζουμε «Πατέρα εν τοις ουρανοίς» τη θεία ουσία, που υπάρχει μέσα μας, μέσα στην καρδιά μας και στην πνευματική συνείδηση....»
 Και γενικότερα κατά την Θεοσοφία Θεότητα είναι η υπόσταση τής οποίας οι θεοί είναι μέρη της….. η Θεότητα είναι το σύνολο των θεών ή δυνάμεων που θα εκτελέσουν τη Σκέψη Της στη διάρκεια τού μανβαντάρα.


Για την Αρχαία Σοφία, ο όρος Θεότητα σημαίνει τον απεριόριστο και αφηρημένο Χώρο, που υπάρχει δίχως σύνορα και χρονικά όρια, δίχως αρχή και τέλος, υφίσταται από αιωνιότητα σε αιωνιότητα και εμπεριέχει τον αιθέρα ή την Ουσία του Διαστήματος, από την οποία προέρχονται όλα τα όντα και τα πράγματα του Κόσμου.
=============================================

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ ΕΙ
 Παραθέτω, στοιχεία  σχετιζόμενα ,ίσως, με το θέμα για το ΕΙ, των Δελφών.                   
Οπως μάς μεταφέρουν αρχαία κείμενα,στα προπύλαια τού ναού τού Απόλλωνα στους Δελφούς,ήταν χαραγμένα γνωμικά,τα λεγόμενα Δελφικά παραγγέλματα και ένα σύμβολο.
Στα πρώτα κατατάσσονται το "Γνώθι σαυτόν" το"Μηδέν Αγαν",το "εγγύα πάρα δ΄άτα" .( : Να προνοείς,αλλοιώς συμφορά)
Στα σύμβολα το ΕΙ.
Στις γραμμές που ακολουθούν,παρατίθενται απόψεις, σχετιζόμενες με το "Γνώθι σαυτόν" και το "ΕΙ" που είναι επιτρεπτό,(από μια άποψη) να ληφθούν και  ως τμήματα μιάς και  τής αυτής ενότητας.

Ι.-   Το ΕΙ ,όπως ήδη γράφηκε, ήταν χαραγμένο πάνω από την είσοδο τού ναού τού Απόλλωνα στους Δελφούς (Στην είσοδο μιάς επαρχιακής ελληνικής τεκτονικής Στοάς, των «Αργοναυτών» υπάρχει επίσης γραμμένο το σύμβολο ΕΙ,μαζί με το επίσης Δελφικό παράγγελμα "Γνώθι σαυτόν" πράγμα ασφαλώς που δεν είμαι σε θέση να αξιολογήσω.Γνωρίζω ότι, πρόκειται για πρωtοβουλία κάποιου Προέδρου της Στοάς)
Στόχος και  σκοπός των όσων ακολουθούν δεν  είναι να δώσει λύση  και ερμηνεία,στο πρόβλημα αλλά  νύξεις και αφετηρίες  για έρευνα και  στοχα σμό.
  Οι αρχαίοι Ελληνες δεν εγνώριζαν την πραγματική σημασία τού ΕΙ,που ήταν κτήμα μόνον εκείνων που  είχαν μυηθεί στα Αρχαία Μυστήρια. Παραθέτουμε  απόψεις και ερμηνείες.Ενα σημαντικό μέρος απ΄αυτές προέρχονται από τον Πλούταρχοκαι συγκεκριμένα από  το έργο του "Περί  τού  Ε τού  εν Δελφοίς".Σ΄αυτό ο Πλούταρχος,που έζησε αρκετά χρόνια στους Δελφούς και διετέλεσε στην πατρίδα του  επίσης για αρκετά χρόνια Μέγας Αρχιερέας τού Απόλλωνα διηγείται μιά συζήτηση , στον Δελφικό  Ναό για την σημασία τού ΕΙ.Η παράθεση γίνεται υπό τύπο διαλόγου-κατά την πλατωνική συνήθεια-στον οποίο "εμπλέκονται"ο Αμμώνιος,δάσκαλος τού Πλουτάρχου,ο Νίκανδρος, ιερέας των Δελφών,ο Θέων,γραμματικός, και άλλοι.
Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι, για μερικούς το  ΕΙ στερείται από κάθε συμβολισμό και είναι ένα απλό αρχιτεκτονικό σημείο,άποψη που κατά τη γνώμη τού γράφοντα, αντικρούεται πειστικά. Δεν υπάρχει- γράφεται και παρακάτω-- σε κανένα άλλο ελληνικό ναό.

Παρατίθεται μικρή περίληψη από  την πραγματεία τού Πλουτάρχου.
Κατά τον διδάσκαλο λοιπόν  τού Πλουτάρχου Αμμώνιο,το ΕΙ προφέρονταν από κατάπληξη και δέος,προς τον Θεό.Είναι απίθανο το γράμμα Ε(Ι) να τέθηκε στην τύχη.Απίθανο και αδιανόητο να το διάλεξαν έτσι,χωρίς κάποια συγκεκριμένη σκέψη,αυτό από όλα τα γράμματα τού ελληνικού αλφαβήτου,για να το καταστήσουν ιερό αφιέρωμα-ιερό θέαμα.Θάπρεπε,εκείνοι που το εμπνεύστηκαν,να διέγνωσαν σ' αυτό,έναν ιδιαίτερα σοβαρό  συμβολισμό ή μιά ιδιαίτερη και εξαιρετική δύναμη("δύναμιν αυτού κατιδόντας ιδίαν και περιττήν ή συμβόλω χρωμένους προς έτερον τι των αξίων σπουδής") Παρατηρείται άλλωστε όπως ήδη γράφηκε ,ότι τέτοια επιγραφή δεν υπάρχει σε άλλο ναό.Η άποψη  ότι, το γράμμα Ε,τέθηκε ώς σύμβολο τού αριθμού  πέντε,ή ως αντίδραση των 5 σοφών τής αρχαιότητας( Χίλων- Θαλής-Σόλων-Πιττακός- Βίας  )που ήθελαν με τον τρόπο αυτό να αρνηθούν την ιδιότητα τού σοφού στον Κλεόβουλο και τον Περίανδρο τον Κορίνθιο  δεν φαίνεται πειστική. Εκτός άλλων άν έτσι ήταν τα πράγματα,έπρεπε να υπάρχει γραμμένο το Ε και όχι το ΕΙ,παρόλο που έχει γραφεί ότι, όπως  οι Αρχαίοι Ελληνες χρησιμοποιούσαν το ΟΥ αντί για το Ο,έτσι χρησιμοποιούσαν και  το ΕΙ αντί τού Ε(.Γι αυτό και  στην Ιλιάδα του Ομήρου,βλέπουμε ότι, το πέμπτο βιβλίο σημειώνεται με το ΕΙ αντί τού Ε.Ο αναγνώστης θα κρίνει κατά πόσο η εξήγηση αυτή πείθει. Η αμέσως παραπάνω παρατήρηση θα βοηθήσει στο ξεπέρασμα τού εμποδίου,που ο αναγνώστης θα νομίσει ότι, βρίσκει,στο κείμενο,διαβάζοντας άλλοτε Ε και άλλοτε ΕΙ.) Η  ερμηνεία αυτή για την ύπαρξη τού ΕΙ, δεν πείθει,φαίνεται δε, να την απορρίπτει και ο Πλούταρ χος.( Εξάλλου,το ΕΙ πρέπει να υπήρχε πριν από το 1350 π.Χ.και επομένως πρίν από τους 5 σοφούς που έζησαν μεταξύ του 600 και  530 π.Χ.)Το γράμμα Ε είναι  ο τύπος τής ομιλίας,τής επικοινωνίας δηλαδή  με το Θεό και έχει την πρώτη θέση στα ερωτήματα αυτών που προσέφευγαν στο Μαντείο των Δελφών.Πράγματι κατά τον Πλούταρχο,όταν απευθυνόμαστε στο Θεό ως μάντη,το γράμμα Ε έχει την σημασία ερώτησης και παράκλησης,σημαίνει δηλαδή και  το ΕΑΝ και το ΕΙθε,αφού το Ε είναι το πρώτο γράμμα των λέξεων ΕΑΝ(ΕΙ) και ΕΙθε.Ειδικά το μόριο ΕΙ που συνάπτει τις προτάσεις και  σχηματίζει τον συλλογισμό,ώστε να βρίσκουμε έτσι την αλήθεια ,καθιερώθηκε στον Θεό που περισσότερο από οποιον δήποτε άλλο, αγαπάει την αλήθεια( :Θα λέγαμε ότι, ταυτίζεται με την Αλήθεια).("......τω μάλιστα την αλήθειαν ηγαπηκότι Θεώ,καθιερώθη.... Θυμόμαστε,  την στιγμή αυτή τα λόγια τού Ιησού"Εγώ ειμί η οδός και Αλήθεια και η Ζωή").Θα μπορούσε  δηλαδή να υποστηριχθεί ότι, το γράμμα Ε είναι μια προσφώνηση προς το Θεό.Συμβολίζει και υποδεικνύει το άνοιγμα ενός διαύλου επικοινωνίας ανάμεσα στον Ανθρωπο και το Θεό ,ανάμεσα στα κάτω και τά άνω,ανάμεσα στην Γή και τον Ουρανό.Ο μεταχειριζόμενος το γράμμα Ε φαίνεται να ομιλεί  (ανα)γνωρίζοντας την ύπαρξη και τη δύναμη Τού Θεού.Ετσι ο μέν Θεός,προσαγορεύει καθένα από μάς με" το γνώθι σαυτόν",εμείς δε ανταποδίδουμε, μ΄αυτόν τον τρόπο, τον χαιρετισμό ,με την παραδοχή και  την βεβαιότητα ότι, στ ' αλήθεια υπάρχει Θεός.ΕΙ.Η λέξη ΕΙ μαρτυρεί επίσης ότι, ο Θεός δεν εξέρχεται ποτέ από την υπόστασή του και δεν μεταβάλλεται ποτέ(".ως ουδέποτε γιγνομένης περί  αυτόν εκστάσεως και  μεταβολής.")Το Ε υποδηλώνει σεβασμό  προς τον Θεό και ομολογία τής αιωνιότητάς του.Αντίθετα το " Γνώθι σαυτόν" θυμίζει στον Ανθρωπο την φύση και  τις αδυναμίες του.Επίσης τού προς διορίζει τον δρόμο,ή τουλάχιστο ένα από τους δρόμους προς την τελειότητα.Το ΕΙ λειτουργεί σε πολλά επίπεδα.Ως πρώτη συλλαβή τής λέξης ΕΙθε τονίζει την ευχή,θυμίζει την προσευχή και  την μέγιστη σημασία της.Ως πρώτο γράμμα τού υποθετικού Εάν(Ει)υπογραμμίζει την σημασία τής υπόθεσης για την επιστήμη και  την έρευνα ειδικώτερα.

Ακολουθούν άλλες ερμηνευτικές απόψεις και προσεγγίσεις.
Το Ε δεύτερο γράμμα στη σειρά των φωνηέντων τού Ελληνικού Αλφαβήτου,συμβόλιζε τον Ηλιο,δεύτερο στη σειρά των «πλανητών.»Τον Ηλιο που ταυτίζεται ή συμβολίζει τον Απόλλωνα.Ετσι η άποψη αυτή καταλήγει στο ότι, το Ε συμβόλιζε τον Θεό Απόλλωνα,τον Θεό  των Δελφών,(Ο αναγνώστης ας μη σταθεί  στην παρατήρηση ότι, ο Ηλιος δεν είναι πλανήτης αλλά άστρο)
Αποκρυφιστική άποψη θέλει ότι ,το  Ε απευθύνονταν όχι προς τον Θεό,αλλά προς τον επισκέπτη,σε συνδυασμό με" το Γνώθι σαυτόν".Τούτο με την έννοια ότι,  υπάρχουμε μόνον από  τη στιγμή που γνωρίσουμε τον εαυτό  μας,από  τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι, υπάρχουμε,που αποκτήσουμε αυτοσυνειδησία ,χαρακτηριστικό  γνώρισμα και ειδοποιό  διαφορά τού Ανθρώπου από τα άλλα όντα.( Cogito ergo sum).Στην άποψη αυτή επανερχόμαστε πιό κάτω.
Ξεκινώντας από την παρατήρηση ότι, η παληά  γραφή τού Ε,είχε το σχήμα ημισελήνου ,με γραμμή κάθετη,στο κοίλο  μέρος τού Ε,μερικοί θέλουν να βλέπουν στο ημικύκλιο,την Μητέρα -Γή, γονιμοποιούμενη από τον Πατέρα-Ηλιο,συμβολιζόμενο από την κάθετη γραμμή.(πρβλ .σχετική ερμηνεία αναφορικώς με βέλος στο τόξο,το άρρεν εισέρχεται στο θήλυ)Συναφής ερμηνεία βλέπει στο Ε,το πνεύμα που γονιμοποιεί και θέτει σε κίνηση την ύλη,που ενεργοποιεί την ύλη.(Σε τεκτονικές Στοές υπήρχαν δεξιά και  αριστερά από  το ιερό  Δέλτα,η Σελήνη και και ο Ηλιος.Οι "επίσημες" ερμηνείες είναι διαφορετικές,η αξία όμως η φύση και  η  έννοια, τού συμβό λου,που λειτουργεί  σε πολλά επίπεδα,είναι τέτοια, που  καμμιά επίση μη  παραδοχή να μην αποτελεί  φραγμό  για μιά άλλη.)
Μιά άλλη συναφής ερμηνεία:Το Ε,Σελήνη-Ηλιος,συμβολίζει την δυάδα,την δυαδικότητα διά μέσου τής οποίας οποίας,εκδηλώνεται η Μεγάλη Μονάδα..

Ερμηνείες από τον Στεφ.Καραθεοδωρή

ΙΙ ,Το ΕΙ είναι το όνομα του Αληθινου θεού και αντιστοιχεί προς    τα  δύο πρώτα γράμματα τού τετραγράμματου(της λέξης Γιαχβέ)και συγκεκριμένα προς το ΙΟΔ και το ΧΕ,ήταν δε γραμμένο στο Ναό, στους Δελφούς,που ήταν ανέκαθεν καθιερωμένος στον Αγνωστο θεό.
Με την διατυπωθείσα αυτή άποψη αξίζει να ασχοληθούμε εκτενέστερα.
Το ΕΙ δεν είναι μια φωνή ή συλλαβή,αλλά δυό ξεχωριστά σύμφωνα τού παλαι ού  αλφαβήτου,διακεκριμένα.Η ανάγνωση τού ΕΙ πρέπει να γίνει από τα δεξιά προς τα αριστερά,όπως έπρατταν οι κάτοικοι τής Ανατολής και-όπως λέγεται- και  οι δικοί μας αρχαιότατοι πατέρες τής Εκκλησίας μας.Στην αρχαία γραφή τού ΕΙ ,ισοδυναμούν -αντιστοιχούν, τά δύο πρώτα γράμματα τού τετραγράμματου , δηλαδή το Ι είναι το ΙΟΔ και το Ε το ΧΕ.Το "σύμπλεγμα "αυτό βρίσκονταν πιθανότατα, και στον ναό τού Σολο μώντος,αλλά και σε άλλους ναούς ,μέσα σε τρίγωνο,ή ως τετραγράμματο.Ο ναός στους Δελφούς ήταν ανέκαθεν αφιερωμένος στον Αγνωστο Θεό,γι΄αυτό και  πολλές φορές άλλαξε το όνομα τού ναούχου Θεού. (Παληότερα ήταν αφιερωμένος στον Ποσειδώνα, η τρίαινα τού οποίου δίνει τον ίδιο συμβολισμό,το γράμμα Ε-μετά στον Κρόνο,μετά στη Γή,μετά στην Θέμιδα, και  τέλος στον Απόλλωνα .Μετείχε όμως και ο Διόνυσος.Στον ναό  αυτό, δεν υπήρχε είδωλο, ή ονομασία τού Θεού,άλλά μόνον αργός λίθος (ακατέργαστος) όπως δε ιστορείται, το άγαλμα τού Απόλλωνος στους Δελφούς ήταν κίωνας,πράγμα που μάς φέρει στον νού την στήλη που  έστησε ο Ιακώβ (Γεν.ΛΕ,14,"και έστησεν Ιακώβ στήλην εν τω τόπω ω ελάλησεν μετ' αυτού ο Θεός στήλην λιθίνην..." )και τη μαύρη πέτρα τής Κααβά,που  χιλιάδες πιστοί τού Ισλάμ,προσκυνούν κάθε χρόνο.(Και εδώ οι Τέκτονες θα μπορούσαν να  αναζητήσουν πρόσθετες ερμηνείες και συμβολισμούς τού ακατέργαστου λίθου ).Συμβολίζει επομένως με άλλη διατύπωση την ίδέα Τού άγνωστου Θεού,τού Θεού αυτού, για τον οποίο υπήρχε  βωμός στην Αθήνα(" Τω Αγνώστω θεώ".Πρβλ Αποστόλου Παύλου "Διερχόμενος γαρ και αναθεωρών τα σεβάσματα υμών εύρον και βωμόν εν ω επεγέγραπτο Αγνώστω θεω.")Αυτός λοιπόν ο άγνωστος Θεός είναι κατά μιά άποψη αυτός για τον οποίο έχει γραφεί το ΕΙ στους Δελφούς .Το Θείο όνομα ΕΙ ή  Ιαχ ,ήταν πασίγνωστο στην Ελλάδα,ως Θείον όνομα,που ήλθε σε μάς τους Ελληνες από την Ανατολή.(Πρβλ Ιακχος-Βάκχος). Τέτοια ιδέα βρίσκουμε και στον Πλούταρχο(" εάν ούν είρηται τις ταύτα προς τον Απόλλωνα τι προς τον Απόλλωνα φήσομεν ουχί μόνον, αλλά και προς τον Διόνυσον ω των Δελφών ουδέν ήττον ή τω Απόλλωνι μέτεστι")Επομένως ο Θεός "των Δελφών" θα μπορούσε να μετονομασθεί και Διόνυσος.(Πρβλ. Μακρίβιου " ο γάρ Αριστοτέλης ο τα θεολογούμενα συγγεγραφώς Απόλλω να τον αυτόν Θεόν είναι και Διόνυσον διά πολλών επιχειρημάτων βεβαιοί....ομοίως δε και οι Βοιωτοί,οι τον Παρνασσόν ιερόν τω Απόλλωνοι λέγοντες ομού το τε δελφικόν μαντείον και τα βακχικά άντρα ενί και τω αυτώ θεώ ιερά τιμώσι,διό και επί το αυτό όρος; τελούσι τω τε Απόλλωνοι και Διονύσω")
Ως πρόσθετες ενισχυτικές σκέψεις,είναι οι υποστηρίζουσες ότι, και το ΙΑΝΟΣ,προέρχεται από το ΙΑΩΝ και αυτό από το ΙΑΩ που είναι η ανατολική προφορά τού ΕΙ,και ότι, η λέξη ΘΕΟΣ δεν προέρχεται από το ΘΕΩ,όπως θέλει ο Πλάτων,ούτε από το ΕΩ που σημαίνει υπάρχω,αλλά από το Ε,που σημαίνει την τριτοπροσωπική ενική ουσία,είναι δε πιθανόν η ονομασία αυτή περί  τού Θείου να δημιουργήθηκε για πρώτη φορά από τους αρχαιότατους επήλυδες,δηλαδή τους Πελασγούς,που κατά τον Ηρόδοτο,ελάτρευαν Θεό, τού οποίου αγνούσαν το όνομα.
 Επομένως το ΕΙ των Δελφών είναι ταυτόσημο με το εβραικόν  σύμπλεγμα ΙΟΔ-ΧΕ,που αποδίδεται με το "αυτός" εκείνος",ερμηνεία που δεν απέχει πολύ από τά αναφερόμενα στην Παλαιά Διαθήκη(Εξοδος Γ,14,"και είπεν ο Θεός προς Μωυσήν λέγων εγώ ειμί ο ων.")ούτε προς το τον ορφικό στίχον "Ζεύς ήν,Ζεύς  εστί, Ζεύς έσεται " ούτε προς το αναφερόμενο από  τον Πλούταρχο (Ισις-Οσιρις),"Εγώ ειμί πάν το γεγονός και όν,και  εσόμενον και  τον εμόν πέπλον ουδείς θνητός απεκάλυψε"
ΙΙΙ.—Αξίζει να εξετασθεί περισσότερο ο συμβολισμός και  η σημασία τού ΕΙ,   σε σχέση και συνάρτηση με το " Γνώθι σαυτόν"
Πιστεύουμε ότι, το  τελευταίο αυτό δελφικό  παράγγελμα ή προτροπή αυτή,μπορεί και δικαιούται να διεκδικήσει μιάν αυτονομία.Το "Γνώθι σαυτόν" συνδέεται με μιάν επιβεβαίωση, με μιάν υπαρξιακή παραδοχή που προέρχεται ή δίδεται άνωθεν(ή,ίσως με ισοδύναμη διατύπωση έκ των ένδον).Ταυτόχρονα και έμμεσα συνιστά μιά προτροπή για μιά συγκεκριμένη συμπεριφορά και στάση,μιά υπενθύμιση προς ένα ρόλο και μιά αποστολή που  έχει ο Ανθρωπος,στο επίγειο ταξείδι του.
Ολες οι παραπάνω λειτουργίες ,δρούν συμπληρωματικά και συμπλέκονται.Λαμβάνοντας γνώση τής ύπαρξής του ο Ανθρωπος, αποκτών τας αυτοσυνείδηση,αναζητεί τον ρόλο του  στην Γή και τη σχέση του με τον Ουρανό."Γνώρισε τον εαυτό  σου και θα γνωρίσεις το Σύμπαν και  τους θεούς" διαβάζουμε στους "Μεγάλους Μύστες" τού Συρέ.Και η γνώση αυτή,η συνείδηση αυτή ίσως να είναι ο σκοπός τού Σύμπαντος,όπως σημειώνει και ο αδικοσκοτωμένος καθηγητής Ξανθόπουλος, και όπως ειδικώτερα,σε τελική ανάλυση, μπορεί να οδηγήσει  το Ανθρωπικό Αξίωμα.Ετσι ξεπερνούνται τα ανθρώπινα όρια,οι στενές ανθρώπινες ανάγκες και το ρητό συνδέεται και  υποδεικνύει μια συμπαντική αναγκαιότητα και πραγματικότητα .Εχει γραφεί  ότι" η ύπαρξη ενός παρατηρήσιμου συστήματος,όπως είναι το Σύμπαν,δεν είναι νοητή,χωρίς την παράλληλη ύπαρξη παρατηρητών ικανών να παρατηρήσουν το φυσικό αυτό  σύμπαν" Γι αυτό και ο Σωκράτης εδίδασκε ότι "ο ανεξέταστος βίος,ου βιωτός ανθρώπω" γι΄αυτό και η εσωτερική κατάδυση,η αυτογνωσία,στην οποία τόσο επιμένει ο Κρισναμούρτι,γι΄αυτό η μύηση,είναι απαραίτητα στοιχεία στην πορεία τού Ανθρώπου.
Γι΄αυτό  το "Γνώθι σαυτόν"-έχει και ανθρώπινη αλλά και  συμπαντική σημασία και λειτουργία.
Το σύμπαν έχει ανάγκη από συνειδήσεις.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ Η  ΒΙΒΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΝΑ ΔΕΙ ΤΟΝ ΘΕΟ.
«Ου γαρ ίδη άνθρωπος το πρόσωπόν μου  και ζήσεται»
  (Εξοδος ΛΓ,22)
 -«…και είπεν Μανωέ προς την γυναίκα αυτού,Θανάτω αποθανούμεθα ότι, Θεόν είδομεν»
 (Κριταί ΙΓ,21 επ..)
 «Ο μόνος έχων αθανασίαν,φώς,οικών απρόσιτον,ον ουδείς ανθρώπων ουδέν ιδείν δύναται,ω τιμή και  κράτος αιώνιον αμήν.
(Α΄Τιμοθ.ΣΤ,16)»
 «Εν τη ημέρα ταύτη είδομεν ότι, λαλήσει ο Θεός προς άνθρωπον και ζήσετα騻
(Δευτερ.Ε,24)
-«Θεόν ουδείς εώρακεν πώποτε ο μονογενής υιός ο ών εις τον κόλπον τού πατρός,εκείνος εξηγήσατο»
(Ιωάν.Α,18)

 Ο P.de Chardin (ό.π..38) γράφει ότι,  « με την επιστήμη δεν  θα οδηγηθούμε ποτέ,να δούμε τον Θεό,γιατί   η θεική η πράξη,    είναι ξεκομμένη από τους νόμους τής φυσικής και τής φυσιολογίας με τους οποίους ασχολείται η επιστήμη.Οι αλυσσίδες   δεν  έσπασαν ποτέ,(σμίκρυναν ή μεγάλωσαν)  από την θεική πράξη…..μια αναλυτική παρατήρηρηση, των φαινομένων είναι ανίκανη να μας κάνει να προσεγγίσουμε Τον Θεό ακόμη και ως πρώτη κινούσα αρχή.Δεν  θα εξέλθουμε ποτέ επιστημονικώς από τον κύκλο των φυσικών εξηγήσεων,πρέπει να συμβιβασθούμε με την άποψη αυτή»

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑΣ
 Μωυσής (καιομένη βάτος)-Στον Μωυσή αποκαλύπτεται και συνομιλεί μ΄Αυτόν.(« ενώπιος ενωπίω,ως ει τις λαλήσει προς τον εαυτού φίλον»(Εξοδος 33,11)
 Απόστολος Παύλος(προς Δαμασκό)
 Βάπτιση Ιησού(περιστερά)

-
ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

 Στο ερώτημα: Αν δεχθούμε ότι, τίποτε δεν υπάρχει χωρίς την ύπαρξη κάποιου αιτίου που το εδημιούργησε και επομένως πρέπει να υπάρχει και κάποιο αίτιο που να εδημιούργησε τον Θεό,εισφέρουμε τις παρακάτω ¨προτάσεις» καί σκέψεις (παρατίθενται όχι κατά σειρά σπουδαιότητας και φερεγγυότητας)
 1.- Είναι μυστήριο. (:Πέρα από κάθε απόπειρα   «λογικής»  και επιστημο νικής προσέγγισης, εξήγησης,επιβεβαίωσης ή διάψευσης)  Πρόκειται για βιωματικές καταστάσεις, που δεν έχουν σχέση με τη λογική,(ως προς την απόδειξη) και την επιστήμη.Η αποκάλυψη,εξακολουθεί να παραμένει η  αδιαφιλονίκητη απόδειξη.Αλλά αυτή είναι «δι΄ιδίαν χρήση» Αλλο βεβαίως το θέμα τής σημασίας τής συμπτώσεως επί το αυτό,τέτοιων εμπειριών. Δηλαδή:Οταν έχουμε καταστάσεις και εμπειρίες που έχουν βιωθεί με όμοιο ,ή σχεδόν όμοιο τρόπο από πολλούς ανθρώπους ,πού δεν είναι σε επικοινωνία μεταξύ τους,που έζησαν σε διάφορες χρονικές περιόδους, σε διαφορετικούς τόπους,δεν μπορεί ,με ελαφρά την καρδιά ν΄απορριφθούν ως ανύπαρκτες, ή ως αποτέλεσμα συνομωσίας,ή παραι σθήσεων   και να κριθεί ότι, δεν εισφέρουν ένα μήνυμα και μια παραδοχή που πρέπει σοβαρώς να ληφθεί υπόψη,(ή τουλάχιστον να προβλη ματίσει)επειδή δεν μπορούν ν΄αποδειχθούν ή να εξηγηθούν,ή ν΄αναπαρα χθούν, με τον αυστηρό τρόπο που απαιτεί η επιστήμη και  η « λογική». Αποκλείοντας  λοιπόν μια παγκόσμια συνομωσία(!), στην οποία θα είχαν συμμετάσχει επώνυμοι,επιφανείς άνδρες και γυναίκες, και επιστήμονες, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε  με προσοχή μπροστά στις εμπειρίες, προσώπων,ταυτόσημες ή σχεδόν  ταυτόσημες,που-επαναλαμβάνω - πολλές φορές δεν είχαν καμία επαφή μαζύ τους.
Ο Ευριπίδης  λέγει «Οσο κι΄αν η θέα σου μού είναι απρόσιτη ,πατέρα Δία,και ανεξάρτητα αν υπάρχεις όντως ή είσαι επινόηση των θνητών ανθρώπων,όμως εγώ υψώνω τα χέρια μου και σου προσεύχομαι» ( ὅστις ποτ' εἶ σύ, δυστόπαστος εἰδέναι,Ζεύς, εἴτ' ἀνάγκη φύσεος εἴτε νοῦς βροτῶν,προσηυξάμην σε πάντα γὰρ δι' ἀψόφου βαίνων κελεύθου κατὰ δίκην τὰ θνήτ' ἄγεις—Βάθρο της γής,που  η ίδια και έδρα σου είναι δυσκολομάντευτο αίνιγμα  εσύ Διά ό,τι και νάσαι αλύγιστο της φύσης νόμος ή νους θνητός,σε προσκυνώ γιατί ένα δρόμο αθόρυβο ακλουθώντας τα ανθρώπινα όλα δίκαια εσύ ρυθμίζεις.Τρωάδες 885 ).Θέση που δεν αναιρείται από το στίχο του,που (στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι στιχ.1034 επ.) βάζει την Κλυταιμνήστρα,σαν πονεμένη μητέρα,κάτω από την συναισθηματική  φόρτιση τής στιγμής,να αμφιβάλλει  «  υπάρχουν τάχα θεοί, ή μήπως είναι ανύπαρκτοι;-,, (,ει δ’ εισί θεοί,δίκαιος ων ανλητη θεών, εσθλών κυρήσεις,ει δε μη τι δεί πονείν;»}.Μας διδάσκει ο Ευριπίδης,ότι,η πίστη,κείται έξω από τη λογική,έξω από την ανάγκη οποιασδή ποτε  συνηθισμένης απόδειξης, ότι, είναι μέσα στη φύση τού Ανθρώπου.-Το « παθείν» έχει στην περίπτωση που μας αποσχολεί τα πρωτεία,όχι το «μαθείν».) Ο Αισχύλος  διακρίνει το «πάθος» από το «μάθος», ο Συνέσιος και ο Δίων ο Χρυσόστομος  αναφερόμενοι στον Αριστοτέλη,έλεγαν « καθάπερ Αριστοτέλης αξιοί, τους τελουμένους, ου μαθείν τι δει αλλά παθείν και διατεθήναι δηλονότι γενόμενους επιτηδείους», ο Τερτυλλιανός λέγει « credo quia absurdum”(; Βλ.όμως σχετικές αμιφισβητήσεις  στη ρήση αυτή,του Α. McCrath) ο Pascal “ Η καρδιά έχει λόγους που η λογική δεν γνωρίζει ούτε κατ έλάχιστο”,(  Le coeur a des raisons que la raison ne connaît point»  και « La dernière démarche de la raison est de reconnaître qu’il  a une infinité de choses qui la surpassent.».) ο Rousseau ,“Υπηρετώ Τον Θεό στην απλότητα τής καρδιάς μου, η ουσιαστική λατρεία είναι η λατρεία τής καρδιάς”( «   Je sers  Dieu dans la simplicité de mon cœur , le culte essentiel est celui du cœur.»)
Και ο Einstein για το μεγάλο μυστήριο:
"Η πιο όμορφη εμπειρία που μπορούμε να έχουμε είναι η μυστηριώδης.Αυτή είναι η θεμελιώδης συγκίνηση που βρίσκεται στο λίκνο της αληθινής τέχνης και της αληθινής επιστήμης.Οποιοσδήποτε δεν το γνωρίζει και δεν μπορεί πλέον να αναρωτιέται και να θαυμάζει, σαν ένας νεκρός , και τα μάτια του είναι σκοτεινά.Είναι η εμπειρία του μυστηρίου, - έστω και αν αναμιγνύεται με το φόβο - που δημιούργησε τη θρησκεία:  Η Γνώση της ύπαρξης  για κάτι στο οποίο δεν μπορούμε να διεισδύσουμε, οι αντιλήψεις μας για τον βαθύτερο λόγο και την πιο λαμπερή ομορφιά,  που μόνο στις πιο πρωτόγονες μορφές τους είναι προσιτές στο μυαλό μας: είναι αυτή η γνώση και αυτό το συναίσθημα που συνιστά αληθινή θρησκεία. Υπό αυτή την έννοια και μόνο με  αυτή την έννοια, είμαι ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος ... Είμαι ικανοποιημένος με το μυστήριο της αιωνιότητας της ζωής και με μια γνώση, μια αίσθηση της θαυμάσιας δομής της ύπαρξης - καθώς και την ταπεινή προσπάθεια να κατανοήσω έστω και ένα μικρό μέρος,του Λόγου,που εκδηλώνεται στη φύση .
("The most beautiful experience we can have is the mysterious. It is the fundamental emotion that stands at the cradle of true art and true science. Whoever does not know it and can no longer wonder, no longer marvel, is as good as dead, and his eyes are dimmed. It was the experience of mystery -- even if mixed with fear -- that engendered religion. A knowledge of the existence of something we cannot penetrate, our perceptions of the profoundest reason and the most radiant beauty, which only in their most primitive forms are accessible to our minds: it is this knowledge and this emotion that constitute true religiosity. In this sense, and only this sense, I am a deeply religious man... I am satisfied with the mystery of life's eternity and with a knowledge, a sense, of the marvelous structure of existence -- as well as the humble attempt to understand even a tiny portion of the Reason that manifests itself in nature.)

Οπως έχει γραφεί,το περιεχόμενο τής πίστεως  αποκτάται άμεσα με την έκσταση, όχι με τη λογική,ούτε μπορείς να το εκφράσεις. Ο Καζαντζάκης, στην Ασκητική του γράφει..  « Ο,τι ζείς στην έκσταση δεν θα μπορέσεις να στερεώσεις σε Λόγο» .Και αποδίδουν στον «σκοτεινό» Ηράκλειτο το «εδιζησάμην εμεαωυτον»( αναζήτησα τον εαυτόν μου)Μέσα μας τοποθετεί την πηγή τής Γνώσης,όπως δέχονται οι μύστες.Στην αποκάλυψη. Φθάνουμε έτσι στην οδό των μυστικών,που  τόσο πολλοί δέχονται όπως  και ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης,ο Πλωτίνος,  που χωρίζει την πίστη  ---που απορρέει από την άμεση επαφή, με το θείο,( και που είναι παράσταση,θέαση) από την Ενωση για μερικούς,με το Θείο---,από την γνώση.( που είναι έννοιες) .Στις  περιπτώσεις αυτές η γνώση και λογική έρχεται να βεβαιώσει εκείνο που ήδη έχουμε  ήδη δεχθεί.
 Δεν μπορούμε να  πούμε ότι, ο Θεός δεν υπάρχει  ή υπάρχει,με τον τρόπο που αναφερόμαστε  σ΄ένα τραπέζι.Η λέξη Θεός είναι μοναδική στην Λογική της,(και στην επιστήμη) λειτουργούσα στον Λόγο όπως καμία άλλη λέξη.Ετσι δεν μπορούμε να πούμε ότι « ο Θεός υπάρχει» αλλά μάλλον ότι,ο Θεός «υπάρχει κατανάγκη» Ότι, η Λογική δεν έχει καμία σχέση με την απόδειξη αυτή,ότι δεν πρόκειται για μια θεωρητική κατασκευή, ,προκύ πτει,τουλάχιστο για τον Χριστιανισμό και από το ότι, για τον ορισμό τής Αλήθειας,προσφεύγει στον αποφατισμό,που δηλώνει την άρνηση να εξαντλήσουμε την γνώση τής Αλήθειας στην διατύπωσή της.Γι΄αυτό άλλωστε η γλώσσα που  χρησιμοποιείται και από τον Χριστιανισμό αλλά και άλλες θρησκείες, για την διατύπωση και ερμηνεία των δογμάτων και γενικώς των παραδοχών τους,είναι η γλώσσα τής ποίησης , των εικόνων και τού συμβολισμού. Δίνει νοήματα μέσα και πέρα από τις λέξεις. Η Λογική δεν αποδεικνύει παρά εκείνο που έχει γίνει ήδη δεκτό με την πίστη ,με τη διαίσθηση ,με την εμπειρία. (δρόμοι που δεν είναι και τελείως άσχετοι,με τις παραδοχές τής φυσικής επιστήμης.)  Και όλα αυτά παρά το ότι, η πρώτη Εκκλησία γεννήθηκε και αναπτύχθηκε  στον Ελληνικό   κόσμο,και στην εξελληνισμένη ρωμαική αυτοκρατορία, όπου(κατά κανόνα-σε αντίθεση με την ανατολική σκέψη) κυριαρχούσε ο ορθολογισμός.Ασφαλώς η βοήθεια τής Λογικής,δεν είναι αμελητέα,ιδίως,επειδή προβάλλοντας την φύση και την ιδιαιτερότητα τού προβλήματος , υποδεικνύει εμμέσως άλλους τρόπους έρευνας,.Η Λογική δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις στο θέμα.Ετσι ο  αγνωστικιστής διάσημος βιολόγος,Stephen Jay Gould,σοφώς είπε,ότι, οι φυσικές επιστήμες ,συμπεριλαμβανομένης και τής εξελικτικής θεωρίας,ήταν συνεπείς τόσο με τον αθεισμό,όσο και με τη συμβατική θρησκευτική πίστη,και o βασιλικός αστρονόμος Martin Rees ορθότατα υπογράμμισε,ότι, ορισμένα έσχατα ερωτήματα,  « βρίσκονται πέρα από τις δυνατότητες τής Επιστήμης»(«προσθέτουμε : και της λογικής) παρά τα  όσα ενδεχομένως αντίθετα θα δέχονταν ο R.Dawkins
O Jaspers γράφει ότι,  «……όσο λιγώτερο μπορούμε να αποδείξουμε την ύπαρξη θεού,άλλα τόσο λιγώτερο μπορούμε να αποδείξουμε και την ανυπαρξία του………… οι λεγόμενες αποδείξεις περί Θεού,είναι στη πηγή τους όχι αποδείξεις,αλλά τρόποι διανοητικών αυτοεπιβεβαιώσεων….Υπάρχουν δρόμοι τής σκέψεως που μάς φθάνουν ως τα όρια,απ΄όπου με ένα άλμα μετασχηματίζεται η συνείδησή μας για το Θεό σε φυσική παρουσία……Ο άνθρωπος που πραγματικά συνειδητοποιεί την ελευθερία του ,αποκτά συνάμα και την βεβαιότητα τού Θεού.Ελευθερία και Θεός είναι αχώριστα.Γιατί;Είμαι βέβαιος για τούτο; Δεν υπάρχω αφεαυτού μου ως ελεύθερο όν,αλλά είμαι δοσμένος στον εαυτό μου ως δώρο.Διότι μπορεί να μην είμαι ο εαυτός μου,και δεν μπορώ να εκβιάσω τον εαυτό μου να είναι  ελεύθερος…Όταν είμαι ο αυθεντικός εαυτός μου,είμαι βέβαιος,πως δεν είμαι έτσι  μέσω τού ιδίου εαυτού μου.Η ύψιστη ελευθερία γνωρίζεται  στην απελευθέρωση από τον κόσμο και τούτη η ελευθερία είναι ο βαθύτατος δεσμός με την υπέρβαση.Είμαι βέβαιος για τον Θεό,κατά το  μέτρο τής αποφασιστικότητας με την οποία υπάρχω.Ο θεός υπάρχει για μένα στο βαθμό που πράγματι γίνομαι ο εαυτός μου εν ελευθερία.Για την υπόστασή μου(: ονομάζει υπόσταση την ελευθερία τού ανθρώπου) δεν είναι μια γνώση αλλά μιά αποκάλυψη.Με τον φωτισμό τής υπόστασής μου ως ελευθερίας,δεν σημαίνει ότι, αποδεικνύεται η ύπαρξη τού θεού,παρά είναι σαν να δείχνεται ο τόπος,όπου η βεβαιότητά του καθίσταται δυνατή.Με καμιά από τις αποδείξεις περί Θεού,δεν μπορεί η σκέψη να φθάσει στο σκοπό της,όταν θέλει να εξασφαλίσει υποχρεωτική βεβαιότητα.Αλλά η αποτυχία τής σκέψης δεν καταλήγει στο τίποτε.Δείχνει προς αυτό που φανερώνεται στην ανεξάντλητη,συνεχώς ερωτώσα και περιεχοντική συνείδηση περί του Θεού  »
.   Ο  Einstein είπε: «Θέλω να μάθω πώς ο Θεός εδημιούργησε τον Κόσμο.Δεν ενδιαφέρομαι για τούτο ή για κείνο φαινόμενο,ή το φάσμα τούτο ή άλλου  στοιχείου.Θέλω να μάθω τις σκέψεις Του.Τα υπόλοιπα είναι λεπτομέρειες….Η αντίληψή μου για Τον Θεό, πηγάζει από την πεποίθηση που αισθάνομαι βαθειά,μιάς ανώτερης διάνοιας,που αποκαλύπτεται στο γνωστό κόσμο…. Προσπάθησε και εισχώρησε με τα περιορισμένα μέσα μας  στα μυστικά τής φύσεως και θα βρείς πίσω από όλα  ότι, από όλες τις διακριτές αλληλουχίες, παραμένει κάτι άπιαστο,λεπτό,και ανεξήγητο ….Ο σεβασμός για την δύναμη αυτή,πέρα απ΄ότι δήποτε μπορούμε να κατανοήσουμε,είναι η θρησκεία μου.Στην έκταση αυτή,είμαι στην πραγματικότητα θρησκευόμενος…. Η θρησκευτικότητά μου,συνίσταται σε  ένα ταπεινό θαυμασμό,τού απείρως ανώτερου πνεύματος,που αποκαλύπτεται στο μικρό κομμάτι που μπορούμε να κατανοήσουμε στον κόσμο αυτό………….Οι .άνθρωποι,τα φυτά,ή η κοσμική σκόνη,όλοι χορεύομε σε .ένα μυστηριώδη τόνο,που διευθύνει από μακρυά ένας αόρατος αυλητής»
 ( « I want to know how God  created the world.I am not interested in this or that phenomenon, or the spectrum of this or that element. I want to know his thoughts.The rest are details….My comprehension of  God comes from the deeply felt conviction of a superior intelligence, that reveals itself in the knowable world….Try and penetrate with our limited means the secrets of nature  and you will find,that behind all discernable concatenations ,there remains something  subtle,intagible,and inexplicable….Veneration  for this force beyond  anything that we can comprehend is my religion To this extent I am in fact religious….. My religiosity consists of a humble admiration of the infinitely superior spirit than reveals itself in the little we can comprehend  of the knowable world……………………Human beings,vegetables or cosmic dust –we all dance to a mysterious tune ,intoned in the distance by an invisible piper. » .)
(Βεβαίως  ίσως σπουδαiότερο θα ήταν να γνωρίζουμε το γιατί,- έρχεται στο νού μου τη στιγμή αυτή το βιβλίο τού Jim Halt   “ Why does the World exist?- έγινε ο κόσμος,γιατί η ζωή,γιατί ο,άνθρωπος,εκτός αν  η απάντηση στο πώς, δίνει την απάντηση και στα υπόλοιπα γιατί).

Μια κατά την γνώμη  μου παράξενη άποψη για την πίστη στην ύπαρξη Θεού δαβάζουμε  στο βιβλίο του Rutger Bregman,   Human Kind|(σελ.235-236)Κατ αυτόν η εξήγηση ως προς το από πού ελάβαμε αυτή την εικόνα του Θού βρίσκεται  στη μοναδικότητα των ματιών  του homo puppy.Χάρις στο άσπρο που περιβάλλει την ίριδα, μπορούμε να παρακολουθήσουμε  την κατεύθυνση  τού βλέμματος τού άλλου, πράγμα που είναι βασικό  στην δημιουργία δεσμών εμπιστοσύνης…Και καθώς  δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε το βλέμμα  χιλιάδων ανθρώπων  επινοήσαμε ένα μάτι που  να βλέπει τα πάντα Τον Θεό.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ «ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΝ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΘΕΟΥ-Ανεξαρτήτως των παραπάνω  κατά την Θεολογία οι αποδείξεις για την ύπαρξη Θεού, ταξινομούνται:
1. Η Κοσμολογική απόδειξη,θεμελιώνεται στην εμπειρία και την κοσμική πραγματικότητα.(: Ο κόσμος είναι αποτέλεσμα μιάς δημιουργικής αιτίας που είναι ο Θεός,που είναι και το αίτιο τού Εαυτού του).Η άποψη αυτή,προσπαθεί να λύσει και ένα λογικό αδιέξοδο, που σχετίζεται με την αιτιοκρατία---- (:Αν  επιμένουμε να μιλάμε για την αιτιοκρατία,έχουμε ότι : Ο « νόμος» τής αιτιότητας, είναι φυσικός νόμος,δεν συγκαταλέγεται στος νόμους τής νοήσεως και δεν έχει ως εκ τούτου λογική αναγκαιότητα.Επομένως δεν κυριολεκτούμε,όταν μιλάμε για λογικό αδιέξοδο.Θα μπορούσαμε να αρκεσθούμε στην διατύπωση:αφύσικο)----.Δηλαδή:Όλα όσα υπάρχουν και γίνονται έχουν μια αιτία.Επομένως και το Σύμπαν.Η αιτία αυτή είναι ο Θεός.Αλλά καθώς η αλυσίδα τής αιτιότητας, θάπρεπε να μην έχει τέλος, ως αίτημα τής λογικής και ως έξοδος από το αδιέξοδο( που-κακώς,ως δήθεν συνεπές- θέλει μια συνέχιση τής σειράς τής αιτιότητας στο άπειρο) προβάλλει ότι,πρέπει η αλυσίδα τής αιτιοκρατίας κάπου να σταματάει.Στον Θεό.
. 2.-Τελολογική απόδειξη(:Στον κόσμο επικρατεί μια σοφή σκοπιμότητα,τάξη και αρμονία που προυποθέτουν ένα πάνσοφο νού) Η απόδειξη αυτή έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελληνική σκέψη.Πρώτος ο Αριστοτέλης(Μετά τα φυσικά 1072 a 21-1072 b 14) υπεστήριξε ότι, ο ουρανός και η φύση προήλθαν από μια  πρώτη αιτία που τα έθεσε σε κίνη ση. Την θέση αυτή ακολούθησε και απόστολος Παύλος(προς Ρωμαίους  α 19-20 19 διότι τὸ γνωστὸν τοῦ Θεοῦ φανερόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς· ὁ γὰρ Θεὸς αὐτοῖς ἐφανέρωσε.).Ο Σωκράτης  παρόλο που για πολλούς, σχετικώς με την ύπαρξη θεών, φαινόνταν αγνωστικιστής και έλεγε ότι ,δεν είχε καμία γνώση,για το υπερπέραν,( Πλάτωνος Κρατύλος,425 «..ότι περί Θεών ουδέν ίσμεν……περί αυτών ουδέν ημείς σκεψόμεθα –ου γαρ αξιούμεν οιοι τ΄αν είναι σκοπείν,ούτε περί αυτών ,ούτε περί των ονομάτων,αυτά εαυτούς καλούσιν») δίδασκε,ότι  υπάρχουν  πάρα πολλά  παραδείγμα τα  εκπλη κτικής προσαρμογής και προφανούς προθέσεως, ούτως ώστε να μην μπορούμε να αποδώσουμε  τον κόσμο στην τύχη  ή σε κάποια αιτία,χωρίς ευφυία(-Will Durant  ό.π.218)
 Η Ιστορία τής Ανθρωπότητας τής Unesco (Τ Ι 91)γράφει «……των συνδυασμένων νοητικών ικανοτήτων τής αντιλήψεως και τής φαντασίας,των δύο αυτών πηγών τού αθρώπινου μεγαλείου…πολύ λίγοι άνθρωποι στον κόσμο θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν το συμπέρασμα αυτό,αν προστεθεί πώς με τα δώρα αυτά ο Θεός μάς κατέστησε ικανούς να γνωρίσουμε την Θεότητα»
 3.-Ηθικη απόδειξη(:Ο ηθικός νόμος που υπάρχει  μέσα μας που είναι αδύνατο να προέρχεται από μάς αλλά από κάποιον υπερβατικό νομοθέτη) O Immanuel Kant  ζήτησε  και γράφηκε στο μνήμα του η φράση από το τελευταίο κεφάλαιο  τής δεύτερης κριτικής «  Δυό πράγματα πληρούν την ψυχή μου,με  πάντοτε  νέο και αυξανόμενο θαυμασμό και σεβασμό,όσο συχνότερα και με μεγαλύτερη επιμονή κανείς το σκέπτεται.Ο έναστρος ουρανός  από πάνω μου  και ο ηθικός νόμος μέσα μου.»
 4.-Η ιστορική απόδειξη(: Γι αυτήν γίνεται αναφορά πιο πάνω),Η απόδειξη αυτή συνδέεται και με την λεγόμενη απόδειξη από την κοινή ομολογία(:   e consensu omnium-)λαών,να δεχθούν την ύπαρξη Τού θεού.Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια γράφει.  «Αν γαρ πάσι δοκεί  ταυτ’είναι, φαμέν,ο δ΄αναιρών ταύτην την πίστιν,ου πάντυ πιστότερα ερεί» (..δεν θα πεί τίποτε πιστευτό)
 5.-Οντολογική απόδειξη.(: Η έννοια του Θεού ως τελειότατου όντος περιλαμβάνει και την ύπαρξή του.Δεν είναι δυνατό ο Θεός να είναι τέλειος κι συγχρόνως ανύπαρκτος).Με την θεωρία αυτή,βεβαιώνεται η ύπαρξη τού Θεού με τον καθαρό λόγο,(πρόβλημα τι είναι καθαρός λόγος)χωρίς προσφυγή στην εμπειρία.

6.-Επιχειρήματα από την  Βίβλο.
 Ο Χρ.Γιανναράς,(ό.π.77) γράφει.  «Μέσα  από την αποκάλυψη τού Θεού στην Ιστορία και την  Βίβλο,οι Πατέρες συνάγουν το σκοπό για τον οποίο έκτισε ο Θεός τα πάντα: Να μετάσχουν όλα τα όντα στη ζωή τού Θεού,να αποτελέσουν « δόξα» δηλαδή φανέρωση τού Θεού,έτσι ώστε να είναι ο Θεός « τα πάντα εν  πάσι»(Ι.Κορ.11,28) (  μάλλον ΙΕ,28)Κατά τον ίδιο τρείς είναι οι βασικές αφετηρίες,που εξηγούν  το πώς άρχισαν οι άνθρωποι να μιλούν για τον Θεό.
-Η θρησκευτική ανάγκη,που ίσως   ξεκινάει από τον φόβο.Πρόκειται δηλα δή για μια  ανθρωποκεντρική  θρησκευτικότητα  που θέλει να κατοχυρώσει τον άνθρωπο  στην αδυναμία του να κατασιγάσει τους φόβους του.  .
-Η αναζήτηση τής αλήθειας και η  δίψα τής γνώσης.Κατά τον ίδιο στην αρχαία Ελλάδα,η αναφορά στον Θεό είναι λογική συνέπεια τής παρα τήρησης τού κόσμου.
-Η παράδοση των Εβραίων,που αρχίζουν να μιλούν  για τον Θεό, με αφορμή ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός,όταν ο Θεός αποκαλύπτεται στον Αβραάμ,(όπως και στον Ισαάκ και τον Ιακώβ) πού συναντάει τον Θεό,όπως συναντάμε ένα ανθρώπινο πρόσωπο.Για τους εβραίους ο Θεός είναι υπαρκτός, και αυτό δεν συνιστά μια λογική αναγκαιότητα.Είναι υπαρ κτός, με συγκεκριμένες παρεμβολές του στην ιστορία τού Ισραήλ΄,είναι πιστός  στη Διαθήκη του με το Λαό.
Όπως συνεχίζει ο ίδιος,ο Θεός τής Εκκλησίας μας, είναι ο Θεός τής ιστορικής εμπειρίας ,όχι των  θεωρητικών υποθέσεων και αφηρημένων συλλογισμών, η οποία εμπειρία δεν Τον δέχεται ως μια μοναχική ύπαρξη, ή αυτόνομη μονάδα.,αλλά ως Τριάδα, υποστάσεων,με απόλυτη υπαρκτική ετερότητα (που δεν συνιστούν όμως  αυτόνομες ατομικότητες)αλλά και κοινότητα Ουσίας,Θέλησης,και Ενέργειας(« Εγώ και ο Πατήρ εν εσμέν» Ιωάν.10,31 κλπ).Τριαδικότητα που προτυπώνεται στην Παλαιά  Διαθήκη.(Πρβλ.» «Ποιήσωμεν άνθρωπον ,κατ εικόνα ημετέραν και καθ΄ομοίωσιν» Γεν.Ι,26-« Ωφθη αυτώ ο Θεός προς τη δρυί τη Μαβρή,καθημένου αυτού επί της θύρας,της σκηνής  αυτού μεσημβρί ας.Αναβλέψας δε τοις οφθαλμοίς αυτού είδε,και ιδού τρείς άνδρες εστήκεσαν επάνω αυτού,και ιδών προσέδραμεν εις συνάντησαιν αυτοίς, από τής θύρας τής σκηνής αυτού,και προσεκύνησεν επί την γήν,και είπε κύριε,ει άρα εύρον χάριν εναντίον σου;» Γεν.18,1-3)  .

ΘΡΗΣΚΕΙΑ-ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΗ ΘΕΟΥ- ΕΡΕΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ   ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ  ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

-Ως ως προς την σχέση, τής φιλοσοφίας τής θρησκείας,με  την επιστήμη  και τον λεγόμενο λογικό θετικισμό κατά τον οποίο μια απόφανση έχει νόημα ,μόνον αν είναι επαληθεύσιμη,υπήρξε μια αντίδραση.Ετσι  έγινε δεκτό ότι, οι προσωπικές καταστάσεις,μπορούν άριστα να προσφέρουν χρήσιμες αναλογίες προς τις θρησκευτικές καταστάσεις,ότι,δίνεται μια μεγαλύτερη σημασία προς την έννοια τού μυστηρίου και στον μύθο,για τον οποίο δεν μπορούμε πλέον ανέτως να πούμε  ότι, κάθε μυθική απόφανση είναι ψευδής.
 Για τον λογικό θετικισμό, και σε –έμμεση σχέση,- με τα παραπάνω  έχουν ίσως εδώ την θέση τους ορισμένες  παρατηρήσεις, ως προς την αξία τής Επιστήμης και τής Λογικής.
Αναλυτικότερα:
Η Επιστήμη όπως την γνωρίζουμε, δεν δίνει(δεν είναι σε θέση να δώσει) πάντοτε την πραγματικότητα,την Αλήθεια.( με την μεταφυσική της ιδίως ένοια).Ούτε και η συνηθισμένη, αριστοτελική δίτιμη «λογική»(που δεν γίνεται δεκτή παντού στην  φυσική).
Ας προστεθεί,ότι , και η έννοια της λογικής, ως οδηγού σε ανακαλύψεις είναι περιττή  για πολλούς  μεγάλους σοφούς. Ετσι στο τομέα των λεγομένων θετικών επιστημών, γίνεται από ικανό αριθμό μεγάλων επιστημόνων,δεκτό ,ότι  σε πολλές ανακαλύψεις επιστημονικές,πρωτεύοντα ρόλο διεδραμάτισε όχι η λογική αλλά κάτι άλλο,όπως η διαίσθηση.Ο Αινστάιν είχε πεί ότι « δεν υπάρχει λογικός  δρόμος στην ανακάλυψη των στοιχειωδών νόμων,υπάρχει ο δρόμος τής διαίσθησης» , Ο Πουανκαρέ είχε δεχθεί ότι ,με την λογική αποδεικνύουμε,με την διαίσθηση ανακαλύπτουμε,ο Λουί ντε  Μπρολί είχε αρνηθεί ότι, οι ανακαλύψεις γίνονται με συλλογισμούς. Ο νομπελίστας φυσικός, Στήβεν Γουάινμπεργκ  δέχεται ότι, « είναι πάντοτε σκληρό να δεχθεί κανείς ότι, οι αριθμοί και  οι εξισώσεις με τους οποίους παίζουμε  στα γραφεία μας έχουν κάποια σχέση  με τον πραγματικό κόσμο».Τέλος,ως προς την «σιγουριά και το αλάθητο» των θετικών επιστημών,περιοριζόμαστε να αναφέρουμε τον μαθηματικό και φιλόσοφο Μπέρτραν   Ράσσελ, ο οποίος, αναφερόμενος στα καθαρά μαθηματικά έλεγε ότι « αυτά είναι κάτι για τα οποία δεν ξέρουμε γιατί μιλάμε και ότι αυτό για το οποίο μιλάμε,δεν είναι αλήθεια» στον  Αινστάιν που   έλεγε ότι, στο μέτρο που οι νόμοι των μαθηματικών αναφέρονται στην πραγματικότητα  δεν είναι βέβαιοι και στο μέτρο που  είναι βέβαιοι  δεν αναφερονται στην πραγματικότητα (As far as the laws of mathematics refer to reality, they are not certain, and as far as they are certain they  do not refer to reality) και στον Kurt Godel,τον μεγαλύτερο όπως έχει γραφεί λογικολόγο μετά τον Αριστοτέλη και μεγάλο μαθηματικό,πού απέδειξε το αδύνατο να αποδειχθούν   σημαντικές προτάσεις τής αριθμητικής,ότι είναι αδύνατο να δοθεί μια μεταθηματική απόδειξη τής συνέπειας ενός συστήματος,ότι οποιοδήποτε σύστημα με το οποίο μπορεί ν΄αναπτυχθεί η αριθμητική  είναι ουσιαστικώς μη πλήρες,και  ότι, υπάρχουν αριθμητικές αλήθειες που δεν μπορούν ν΄αποδειχθούν(Ε.Nagel-J.Newman :«Το θεώρημα τού Godel» Τροχαλία 1991 αρχική έκδοση 1958)

Παρόλα αυτά,από χείλη φυσικών και μαθηματικών υπάρχουν στοιχεία που  και απόψεις συνηγορούν  υπέρ, ή απλώς τάσσονται υπέρ της αποδοχής της ιδέας υπάρξεως  μιας υπέρτατης διάνοιας,δημιουργού.
Παραθέτουμε δειγματοληπτικώς .
-Είναι γνωστό το ανθρωπικό αξίωμα ή ανθρωπικη αρχή.Δέχεται ότι,  αν οι δυνάμεις, οι νόμοι και οι σταθερές  τής φύσεως, τής ύλης ,τού Σύμπαντος, ήσαν διαφορετικές, δεν θα  υπήρχε ζωή----(.Η ανθρωπική αρχή, ,ασχολούμενη με το ερώτημα γιατί να είναι τετραδιάστατος ο χωρόχρονος,  δέχεται ότι, οι τρείς χωροχρονικές διαστάσεις,δηλαδή δύο χωρικές,και μια χρονική,είναι σαφώς ανεπαρκείς  για την ανάπτυξη πολύπλοκων οργανισμών,ενώ από την άλλη ,αν υπήρχαν περισσότερες, από τρείς χωρικές διαστάσεις,οι τροχιές των πλανητών γύρω από τον Ηλιο και των ηλεκτρονίων γύρω από τον πυρήνα,θα ήσαν ασταθείς,και βαθμιαία,ακολουθώντας σπειροειδή διαδρομή,θα κατέρρεαν). και ότι ,ο Δαρβίνος και οι δαρβινιστές, δεν δίνουν καμ  ία εξήγηση για την ύπαρξη των σταθερών και των δυνάμεων αυτών. Δεν δίνουν απάντηση, στο ότι, η τύχη δεν εξηγεί όλα αυτά, παρόλη την επιστράτευση τής έννοιας τής φυσικής επιλογής. Είναι λοιπόν θεμιτό να υποστηρίζεται πώς υπάρχει  ένας ευφυής σχεδιασμός(παραδοχή για μας  που οδηγεί στην παραδοχή μιάς Υπέρτατης διάνοιας που έχει σχεδιάσει τα πάντα), ο οποίος  δεν αναιρείται σε τίποτε από το ότι, ο σχεδιασμός αυτός, δεν είναι ή δεν υλοποιήθηκε ,έτσι, ώστε να παράγει παντού και πάντοτε  «τέλεια» έμβια όντα.Το θέμα αυτό αντιμετωπίζεται σε άλλο σημείο τού προκείμενου πονήματος. .Αν η πυρηνική έλξη μεταξύ των πρωτονίων, ήταν λίγο  ισχυρότερη,δύο πρωτόνια θα κολλούσαν,απελευθερώνοντας ενέργεια.Η πυρηνική δύναμη ,είναι μόλις αρκετή, για να ενωθεί ένα πρωτόνιο κα ένα νετρόνιο,αλλά όχι αρκετά ισχυρή, για να κάνει να κολλήσουν δύο πρωτόνια…Γιατί να υπάρχουν τόσα πολλά   σωματίδια στο Σύμπαν…….Οι χημικοί, είναι σε θέση να κατασκευάσουν ανεστραμμένες  εικόνες των μορίων, που υπάρχουν στη φύση, και τα μόρια αυτά,πράγματι έχουν τις ίδιες ιδιότητες»
Και ο μεγάλος Einstein κινείται στι ίδιο μήκος κύματος: « Fundamental physians are now  smitten with  to prove  that ours is the only possible  world…………….symmetry will light our way in our quest to know His mind.Nature at the fundamental level is beautifully designed…….Physicists discovered  that the diversity  of the phenomena did not require a diversity of explanations.Nature has an underlying design of simplicity.Nature;s underlying design appears beautifully simple ………….symmetry= beauty. beauty means symmetry..Physics have a rotational symmetry.(A geometrical figure is said to be symmetric under certain operations,if those operations leave it unchanged.(9)The correct definition of rotational symmery  does not  require circular orbids at All).Were the  nuclear  attraction between protons a tiny bit  stronger ,two protons could stuck to gether,thus releasing energy.the nuclear force,is barely enough to glue a proton and a nutron together,but not strong enough to glue two protons together……Why is the universe populated by so many particles? (population question) Chemists are able  to constructmirror images of molecules found in Nature and these molecules,indeed have the same physical properties) 
(απόδοση: «Οι επιστήμονες της βασικής φυσικής,  αγωνίζονται τώρα για να αποδείξουν ότι ο δικός μας είναι ο μόνος πιθανός κόσμος ............... .η συμμετρία θα φωτίσει τον δρόμο μας στην αναζήτησή μας  να γνωρίσουμε τον νού Του. Η φύση στο  βασικό της επίπεδο είναι όμορφα σχεδιασμένη .... Οι φυσικοί ανεκάλυψαν ότι η ποικιλία των  φαινομένων δεν απαιτεί ποικιλία των εξηγήσεων.. Η φυσική έχει  υποκείμενο  σχεδιασμό  απλότητας[που εμφανίζεται όμορφα απλός. .συμμετρία = ομορφιά.  ομορφιά σημαίνει συμμετρία .. Η φυσική έχει περιστροφική συμμετρία (ένα γεωμετρικό σχήμα,είναι συμμετρικό.,σε ορισμενες λυυιτουργίες,αν αυτές δεν το μεταβάλλουν. Ο σωστός ορισμός της περιστροφικής συμμετρίας, δεν απαιτεί κυκλικές τροχιές). Αν  η πυρηνική έλξη μεταξύ  πρωτονίων ήταν ελάχιστα ισχυρότερη δύο πρωτόνια θα κολλούσαν απελευθερώνοντας   ενέργεια. …… Η πυρηνική δύναμη είναι μόλις αρκετή για να κολλήσει μαζί ένα πρωτόνιο και ένα καρύδι, αλλά όχι αρκετά ισχυρή ώστε για να κολλήσουνι δύο πρωτόνια μαζί.  Γιατί το Σύμπαν  ειναι γεμάτο από  τόσοπολλά σωματίδια; (πρόβλημα πληθυσμου) Οι χημικοί είναι σε θέση να κατασκευάσουν κατοπρικές εικόνες από μόρια που βρίσκονται στη φύση και αυτά τα μόρια  να έχουν πράγματι τις ίδιες φυσικές ιδιότητες).

 Από το βιβλίο των Igor & Grichka Bogdanov(Avant le Bing Bang) αντιγράφουμε:
"….  Ελπίζουμε ότι, το…. βιβλίο θα χρησιμεύσει ως οδηγός σε όλους εκείνους,οι οποίοι ….ίσως διακρίνουν το αστραποβόλο ίχνος μιάς σκέψης στην αρχή όλων όσα υπάρχουν .Ίσως, λοιπόν, η έσχατη πραγματικότητα του παράξενου Σύμπαντος, όπου ζούμε, αυτός ο « εξάισιος  τύπος», για τον οποίον μιλά ο φυσικός Νηλ Τούροκ μπορεί να γραφεί ως μαθηματικό αναλλοίωτο: οι τρεις,λοιπόν θεμελιώδεις συμμετρίες ανάμεσα σε χώρο και χρόνο και άπειρο, και ενέργεια και πληροφορία βρίσκονται μυστηριωδώς συγκεντρωμένες μέσα στο ίχνος ενός συνόλου που  εναλλάσσεται στο άπειρο.Αυτό το αναλλοίωτο, σημάδι ενός μοναδικού Σύμπαντος  έξω από τον χρόνο, είναι που μισο-είδαμε τελικά, αφού διασχί σαμε  θεωρίες και υπολογισμούς, στις αρχές του κόσμου αναγόμενοι σταδιακά προς τα αμιγή Μαθηματικά: θραύσματα από άπειρα σημάδια, τα οποία δε λένε ποτέ τίποτε στη  γλώσσα μας, αλλά όπου μυστηριωδώς συμβαίνει «κάτι πρωτάκουστο». Αν το Σύμπαν αποτελεί κάποιο είδος φανταστικού αινίγματος, σημείου προς αποκρυπτογράφηση, τότε ίσως να έχουμε μπροστά μας, χωρίς στ' αλήθεια να το καταλαβαίνουμε, ένα ψήγμα θεϊκής σολομωνικής, πάνω στην οποία βρίσκονται γραμμένα τα μυστικά του κόσμου. Είναι, άραγε, δυνατόν να μαντέψουμε τη σκέψη του Θεού, προσπαθώντας να διεισδύσουμε στον κοσμικό κώδικα, πάνω στον οποίον στηρίζεται το Σύμπαν: Μήπως πρόκειται για ένα αρχαίο μήνυμα, γραμμένο σε κάποια άγνωστη γλώσσα, που περιμένει τη μακρινή ημέρα που θα καταφέρουμε να αποκρυπτογραφήσουμε τη σημασία του; Στις τελευταίες σελίδες του « Θεός και Επιστήμη», θέταμε αυτήν ακριβώς την ερώτηση: «Τι υπάρχει μέσα σε αυτό το μήνυμα: Κάθε άτομο, κάθε θρύψαλο, κάθε κόκκος σκόνης υπάρχει στο μέτρο, όπου διαθέτει κάποιο χαρακτηριστικό παγκόσμιας σημασίας. Έτσι αποσυντίθεται ο κοσμικός κώδικας: αρχικά φεύγει η ύλη, έπειτα η ενέργεια και, τέλος, η πληρο φορία. Υπάρχει, άραγε, κάτι πέρα από αυτά; Αν δεχθούμε την ιδέα ότι, το Σύμπαν  αποτελεί  μυστικό μήνυμα, τότε ποιός συνέθεσε το μήνυμα αυτό; Κι αν το αίνιγμα του κοσμικού κώδικα μας επεβλήθη από τον δημιουργό του, τότε οι προσπάθειες, που κάνουμε για την αποκρυπτογράφηση του, δεν σχηματίζουν κάποιο είδος μίτου ή καθρέφτη, ο οποίος γίνεται όλο και πιο ευκρινής και μέσα από τον οποίον ο δημιουργός του μηνύματος ανανεώνει τη γνώση για τον εαυτόν του;»
-Σ΄ένα γράμμα που απηύθυνε την 24-1-1936 ο Einstein σε ένα παιδάκι που τον ρωτούσε αν οι επιστήμονες προσεύχονται στον Θεό,έγραφε  «όλοι όσοι εμπλέκονται σοβαρά με την Επιστήμη,θα καταλήξουν να πεισθούν,ότι κάποιο πνεύμα απέραντα ανώτερο από αυτό του ανθρώπου,εκδηλώνεται μέσα από τους νόμους του Σύμπαντος»
Και κάπου ομοίως παραδέχται ντην ύπαρξη Θεού,διερωτώμενος όμως κατά πόσον ο Θεός θα μπορούσε να δημιουργήσει τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο.
( “What I am really interested in is whether God could have  made  the world  in a different way; )
 -  Ο F.Tippler , καθηγητής σε Πανεπιστήμιο τής Νέας Ορλεάνης, στο βιβλίο του“The Physics of Immortality”  , δέχεται ,ότι, κάτω από ορισμένες προυποθέσες,όλα τα ζωντανά όντα  θα αναστηθούν. Κατά την άποψή του, την στιγμή που το Σύμπαν θα βυθισθεί, και  θα καταρρέει στον εαυτό του,στα τελευταί α λεπτά τού χρόνου, που ο συγγραφέας  αποκαλεί το σημείο ωμέγα, η ανωμαλία χωρόχρονος,θα δημιουργήσει,μια δυναμική   υπολογισμού……με κατάλη ξη ότι,  όλα τα πνεύματα και τα σώματα θ΄αναστηθούν.  Στην πρώτη σελίδα τού βιβλίου του διαβάζουμε την ακόλουθη αφιέρωση.¨ «Σ’αυτούς……που πέθαναν με την ελπίδα μιάς παγκόσμιας ανάστασης και των οποίων η ελπίδα ,όπως θα αποδείξω στο βιβλίο μου,θα εκπληρωθεί  όταν θα πλησιάζει το τέλος του χρόνου»“ .(To…………….who died in the hope of the Universal Resurrection,and whose hope,as I shall show in this book,will be fulfilled near the end of Time”).Στο θέμα που μας ενδιαφέρει ο συγγραφέας, , υποστηρίζει ότι, η επιστήμη ,  με την βοή θεια  σύγχρονων μέσων,και εφόσον η θεωρία του (Omega Point Theory) αποδειχθεί όρθή,είναι σε θέση να οδηγήσει ,στην «ανεύρεση » τού Θεού,και την απόδειξη τής αθανασίας. Ο  φυσικός αυτός  αντιμετωπίζει την θεολογία ως φυσική επιστήμη, και ειδικώτερα ως κλάδο τής αστρονομίας.Αφού υπενθυμίζει τα λόγια τού Μαχάτμα Γκάντι,ότι, τα κυριώτερα βιβλία για τις  μεγαλύτερες θρησκείες στο κόσμο, υποφέρουν,γιατί προέρχονται από έναν ανθρώπινο προφήτη,με τα σχόλια των ερμηνευτών τους και όχι απευθείας από τον Θεό,συνεχίζει με την,συναφή με την παραδοχή του για την Θεολογία,ότι, το μόνο βιβλίο (παρόλο που δεν αποτελεί τον μοναδικό οδηγό προς τον Θεό) που δεν αντιμετωπίζει τα ελαττώματα αυτά και τους περιορισμούς αυτούς είναι το βιβλίο τής φύσεως,το μόνον που γράφηκε από το  χέρι του Θεού,χωρίς ανθρώπινη βοήθεια, ότι, η  θεωρία του  είναι συμβατή με τον πυρήνα  όλων των μεγάλων θρησκειών επιτρέπουσα  στην Ιουδαικο-Χστιανικό-Ισλαμική παράδοση να καταατεί  μια σύγρονη φυσική θεολογία βασι σμένη στην παραδοχή ότι η ζωή είναι αθάνατη.
-Ο Andrew Parker , φυσικός και βιολόγος,στο βιβλίο του « Το αίνιγμα τής Γενέσεως,» αφού σημειώνει(σελ.357) πώς  « Η ύπαρξη τού Θεού εξηγεί με απολύτως ορθολογικό τρόπο το πώς βεθήκαμε στη Γή»  εισφέρει μια άλλη απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού.Γράφει ότι ,η Βίβλος,αναφερόμενη στην διαδικασία τής Δημιουργίας,αποδεικνύεται επιστημονικώς ακριβής και ότι καθώς γράφηκε πολύ πριν από πολλές σχετικές επιστημονικές ανακαλύ ψεις,λογικώς θα πρέπει να δεχθούμε είτε ότι, ο συγγραφέας ή ήταν μάντης,ή  ότι  όντως το  Βιβλίο τής Γένεσης που  περιγράφει την Δημιουργί α θα πρέπει να είναι θεόπνευστο.Λέγει ειδικότερα ο συγγραφέας (ό.π.σελ.425)¨  «… Το συμπέρασμα είναι ότι ,αυτή η σελίδα τής Βίβλου (: που αναφέρεται στην Δημιουργία) θα μπορούσε ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη να μας αποδείξει πως πίσω από την Βίβλο υπάρχει το χέρι του Θεού.Η πραγματική ιστορία τής ίδιας μας τής δημιουργίας μπορεί να δόθηκε σε μας τους ανθρώπους από τον ίδιο τον Θεό….»   (Το επιχείρημα και η συλλογιστική του αποδυναμώνονται τουλά χιστον μερικώς ,όταν ο ίδιος  αναφερόμενος στα όσα αναγράφονται στη πρώτη σελίδα τού βιβλίου της Γενέσεως (:βλαστησάτω η γή βοτάνην χόρτου σπείρον σπέρμα, δηλαδή να βλαστήσουν στη Γή ποώδη φυτά που να διασκορπίζουν σπόρους) παραδέχεται(σελ. 172) ότι,  θάπρεπε σ΄αυτήν ν΄αναφέρονται τα κυανοβακτήρια(,αφού κανένας άλλος έμβιος οργανισμός  δεν είναι τόσο αντιπροσωπευτικός των πρώτων σταδίων  της ανάπτυξης της ζωής,) και όχι τα ποώδη και καρποφόρα φυτά.Και παραθέτει  εκεί την εξήγηση-δικαιολογία,ότι « δεν θα υπήρχε καμία περίπτωση οι αρχαίοι Ισραηλίτες να  είχαν γνώση οποιωνδήποτε μονοκύτταρων οργανισμών…ούτε ποιά λέξη δεν θα ήξερε να χρησιμοποιήσει ο συγγραφέας τής Γενέσεως για να περιγράψει τις μορφές αυτής της ζωής,επιστημονική ορολογία δεν υπήρχε τότε…»
 Είναι αληθές πώς ο  συγγραφέας για ν΄αποδείξει το επιστημονι κώς  ακριβές τής Γενέσεως(και  εμμέσως τον ισχυρισμό του για το Θεόπνευστο της Βίβλου)  ,καταφεύγει σε ορισμένες περιπτώσεις, και σε ερμηνείες,ελαφρώς αμφίβολης ορθότητας.Ετσι αναφερόμενος στο  εδάφιο τής Γενέσεως « γεννηθήτωσαν φωστή ρες……….τού διαχωρίζειν ανά μέσον τής ημέρας και ανα μέσον τής νυκτός…..» επιχειρεί να στηρίξει σ΄αυτό μια  παράδοξη ,το ολιγώτε ρο,σκέψη. Ότι, το φώς ήδη προυπήρχε τού σταδίου αυτού της Δημηιουργίας(γεννηθήτω φώς) και επομένως δεν θα υπήρχε λόγος να επαναφέρεται στο  παραπάνω εδάφιο.Αφετηριαζόμενος λοιπόν από την παρατήρηση αυτή,ισχυρίζεται,ότι,το εδάφιο αυτό,αναφέρεται στην εμφάνιση τής οράσεως,η οποία κατέστησε τα όντα(που μέχρι τότε ήσαν τυφλά) ικανά(για πρώτη φορά) να διακρίνουν την ημέρα από την νύκτα.Είναι η θεωρία τού διακόπτη των φώτων(switch light theory),κατά την οποία η όραση πρωτοεμφανίστηκε πριν από 520 περίπου εκατομμύρια χρόνια.Ετσι κατ΄αυτόν,  « η απάντηση τής βιολογίας στην βιβλική ρήση   τού διαχωρίζειν κλπ. …είναι η εισαγωγή τής όρασης στον κόσμο των ζώων ,τής αίσθησης μέσω τήςο οποίας πραγματικά ξεχώρισε η μέρα από τη νύκτα …»

 ΕΙΝΑΙ ΕΓΓΕΝΗΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ  Η ΡΟΠΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ-ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ;
Εχει διατυπωθεί   άποψη πώς η δραστηριότητα  των κροταφικών λοβών έχει σχέση και εμπλέκεται σε εμπειρίες που προσδιορίζονται ως πνευμα τικές.Ετσι  και ειδικότερα,ο νευροεπιστήμονας Ramachandran  αποδεικνύει κατά τον  David Fontana πώς η διέγερση διαφόρων περιοχών των  λοβών αυτών με δραστηριότητα μαγνητικού πεδίου,  φαίνεται ότι,προκαλεί  σε φυσιολογικά άτομα εμπειρίες μυστικιστικού τύπου.Οι σχετικές αναφορές, περιλαμβάνουν περιγραφές σχεδόν σαμανικών ταξειδιών σε άλλους κόσμους,εμπειρίες με ΑΤΙΑ,υποτιθέμενες επιστροφές σε προηγούμενες ζωές κλπ.  Ο Ramachandran και οι συνεργάτες του, έδωσαν στη περιοχή αυτή των κροταφικών λοβών την ονομασία «Σημείο τού Θεού» ή «υποπεριοχή τού Θεού» Αλλά όλα αυτά παρατηρεί  ο David Fontana  είναι αμφιλεγόμενα και δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι, έτσι,μπορεί να αποδει χθεί η ύπαρξη Θεού ή η πιθανότητα ή μη πιθανότητα επκοινωνίας νού και θείας συνειδήσεως,ή ότι, οι πνευματικές αυτές εμπειρίες εγκεφά λου,προέρ χονται από τον εγκέφαλο και όχι από έναν μη υλικό νού ,ο οποίος ωστόσο λειτουργεί μέσω του εγκεφάλου.
Κατά τον  επίσης νευροεπιστήμονα και καθηγητή Πανεπιστημίου, Persinger η εμπειρία τού Θεού, είναι «ένα τεχνούργημα  μεταβατικών αλλαγών στον  κροταφικό λοβό,και αντιπροσωπεύει ένα προσαρμοστικό μηχανισμό πού αντισταθμίζει την ανθρώπινη ικανότητα προσδοκίας, μελλοντικών απωθητικών ερεθισμάτων όπως είναι ο θάνατος»
Ο Schrodinger  σ΄ένα κεφάλαιο τού βιβλίου του« Τι είναι η Ζωή»ασχολούμενος –ανάμεσα σ΄άλλα-με την ομοιότητα,ανάμεσα σ΄ένα ωρολογιακό μηχανισμό και ένα ζωντανό οργανισμό,καταλήγει « Τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά  είναι πρώτον:η περίεργη κατανομή των γραναζιών σ΄ένα πολυκύτταρο οργανισμό και δεύτερον,το γεγονός ότι, το μεμονωμένο γρανάζι,δεν είναι βέβαιο φκιαγμένο από τον άνθρωπο,αλλά είναι το καλύτερο « κβαντομηχανικό» αριστούργημα τού Κυρίου»
 -Όπως  παραθέτει η Μ.Χαριτάκη ο Αμερικανός βιολόγος  Dean Hamer  στο βιβλίο του «το γονίδιο τού Θεού» υποστηρίζει πώς  από τα γονίδιά μας, εξαρτάται η πίστη μας και πνευματικότητά μας.Και παραθέτει,αποτελέσματα ερευνών που ,απέδειξαν πώς η θρησκευτικότητα  έχει σχέση με την οργανωμένη θρησκευτική ζωή στην οποία συμμετέχει το άτομο,το περιβάλλον στο οποίο κινείται, και οι διδασκαλίες με τις οποίες έρχεται σε επαφή. Για πολλούς  ερευνητές, υπάρχουν πολλές διαφορε τικές περιοχές τού εγκεφάλου, που εμπλέκονται στη θρησκευτική πίστη .  Μερικές από τις περιοχές αυτές,εντός των μετωπιαίων λοβών,απαντώνται μόνον στον Ανθρωπο. Ωστόσο ο καθηγητής Hamer αρκετά προσεκτικός και επιφυλακτικός, τονίζει πως η πίστη στο Θεό, είναι μια τόσο πολύπλοκη διαδικασία, που δεν θα μπορούσε να εξηγηθεί από ένα μόνο γονίδιο,αλλά ούτε αποκλειστικώς από το  DNA μας.Η γενετική ρίζα που υποστηρίζει ο ίδιος πως έχει ανακαλύψει, δεν εξηγεί την πίστη μας σε κάποιο Θείο, αλλά την τάση μας για πνευματικότητα, περισσότερο ως μια νοητική κατάσταση. «Η  πνευματικότητα είναι έντονα προσωπική ,η θρησκεία είναι θεσμική» λέγει.
 Ο  Friedrich Max Muller,γνωστός ως Max Muller ,στο βιβλίο του « Last Essays,» συμμερίζεται εμμέσως την άποψη για το εγγενές του θρησκευτικού συναισθήματος στον άνθρωπο.Λέγει :  « Ο πολιτισμός δεν εμφανίζει φαινόμενο τόσο ευρέως διαδεδομένο  και με εμβέλεια τόσο  σημαντική ως προς τις συνέπειες όσο η θρησκεία….Με άλλες λέξεις η Θρησκεία άρχισε ταυτόχρονα με τον άνθρωπο….   η Θρησκεία επιβεβαιώνει παντού,την απαίτησή της να θεωρείται ως ο κύριος παράγοντας με την πιο μεγάλη επίδραση,στη ζωή των οικογενειών και των εθνών..η ιστορία της Θρησκείας είναι η ιστορία του ανθρώπου»
 Κατά τον Jordan Grafman ο εγκέφαλός μας είναι έτσι προγραμματισμένος,ώστε να έχει θρησκευτικές εμπειρίες, και όταν δεν μπορεί να εξηγήσει κάτι με βάση τις γνώσεις του με βάση τις γνώσεις του και  τη  λογική,στρέφεται στο Θεό,ή σε κάποια ανώτερη δύναμη.
 O Steven Pinker υποστηρίζει ότι, η   καθολική, ροπή προς την θρησκευτική πεποίθηση είναι ένας επιστημονικός γρίφος.  Βλέπει την  θρησκευτική ψυχο λογία  ως  υποπροιόν  πολλών  μερών τού μυαλού,που εξελίχθηκε επειδή βοήθησε την επιβίωση με άλλους τρόπους.Ο  Stephen Jay Gould, βλέπει την θρησκεία ως υποπροιόν των ψυχολογικών μηχανισμών,που εξελίχθησαν για άλλους λόγους.( Τις πληροφορίες για τις απόψεις των συγγραφέων αυτών βρήκα στο  διαδίκτυο)
 Ο νευροεπιστήμονας, και συντάκτης τού άρθρου «Why  we believe what do we believe» Dr.Andrew Newberg,προσπαθεί να εντοπίσει τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος συλλαμβάνει τις έννοιες τής πνευματικότητας και τής Θρησκείας.Η Νευροθεολογία (σχετικώς νέα επιστ)ήμη ασχολείται με τη σχέση  με ταξύ εγκεφαλικής λειτουργίας  και θρησκευτικών ή μυστικιστικών τάσεων και εμπειριών.Ο Andrew Newberg εχρησιμοποίησε την τεχνολογία τής απεικό νισης  τού εγκεφάλου, για την μελέτη τής αντίδρασης τού εγκεφαλικού δικτύου, στην περίπτωση τής θρησκευτικής κατάνυξης.Και μαζύ με τους συνεργάτες του  στο Πανεπιστήμιο τής Πενσυλβάνια, έμειναν έκπληκτοι από τα αποτελέσματα τής έρευνας..»  « Όταν κάποιος  μιλάει για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, ή πρακτικές, παρατηρείται μια πολύ μεγάλη ομοιότητα,ανάμεσα στη πρακτική και τις παραδόσεις» Ο πρόσθιος λοβός τού εγκεφάλου,η περιοχή πίσω από το μέτωπο, βοηθά στην εστίαση τής προσοχής μας, στις προσευχές και τον διαλογισμό. Ο  επιστήμονας θεωρεί ότι, η θρησκεία  είναι ο κυριώτερος παράγοντας ισορροπίας σε μια κοινωνία και τονίζει ότι, παρόμοιες περιοχές τού εγκεφάλου επηρεάζονται κατά την διάρκεια τής προσευχής και τού διαλογισμού.Πιστεύει ότι  το σύστημα απεικόνισης και ανάλυσης, των λειτουργιών τού εγκεφάλου, μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση  αλλά και την απόδειξη τής θεωρίας, ότι ο ανθρώπινος εγκέφα λος, είναι κατασκευασμένος έτσι ώστε να πιστεύει στον Θεό..και ότι πιθανόν η ύπαρξη τής πίστης,να οφείλεται  σε κάποια ιδιαίτερα παγκόσμια χαρακτηριστικά τού εγκεφάλου, που κάνουν πιο εύκολη την ανθρώπινη πίστη, σε μια ανώτερη δύναμη.Σήμερα επιστημονικές απεικονίσεις μπορούν να εντοπίσουν τις σκέψεις μας για τον Θεό (ΙΛΙΣΟΣ 282,51 επ) Για τα παραπάνω πειράματα,  γράφει και  ο Φ.Καρακίτσος(ό.π.128).Αναφερόμενος στον R.Debray (προφανώς θα αναφέρεται στο έργο του  «Ο Θεός ,μια σύντομη ιστορία,Κέδρος 2005)   γράφει   «…….ο R.Debray……………αναφέρεται σε δύο ……νευροφυσιολόγους, τους Andrew Newberg και  Eugene d; Aquili………..Ενέχυσαν ένα ραδιενεργό ισότοπο  στα εγκεφαλικά αγγεία θιβετιανών βουδιστών κατά την διάρκεια διαλογισμού……..Την ώρα τής προσευχής κατάφεραν  να εντοπίσουν το εξής ασύλληπτο: τους βρεγματικούς λοβούς.Τις νευρολογικές οδούς,που μεταφέρουν το μυστικιστικό μήνυμα,την ένωση με το θείο πνεύμα.Στα νεύρα αυτά, αναγνωρίστηκαν οι δίοδοι,που υπό φυ  σιολογικές συνθήκες,σε ανθρώπους που δεν υποφέρουν από  επιληψία ή ενδικανιακές παραμορφώσεις,ο ανθρώπινος εγκέφαλος ανακαλύπτει τον Θεό.Επί πλέον οι γνωστικοί αυτοί επιστήμονες κατάληξαν στο συμπέρασμα πώς ο ανθρώ πινος εγκέφαλος  έχει φτιαχθεί γενετικά με τέτοιο τρόπο,ώστε να ενθαρρύνει  τη θρησκευτικής πίστη»
 Ο καθηγητής Gregory Holmes,τής ιατρικής Σχολής τού Dartmouth ,υποστηρίζει ότι,είμαστε προγραμματισμένοι να πιστεύουμε στο Θεό,και ότι η πίστη,είναι νοητική ικανότητα,που ο άνθρωπος ή ανέπτυξε ή τού δόθηκε και ότι,μελέτες πάνω στην επιληψία θα βοηθούσαν  στην λύση του μυστηρίου.
 Ο αθειστής Rudi Affolter και η  Χριστιανή Gwen Tighe, δηλώνουν ότι, είχαν θρησκευτικά οράματα.Ο πρώτος διηγείται πώς νόμιζε πως είχε πεθάνει η δεύτερη πώς ήταν η μητέρα του Ιησού. Και οι δύο τους ήσαν επιληπτικοί.Παρόμοια φαινόμε να   που παρουσιάζονται,  και σε άλλους,συνδεόμενα με θρησκευτικές παραισθή σεις, οδήγησαν στην δημιουργια  τού επιστημονικού κλάδου της νευροθεολογίας.Η σχέση μεταξύ κροαφικών λοβών και θρησκευτικών εμπειριών οδήγησαν τον Καναδό επίστήμονα Dr Michael Persinger να προσπαθήσει να δημιουργήσει σε ανθρώπου παρόμοια φαινόμενα.Αναφέρεται πώς σχετικά πειράματα κατέδειξαν πώς τεχητά μαγνητικά πεδία,εστιασμένα στις παραπάνω εγκεφαλικές περιοχές προκάλεσαν στα 80% των περιπτώσεων, ένα αίσθημα ότι .  « ¨δεν είσαι μόνος».Σε μερικές περιπτώσεις,  μερικοί μίλησαν για θρησκευτικές εμπειρίες.Ασφαλώς περιπτώσεις όπως οι  παραπάνω δεν επιτρέπουν σε καμιά περίπτωση την επιπόλαια  ατεκμηρίωτη( και για μερικούς και ασεβή) σκέψη και γενίκευση,ότι, όλα τα εμφανιζόμενα ως χαρισματικά άτομα,όπως ο Απόστολος Παύλος και ο Μωυσής,ήσαν επιληπτικοί.
 O   Ρόμπερτ  Ουίνστον (εν Andrew Parker ,ό.π.29) λέγει ότι δεν υπάρχει αμφιβολια για την ύπαρξη πνευματικότητας και το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε είναι εάν μας έχει δοθεί από τον Θεό ή είναι προιόν εξελίξεως.
Ο Μάθιου Αλπερ,(ό.π.95) γράφει ότι, αν η πίστη σε μια πνευματι κή  πραγματικότητα αποτελεί ένα   διαπολιτισμικό χαρακτηριστικό τού είδους μας, αυτό  συνεπάγεται ότι, διαθέτουμε  μια πνευματική λειτουργία που βασίζεται στην νευροφυσιολογία μας, ή αλλιώς,σ’ένα μέρος τού εγκεφάλου που,(ό.π.95) αφορά στο Θεό και ,ότι, τα γονίδια   σύμφωνα με πρόσφατες  γενετικές μελέτες  παίζουν σημαντικό ρόλο, στην πνευματική και θρησκευτική ανάπτυξη τού ατόμου(179) Κατά τον  ίδιο πάντως, όλα αυτά αποτελούν προιόν εξελίξεως, που είχε σαν στόχο,την απαλλαγή τού ανθρώπου,από το άγχος τού θανάτου,  πράγμα που επέφερε,μιά αλλαγή στο εγκέφαλό του, προ δύο εκατομμυρίων ετών, κατά  την περίοδο τής εμφάνισης των ύστερων ανθρωπιδών.Ετσι ο άνθρωπος βοηθήθηκε στο να ανταπεξέλθει στην επίγνωση, τού θανάτου,που μόνον ο άνθρωπος έχει,καθώς και στην αγωνία τού τι θα γίνει μετά τον θάνατο.Όλα αυτά ισχυρίζεται ότι, αποτελούν εκδήλωση μιάς έμφυτης ανθρώπινης αντίληψης,ένα μηχανισμό αντιμετώπισης, που μάς ωθεί να πιστεύουμε σε μια απατηλή πραγματικότητα, για να επιβιώνουμε απαλλαγμένοι από το άγχος που μάς προκαλεί,η  επίγνωση τού θανάτου
 Ο συγγραφεύς, που υποστηρίζει όλα αυτά, δεν έχει σπουδάσει κάποια από τις λεγόμενες θετικές επιστήμες,όπως βιολογία κλπ.Εχει σπουδάσει φιλοσοφία.Αν αρκούνταν στο να υποστηρίξει ότι, η ύπαρξη Θεού  δεν αποδεικνύεται  επι στημονικώς, η γνώμη του θάχε(θεωρούμενη από μια σκοπιά) μια βαρύτητα.Από τη στιγμή όμως που προβάλλει μια εξήγηση για ένα φαινόμενο,που θέλει να εμφανίσει ως επιστημονική άποψη, ατυχεί. Δεν έχει να επιδείξει καμία απολύτως επιστημονική απόδειξη για την διαδικασία που επικαλείται.Ο ίδιος συγγραφέ ας  γράφει ότι, το Πανεπιστήμιο τής Μινεσότα μετά από έρευνες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το 50%  των θρησκευτικών ενδιαφερόντων και συμπεριφορών μας, καθορίζονται από τα γονίδια μας, και ότι, η μελέτη των Kendler Gardner & Prescott ,έδειξε επίσης, ότι   γενετικοί παράγοντες  επηρεάζουν την προσωπική θρησκευτική ευλάβεια. Αναφέρουμε επίσης  και εδώ τον βιολόγο Ε.Γουίλσον, που  γράφει  ότι «Αν ο εγκέφαλος, δημιουργήθηκε με την φυσική επιλογή,η θρησκευτική πίστη, πρέπει ν, α προέκυψε με τον ίδιο μηχανισμό»
-O   νευροεπιστήμονας Jay Lombard γράφει (ό.π.52 επ.) κινούμενος εν πολλοίς στο ίδιο μήκος κύματος.:  « Πρόσφατες απεικονιστικές μελέτες καταδεικνύουν  ότι ,ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος για πίστη Απεικονιστικές μελέτες εγκεφάλου που έχουν γίνει σε βουδιστές μοναχούς την ώρα    που διαλογίζονται…σε μοναχές την ώρα της προσευχής,…..δείχνουν μια διακριτή  και προτιμησιακή δραστηριότητα   τής δεξιάς πλευράς του εγκεφάλου,,η οποία…μπορεί να μετρηθεί αντικειμενικά….Φαίνεται σαν η φύση να έχει διατηρήσει  ένα ανατομικό ιερό,όπου ο εγκέφαλος υπερβαίνει την καθημερινότητά της ύπαρξης μας…..Σκεφθείτε  το,ως εξής.:Ισως η φαντασία μας  να έδωσε ύπαρξη στο θεό….. Η υβριδική θεωρία ,η νευροανθρωπική αρχή,υποστηρίζει ότι, ο εγκέφαλός μας σχεδιάστηκε κατά τρόπο ώστε να αναγνωρίζει τον ξεχωριστό σκοπό,μας μέσα στο Σύμπαν,,να τεκμηριώνει την ύψιστη σύνδεσή μας με το Θεό….»
Ο Δημήτρης Καπογιαννάκης ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Νευρλογικών διαταραχών των ΗΠΑ,δημοσίευσε(σύμφωνα με δημοσίευμα  τής 1  Μαίου 2016τής εφημερίδας το ΒΗΜΑ) το 2009  την εργασία του(ποκύκροτη κατά τον χαρακτη ρισμό του δημοσιεύματος) «Γνωσιακά και νευρικά θεμέλια της Θρησκευτικής πίστης» Κατά το ίδιο πάντοτε δημοσίευμα ήταν ο πρώτος που χαρτογράφησε τη θρησκεία του εγκεφάλου και εντόπισε ποιές περιοχές του εγκεφάλου ενεργο ποιούνται όταν ο εξεταζόμενος καλείται να απαντήσει σε θέματα θρησκείας. Κατά τον ίδιο υπάρχουν δύο είδη θρησκευτικής πίστης και δύο υποσύνολα εγκεφαλικών περιοχών που τις επεξεργάζονται αντιστοίχως.Το ένα είδος είναι εκείνο  πού σχετίζεται με θρησκευτικές  εμπειρίες.Λέγει: Όταν για παράδειγμα θυμάσαι ή φαντάζεσαι ότι, η πίστη σου σε βοηθάει να απαντήσεις σε θέματα ηθικής.όπως το εάν είναι σωστο να κάνουμε ευθανασία.Το άλλο έχει να κάνει με αφηρημένες ιδέες,όπως «ο Θεός είναι πανταχού παρών»Αυτή η διάκριση σε πρακτική και δογματική  είναι κάτι που η νευοεπιστήμη δεν είχε κάνει παλαιότερα καθώς θεωρούσε τη θρησκευτική πίστη ενιαία.
Πάντοτε κατά το ίδιο δημοσίευμα  στις 23 Μαρτίου 2016, στο επιστημονικό περιοδικό PLOS  καταχωρήθηκε ερευνα κατά την οποία  η θέση που λαμβάνει ο καθένας μας,υπέρ τής επιστήμης ή τής θρησκείας οφείλεται στη δομή τού εγκεφάλου.Συναφής με την άποψη αυτή, είναι και εκείνη ερευνητών των αμερικανικών Πανεπιστημίων Case Western Reserve  και  Babson College  που δέχεται ότι,  « το που γέρνει η ζυγαριά –‘η ακόμη και πότε φθάνει στον φανατισμο-σχετίζεται με το αν το εγκεφαλικό μας δίκτυο αναλυτικής σκέψης  υ περφαλαγγίζει εκείνο της συμπόνοιας και τούμπαλιν. Ο επικεφαλής τής έρευνας καθηγητής Αντονι Τζάκ, λέγει:Απ’ό,τι είδαμε το άλμα πίστης που χρειάζεται για την αποδοχή τού υπερφυσικού,έχει να κάνει με τον παραμερισμό,του κριτι κού/αναλυτικού τρόπου σκέψης,προκειμένου ν΄αφήσουμε χώρο για μεγαλύτερη κοινωνική και σναισθηματική ενόραση….Το να κλείνει το παράθυρο που βλέπει τον πραγματικό κόσμο σου επιτρέπει ν΄ανοίγεις το άλλο που σ’αφηνει να δείς τα πράγματα μέσα από συναισθήματα.
Πάντοτε κατά το ίδιο δημοσίευμα ο Ελληνοαμερικανός Ρίτσαρντ –Ελευθέριος Μπογιατζής λέγει πώς οι πιστεύοντες στη Θρησκεία υπτερούν διανοητικώς των άλλων,ενώ υπερτερούν σε αισθήματα κοινωνικότητας και συμπόνοιας.Εχω την γνώμη,ότι,η «διαπίστωση» αυτή,οφείλεται  ότι κατά κανμόνα οι άθεοι,προέχονται από πλουσιώτερα στρώματα,και έχουν την δυνατότητα για μια καλύτερη μόρφωση.

  Για τον έμφυτο ορισμένων εννοιών ας θυμηθούμε,  τα λόγια του Καζαντζάκη. «Ε κακομοίρη άνθρωπε, μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία! Θεό έχεις μέσα σου, Θεό κουβαλάς και δεν το ξέρεις – το μαθαίνεις μονάχα την ώρα που πεθαίνεις, μα ‘ναι πολύ αργά». Ο Michael Corbalis(.ο.π.39) ασχολούμενος με τις συμμετρίες του εγκεφάλου, και δεχόμενος ότι,αυτές «έχουν πρκύψει μάλλον  για να επιρτρέπουν στη μια πλευρά τοτ εγκεφάλου  να πάρει τον έλεγχο» διερωτάται  μήπως ο ασύμμετρος εγκέφαλος είναι πιο φιλόξενος απέναντι στη λογική,ενώ ο συμμετρικός  ευνοεί περισσότερο  την πνευματική ,θρησκευτική πλευρά της ανθρώπινης φύσης

Αντιγραφή από το διαδίκτυο(Απριλ.2022)

Αν τα θρησκευτικά αισθήματα και οι υπερβατικές εμπειρίες των ανθρώπων εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τις δομές του εγκεφάλου τους, τότε μήπως έχουν δίκιο οι νευροθεολόγοι να υποστηρίζουν ότι το «Κέντρο του Θεού», δηλαδή το περίπλοκο βιολογικό υπόστρωμα κάθε μυστικιστικής, υπερβατικής και θρησκευτικής εμπειρίας, θα πρέπει να αναζητηθεί τελικά στον εγκέφαλό μας; Μήπως, παρά τις εμφανείς πολιτισμικές, ιστορικές και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των θρησκειών, υπάρχει ένα κοινό εγκεφαλικό και άρα πανανθρώπινο στοιχείο που το μοιράζονται όλοι οι πιστοί; Αυτό υποστηρίζει η Νευροθεολογία και αυτόν τον κοινό θρησκευτικό παρονομαστή επιχειρεί να αποκαλύψει.

Νευροθεολογία ή οι εγκεφαλικές ρίζες της θρησκευτικής πίστης

 

Η περίφημη τοιχογραφία του Μιχαήλ Αγγελου «Η δημιουργία του Αδάμ», που υπάρχει στην Καπέλα Σιξτίνα, το παρεκκλήσι του Βατικανού στη Ρώμη, αναπαριστά τον Δημιουργό με την αγγελική συνοδεία του τη στιγμή της δημιουργίας του ανθρώπου. Το περίεργο με αυτό το ζωγραφικό αριστούργημα των αρχών του 16ου αιώνα είναι ότι αναπαριστά τον Θεό και τα αγγελάκια να έρχονται στη Γη μέσα σε ένα μαγικό «όχημα» ή «πέπλο» που θυμίζει πολύ το ανατομικό περίγραμμα της οβελιαίας τομής ενός ανθρώπινου εγκεφάλου.

Ο πρώτος που αναγνώρισε αυτές τις ανατομικές ομοιότητες ήταν ο Αμερικανός νευρολόγος Frank Lynn Meshberger, ο οποίος μετά την επίσκεψή του στην Καπέλα Σιξτίνα δημοσίευσε ένα εκτενές άρθρο στο ιατρικό περιοδικό Journal of American Medical Association. Σε αυτό περιέγραφε λεπτομερώς τις αινιγματικές αντιστοιχίες μεταξύ των μορφών του έργου και των δομών του ανθρώπινου εγκεφάλου (βλ. σχετική φωτ.).

90% περίπου των ανθρώπων δηλώνουν ότι πιστεύουν στην ύπαρξη κάποιας υπερφυσικής δύναμης, ενώ πάνω από το 50% από αυτούς αποκαλεί αυτήν την ανώτερη δημιουργική δύναμη «Θεό»

Αν, πράγματι, οι μορφές του Θεού και των αγγέλων είναι έτσι σχεδιασμένες ώστε να μοιάζουν ανατομικά με κάποιες βασικές δομές του εγκεφάλου μας, γιατί ο μεγάλος Ιταλός καλλιτέχνης επέλεξε να συνδέσει την πράξη της δημιουργίας του ανθρώπου με την έλευση ενός Θεού-εγκεφάλου, που με το θεϊκό άγγιγμά Του δημιούργησε τον πρώτο ανθρώπινο νου; Ή, αντίθετα, με αυτήν την τοιχογραφία ο Μιχαήλ Αγγελος θέλησε να υποδείξει συμβολικά ότι η αφήγηση της δημιουργίας που υπάρχει στη Βίβλο είναι μόνο ένα εγκεφαλικό, δηλαδή ανθρώπινο δημιούργημα;

Εκτοτε πολλά έχουν γραφτεί τόσο υπέρ όσο και κατά αυτών των δύο ερμηνειών του έργου, αλλά και για το αν πράγματι ο Μιχαήλ Αγγελος, σχεδιάζοντας τον Θεό και τους αγγέλους, επέλεξε συνειδητά να αναπαραστήσει με αυτούς τις ανατομικές λεπτομέρειες από το περίγραμμα ενός ανθρώπινου εγκεφάλου.

Οσο γοητευτική κι αν φαίνεται σήμερα αυτή η τρίτη ερμηνεία του έργου είναι μάλλον ανακριβής, διότι την εποχή που έζησε ο Μιχαήλ Αγγελος ακόμη και οι καλύτεροι ανατόμοι δεν είχαν μια σαφή εικόνα για την εσωτερική δομή του κεντρικού νευρικού συστήματος, ούτε και τα επιστημονικά μέσα -τεχνικές συντήρησης των ευαίσθητων εγκεφαλικών ιστών και μικροσκόπια- για να μελετήσουν τις περίπλοκες δομές του εγκεφάλου. Και ακόμη λιγότερα μπορούσαν να γνωρίζουν οι ζωγράφοι, ακόμη κι αν, όπως ο Μιχαήλ Αγγελος, ήταν καλά ενημερωμένοι για τις προόδους της ανατομίας.

Ακόμη και χωρίς τις εκ των υστέρων γνωστικές προβολές, δηλαδή την «αναγνώριση» σε ένα σπουδαίο έργο τέχνης του παρελθόντος κάποιων επιστημονικών ανατομικών γνώσεων που αποκτήθηκαν πολύ μετά τη δημιουργία του, η συγκεκριμένη τοιχογραφία του Μιχαήλ Αγγελου εξακολουθεί να έχει μεγάλη συμβολική αξία για τους ερευνητές της Νευροθεολογίας. Αν μη τι άλλο, γιατί σε αυτό το υπέροχο έργο αναγνωρίζουν τη συμβολική αναπαράσταση των ερευνών τους: να αποκαλύψουν πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος δημιουργεί και βιώνει τις θρησκευτικές εμπειρίες.

Είναι ο εγκέφαλος η κατοικία του Θεού;

 

Γιατί περίπου το 90% των ανθρώπων δηλώνει ότι εξακολουθεί να πιστεύει στην ύπαρξη κάποιας υπερφυσικής, δημιουργικής δύναμης, ενώ το 50% από αυτούς αποκαλεί αυτήν τη δύναμη «Θεό»; Η επίμονη παρουσία και η σχεδόν καθολική γοητεία του «υπερφυσικού» και του «υπερβατικού» στην ανθρώπινη σκέψη αποτελούν αφενός μια πρόκληση για την επιστημονική και εξορθολογισμένη νοοτροπία μας και αφετέρου ένα απολύτως νόμιμο ερώτημα που χρήζει επιστημονικής εξηγήσεως.

Ενα πρόβλημα του οποίου η επιστημονική διερεύνηση ούτε διευκολύνεται ούτε εξαντλείται στις απλοϊκές και στείρες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε «ένθεους πνευματιστές» και «άθεους υλιστές». Μήπως η ιλιγγιώδης πρόοδος των γνώσεών μας σχετικά με την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία του εγκεφάλου μπορεί να μας διαφωτίσει περισσότερο;

Ο Καναδός νευροψυχολόγος Μάικλ Πέρσινγκερ ήταν ο πρώτος που με τις έρευνές του έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Νευροθεολογίας. Το 1983 άρχισε να μελετά συστηματικά το γιατί οι άνθρωποι που ανήκουν σε διαφορετικά εκκλησιαστικά δόγματα ή σε εντελώς διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις βιώνουν με πανομοιότυπο τρόπο κάποιες υπερβατικές ή μυστικιστικές εμπειρίες.

Για να διερευνήσει αυτή τη σκανδαλώδη σύμπτωση, ο Πέρσινγκερ χρησιμοποίησε μια συσκευή, ένα είδος κράνους, που δημιουργούσε ένα σχετικά ισχυρό αλλά ακίνδυνο μαγνητικό πεδίο γύρω από το κεφάλι των εθελοντών που το φορούσαν. Ο ίδιος, αν και δήλωνε άθεος, μόλις δοκίμασε το κράνος διαπίστωσε έκπληκτος ότι είχε, πρώτη φορά στη ζωή του, μια υπερβατική εμπειρία: ένιωσε κάτι σαν την παρουσία του Θεού!

Χάρη στα πειράματα με το «κράνος του Θεού», διαπίστωσε ότι οι εκστατικές εμπειρίες και τα έντονα θρησκευτικά συναισθήματα προέκυπταν κατά κανόνα όταν η ηλεκτρομαγνητική διέγερση από το κράνος εστιαζόταν στους κροταφικούς λοβούς του εθελοντή. Ηταν η πρώτη σοβαρή προσπάθεια εντοπισμού της κατοικίας του Θεού στους κροταφικούς λοβούς του εγκεφάλου μας.

Θα ακολουθήσουν οι έρευνες του Β. Σ. Ραματσάντραν, διεθνούς φήμης νευρολόγου, που έδειξαν ότι ορισμένες εκδηλώσεις της λεγόμενης «ιερής νόσου», δηλαδή της επιληψίας, μας αποκαλύπτουν πως ο εγκέφαλος των ανθρώπων διαθέτει ένα εξειδικευμένο νευρικό κύκλωμα που εντοπίζεται στο εσωτερικό του στεφανιαίου συστήματος, το οποίο φαίνεται να παίζει αποφασιστικό ρόλο στην παραγωγή των θρησκευτικών εμπειριών. Τα συμπεράσματα των πολυετών ερευνών του θα παρουσιάσει ο Ραματσάντραν στο περίφημο βιβλίο του «Φαντάσματα στον εγκέφαλο» (κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Τα τελευταία χρόνια θα συσσωρευτούν, τόσο από εργαστηριακές έρευνες όσο και από κλινικές μελέτες, επιπρόσθετες ενδείξεις ότι οι θρησκευτικές και υπερβατικές εμπειρίες των ανθρώπων εξαρτώνται από συγκριμένες δομές του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, οι έρευνες του νευροψυχιάτρου Αντριου Νιούμπεργκ, καθηγητή Νευροθεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια (ΗΠΑ) και συγγραφέα του πολυσυζητημένου βιβλίου «Γιατί πιστεύουμε» (που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΒΓΟ), όπου υποστηρίζει με πλήθος παραδειγμάτων ότι ο εγκέφαλός μας είναι ουσιαστικά μια μηχανή πίστης επειδή… δεν έχει άλλη επιλογή.

Στο προκλητικό αυτό συμπέρασμα κατέληξε ο Α. Νιούμπεργκ μελετώντας με νευροαπεικονιστικές μεθόδους (αξονική και μαγνητική λειτουργική τομογραφία) τους εγκεφάλους πολλών απλών πιστών και μοναχών από διαφορετικά θρησκευτικά τάγματα, καθώς προσεύχονται ή όταν βρίσκονται σε βαθύ διαλογισμό.

Διερευνώντας τις προϋποθέσεις των θρησκευτικών εμπειριών

Πράγματι, χάρη στις νέες απεικονιστικές μεθόδους οι σύγχρονες έρευνες κατάφεραν να παρακολουθήσουν λεπτομερώς τις διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό του ανθρώπινου εγκεφάλου όποτε βρίσκεται σε κατάσταση θρησκευτικής έκστασης.

Ετσι, εκτός από τις αναμενόμενες περιοχές του μετωπιαίου φλοιού που ενεργοποιούνται όταν συγκεντρώνουμε συνειδητά την προσοχή μας σε κάτι, ο Νιούμπεργκ διαπίστωσε ότι στους πιστούς όταν προσεύχονται δραστηριοποιείται έντονα και το στεφανιαίο σύστημα, ένα περίπλοκο δίκτυο από πιο αρχαϊκές δομές κάτω από τον φλοιό του εγκεφάλου που είναι γνωστό ότι παίζει αποφασιστικό ρόλο στη μνήμη, τη μάθηση και το συναίσθημα.

Επίσης, παρατήρησε εντυπωσιακή μείωση της δραστηριότητας των βρεγματικών λοβών του εγκεφάλου τους, δηλαδή της περιοχής του εγκεφαλικού φλοιού που είναι γνωστό ότι εμπλέκεται άμεσα στη διαμόρφωση του αισθήματος του Εγώ και της προσωπικής ταυτότητας. Κατά τη διάρκεια της βαθιάς προσευχής ή του διαλογισμού φαίνεται πως επέρχεται η απενεργοποίηση ορισμένων νευρωνικών κυκλωμάτων στους βρεγματικούς λοβούς, με συνέπεια να γίνονται ολοένα και πιο ασαφή τα όρια μεταξύ του Εγώ και του εξωτερικού κόσμου. Ετσι δημιουργείται, πιθανότατα, στην ή στον προσευχόμενο και την ή τον διαλογιζόμενο μύστη η ρεαλιστικότατη ψευδαίσθηση ότι όταν βρίσκεται σε έκσταση ενώνεται με το Σύμπαν και επικοινωνεί με το Υπερπέραν!

Βέβαια, από μια άλλη σκοπιά, θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι δεν είναι ο εγκέφαλος που παράγει την «έκσταση» αλλά, αντίθετα, η μυσταγωγική υπερβατική εμπειρία κάνει την είσοδό της στα γήινα πράγματα, όχι «εξ αιτίας» αλλά «μέσω» των συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου μας, ο οποίος λειτουργεί ως δέκτης ή υποδοχέας της «υπερβατικής πραγματικότητας».

Η ερμηνεία των εμπειρικών και των πειραματικών δεδομένων εξαρτάται, λοιπόν, από τις ιδεολογικές προκαταλήψεις του παρατηρητή: για κάποιους τα πειράματα αυτά αποτελούν την πολυπόθητη απόδειξη της ύπαρξης του Θεού, ενώ αντίθετα για τους πιο προσεκτικούς και δύσπιστους παρατηρητές αποτελούν την επιβεβαίωση ότι κάθε εμπειρία του υπερβατικού και του απόλυτου είναι τελικά το προϊόν της ενεργοποίησης ορισμένων εγκεφαλικών δομών.

Πάντως, και σε ό,τι αφορά την εξελικτική προέλευση του ανθρώπινου θρησκευτικού αισθήματος, δηλαδή της «αυθόρμητης» προδιάθεσης για πίστη σε υπερφυσικά όντα και σε αλλόκοσμες δυνάμεις, οι απόψεις των ειδικών διίστανται. Μια σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι η βιολογική μας εξέλιξη, μέσω της φυσικής επιλογής, ενίσχυσε την προδιάθεσή μας για θρησκευτική πίστη επειδή αυτή η κοινή πίστη συνέβαλλε -και εξακολουθεί να συμβάλλει- στην αύξηση της κοινωνικής συνοχής και τη μαζική αποδοχή των «αφύσικων» περιορισμών της ανθρώπινης κοινωνικότητας.

Ομως, μια διαφορετική εξελικτική προσέγγιση υποστηρίζει ότι η θρησκευτική προδιάθεση και η πίστη σε υπερφυσικά όντα δεν υπήρξαν ποτέ αντικείμενο της φυσικής επιλογής. Αντίθετα, αποτελούν απλώς τα «υποπροϊόντα» των νοητικών και γνωστικών λειτουργιών του πολύπλοκου εγκεφάλου μας. Νοητικές λειτουργίες που ενώ διαμορφώθηκαν από την εξέλιξη κατά το μακρινό παρελθόν για να εξυπηρετούν τις ανάγκες επιβίωσης του είδους μας, τελικά κατέληξαν να επιτελούν εντελώς διαφορετικές λειτουργίες.

Μήπως τελικά, παρά τους ευσεβείς πόθους μας και τις επίμονες ψευδαισθήσεις μας, η προδιάθεσή μας για το υπερβατικό, όταν εκφράζεται ως θρησκευτική πίστη σε θεούς και δαίμονες, δεν είναι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από ένα εξελικτικό ατύχημα;

ΥΠΑΡΧΕΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΥΣ ΧΙΜΠΑΤΖΗΔΕΣ;
 Παραθέτουμε αυτούσιo  δημοσίευμα από το φύλλο  της 8-3-2016 της εφημερίδας του Βόλου « ΤΑΧΔΡΟΜΟΣ»
«Οι επιστήμονες εδώ και δεκαετίες δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις ικανότητες και τη λειτουργία του εγκεφάλου των χιμπατζήδων, διενεργώντας μελέτες και έρευνες και παρατηρώντας τις δραστηριότητές τους. Αφού, λοιπόν, οι ειδικοί έχουν καταλήξει ότι, τα συμπαθή θηλαστικά πλησιάζουν τόσο σωματικά όσο και πνευματικά τους ανθρώπους, μία νέα θεωρία βλέπει το φως της δημοσιότητας. Σύμφωνα με έρευνες η συμπεριφορά των χιμπατζήδων στη Δυτική Αφρική θα μπορούσε να αποτελεί «ιεροτελεστία» και ενδέχεται να υποδεικνύει ότι, τα πρωτεύοντα θηλαστικά πιστεύουν στο Θεό! Όπως αποκαλύπτει μελέτη του Πανεπιστημίου Χούμπολτ του Βερολίνου, το τελετουργικό που ακολουθούν έχει ομοιότητες με προσκύνημα σε ιερό ή σε βωμούς, καθώς οι χιμπατζήδες εμφανίζουν ιδιαίτερη συμπεριφορά όταν πλησιάζουν δέντρα στους χώρους που ζουν. Στο βίντεο που δόθηκε στη δημοσιότητα από τους επιστήμονες, παρατηρούνται να πετούν πέτρες σε δέντρα και στα κενά που σχηματίζονται στους κορμούς τους, αλλά και να τις στοιβάζουν δίπλα σε αυτά χωρίς συγκεκριμένο λόγο, επομένως πιθανολογείται πως η κίνηση αυτή αποτελεί ένδειξη τελετουργικής συμπεριφοράς. Βέβαια, είναι γνωστό ότι, μέλη της οικογένειας των πιθήκων χρησιμοποιούν πέτρες σαν εργαλεία για να βρουν τροφή, όπως στην περίπτωση του κελύφους των καρυδιών, ωστόσο αυτή τη φορά η χρήση της πέτρας δεν έχει λειτουργικό σκοπό. Αν τα στοιχεία ευσταθούν, οι ειδικοί θα μπορούσαν να ανακαλύψουν περισσότερα στοιχεία για τη συμπεριφορά των χιμπατζήδων που παραπέμπει για μία ακόμα φορά στον άνθρωπο και δη στην επαφή του με τη θρησκεία και τα τελετουργικά. Μερικοί ειδικοί επιστήμονες επισημαίνουν, μάλιστα, πως η συμπεριφορά που επιδεικνύεται παραπέμπει σε τελετουργικά που έχουν τη ρίζα τους στην αρχαιότητα. Όπως αναφέρει η ομάδα του γερμανικού πανεπιστημίου για τους ανθρώπους η τοποθέτηση πέτρας σε στοίβες παρατηρείται στην κατασκευή βωμών και στον ενταφιασμό νεκρών. Αυτά τα παραδείγματα αποτελούν τα πρώτα δείγματα θρησκευτικής συμπεριφοράς στην ανθρώπινη ιστορία, επομένως η συμπεριφορά των χιμπατζήδων θα μπορούσε να αποτυπώνει μία ανάλογη ενέργεια, ή ακόμα και την απευθείας σύνδεση με το ανθρώπινο θρησκευτικό τελετουργικό. Επισημαίνεται πως στη Δυτική Αφρική οι ντόπιοι συγκεντρώνουν πέτρες σε «ιερά δέντρα», κάτι που παρατηρείται πως κάνουν και τα πρωτεύοντα. Η ερευνήτρια Λόρα Κέχοε περιγράφοντας όσα καταγράφηκαν στο βίντεο ανέφερε: «Κάτι τέτοιο δεν το είχαμε δει ποτέ στο παρελθόν και με ανατρίχιασε. Το να σημαδεύονται μονοπάτια και περιοχές με στοιχεία όπως οι στοίβες με πέτρες αποτελεί σημαντικό βήμα στην ανθρώπινη ιστορία».

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΕΝΕΣ ΤΙΣ ΑΤΕΛΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ Ο ΕΜΒΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΩΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΑΡΝΗΣΕΩΣ ΥΠΑΡΞΕΩς ΤΟΥ ΘΕΟΥ

1. Ασφαλώς υπάρχουν  ατέλειες που παρουσιάζονται στα έμβια όντα,. 
Εχουμε τα τερατώδη κέρατα τής ιρλανδικής έλκης,τις χελώνες και ορισμένα έντομα που είναι τόσο πανώβαρα,που όταν για κάποιο λόγο αναποδογυρίσουν δεν μπορούν να επανέλθουν στη θέση τους,και έτσι πεθαίνουν στην ύπτια θέση από τη πείνα,τα  σφάλματα στο εγκέφαλο και στο ανθρώπινο μάτι, και πολλά άλλα παρα δείγματα,όπως αυτά που μάς δίνει ο Fr.Ayala(ό.π 174,.222 επ).  Για παράδειγμα γράφει: «Το ανθρώπινο μάτι»: Οι οπτικές ίνες συγκλίνουν σχηματίζοντας, το οπτικό  νεύρο,το οποίο διαπερνά τον αμφιβληστροειδή (στον δρόμο προς τον εγκέφαλο) ,δημιουργώντας,έτσι ένα τυφλό σημείο,μια υπαρκτή,αν και ήσσονος σημασίας ,σχεδιαστική ατέλεια (.Στα χταπόδια..δεν υπάρχει το ελάττωμα αυτό!…………..) Η πάλι σκεφθείτε την ανθρώπινη γνάθο. Σε σχέση με το μέγεθός της ,έχουμε υπερβολικά μεγάλα δόντια,ώστε κάποιοι φρονιμίτες πρέπει να βγούν» Η σπονδυλική μας  στήλη δεν είναι κατάλληλη για την όρθια στάση.Υπάρχει επομένως , ένα σχέδιο,ατελές, που δεν συμβιβάζεται με την έννοια τού Θεού αλλά που-κατ΄αυτόν (τον συγγραφέα) δημιουργείται με τη φυσική επιλογή.( Σημειώ νεται και πάλι ότι, αφήνεται βεβαίως η διαφυγή, στην άποψη,ότι ,ο Θεός επέλεξε την φυσική επιλογή, για την Δημιουργία) . Λογικώς, η άποψη αυτή δεν αναιρείται σε τίποτε από το ότι, ο σχεδιασμός αυτός, δεν είναι ή δεν υλοποιήθηκε ,έτσι ώστε να παράγει τέλεια έμβια όντα.
  Αλλά ,οι ατέλειες αυτές δεν οδηγούν κατά λογική αναγκαιότητα, στη παραδοχή τής ανυπαρξίας ενός αρχικού σχεδιασμού,με την έννοια ίσως τού σχεδιασμού μιάς τάσεως και στην άρνηση ενός  «σχεδιαστού» Λογικώς,μπορεί να δεχθεί κανείς, ότι, ο σχεδιασμός αυτός, δεν είναι ή δεν υλοποιήθηκε ,έτσι ώστε να παράγει τέλεια έμβια όντα.( Ένα ατελές-ιδίως στη σύλληψή του - σχέδιο,δεν αποκλείει λογικώς  την ύπαρξη ενός  σχεδιαστή-και επί πλέον η ύπαρξη ενός τέλειου σχεδίου, δεν αναιρείται λογικώς, από την μη πιστή εφαρμογή του και την  μη υλοποίησή του ιδίως όταν δεν γνωρίζουμε σε τι αποβλέπει το σχέδιο αυτό ή τι είχε να αντιμετωπίσει στην εφαρμογή του).Όπως η ύπαρξη τού κακού δεν αποκλείει την αγαθότητα τής Υπέρτατης Αρχής.
Ο δαρβινιστής, Francisco J.Ayala (.ο.π.128) παρατηρεί ότι, ένας κόσμος  ατελής,στον οποίο η ζωή συνεχώς εξελίσσεται είναι πολύ πιό συναρπαστικός ,είναι ένας δημιουργικός κόσμος  στον οποίο μπορούν να εμφανιστούν νέα είδη, και να εξελιχθεί το ανθρώπινο είδος.(: άρα  η  φαινόμενη ατέλεια μπορεί να ληφθεί ως ηθελημένη,ως μέρος ενός σχεδίου) Μπορεί άριστα να πρόκειται για θεική επιλογή. Ο ίδιος τα αναπτύσσει όλα αυτά, στο βιβλίο του«Το Δώρο τού Δαρβίνου στην Επιστήμη και τη θρησκεία» Δέχεται ότι,λογικώς,τίποτε δεν αποκλείει ότι, ο Θεός επέλεξε την οδό τής φυσικής επιλογής.Ούτε μπορεί κανείς να προεξολήσει ότι, η  εξέλιξη έχει περατωθεί,ότι, αποκλείεται μια συνεχής βελτίωση και προσαρμογή, ούτε  ότι, σκοπός τής δημιουργίας είναι η κατασκευή, όντων τέλειων,από πλευράς σωματικών ικανοτήτων.
Αντιγράφω τον δαρβινιστή συγγραφέα:  «Καθώς οι πλημμύρες και οι ξηρασίες ήταν μια αναπόφευκτη συνέπεια τής δομής τού φυσικού κόσμου, τα αρπακτικά και τα παράσιτα ,οι δυσλειτουργίες και οι ασθένειες ήταν μια συνέπεια τής εξέλιξης τής ζωής.Δεν ήταν αποτέλεσμα ελλιπούς ή μοχθηρού σχεδιασμού: τα χαρακτηριστικά των  οργανισμών δεν είχαν σχεδιασθεί από τον Δημιουργό» .Όπως έχει παρατηρηθεί,με την θεωρία τού Δαρβίνου ,ο σχεδιασμός ή αν προτιμά κανείς η υλοποίησή του,  αφήνεται στη φυσική επιλογή. Ο ίδιος αναφερόμενος στις ατέλειες αυτές και τη Θεωρία τού Δαρβίνου, γράφει (ό.π.125) «……. επιτρέπει,(η θεωρία) να αποδοθούν τέτοια ατυχή γνωρίσματα  σε φυσικές διεργασίες (οι οποίες δεν έχουν ηθική διάσταση) παρά στην άμεση δημιουργία  η στον επί τούτο σχεδιασμό από τον Δημιουργό.» Το κόστος τής εξέλιξης, ο σχεδιασθείς  τρόπος τής εξέλιξης,(είναι δυνατόν να) προβλέπει ακριβώς τα λάθη (:Για κείνους, που λέγουν, ότι, ο Θεός θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει έναν διαφορετικό κόσμο, χωρίς ατέλειες, παρατηρείται, ότι ,ένας τέτοιος κόσμος, θα ήταν στατικός και όχι, ένας κόσμος που εξελίσσεται, ένας κόσμος  δημιουργικός και συναρπαστικός, όπως είναι σήμερα.) ,ή δεν τα αποκλείει (και αφήνει τη ζωή , τη φυσική επιλογή να τα εξηγήσει και να  διορθώσει)  Δηλαδή, η θεωρία τής εξελίξεως, δίνει απάντηση, στην «απορία» για τις ατέλειες που παρουσιάζονται στον έμβιο κόσμο.Για όλα αυτά,ο ίδιος  γράφει (‘όπ.123) χαρακτηριστικώς: Αν είναι σωστή η άποψη ότι, το Σύμπαν, η ζωή ,είναι τυχαία συμβάντα, που δεν έχουν ανάγκη την παραδοχή μιάς υπέρτατης διάνοιας, τότε θα δεχθούμε ότι, ο Θεός είναι προιόν  εξελίξεως,με την έννοια ,ότι εδώ και πολλά πολλά χρόνια, μετά την εμφάνιση τού πρώτου ζωντανού οργανισμού, δημιουργήθηκε Θεός, όχι στην φαντασία των ανθρώπων, αλλά σαν νέο στοιχείο τού Σύμπαντος, καθοριστικό τής παραπέρα πορείας του  Προσπάθεια για να εξηγήσει πώς από την  Υπέρτατη τελειότητα προήλθαν (και ορισμένες ) ατέλειες, καταβάλλει και η Annie Besant, η οποία  συνδέουσα τη σκέψη της και την εξήγησή  με τον σκοπό τής « ατέλειωτης εξέλιξης», και αποδεχόμενη ερμηνεία των γραφών,και πειό συγκεκριμένως τής Chandhogyopanishad  γράφει.( : ιδίως σελ.79 επ.) « Η Μοναδική Υπαρξη επόθησε να πολλαπλασιασθεί.Από την στιγμή που συλλαμ βάνουμε την ιδέα τού πολλαπλασιασμού,και τι σημαίνει η ιδέα αυτή, αντιλαμβανόμαστε ότι, πολλαπλασιασμός σημαίνει αναγκαστικά « διαίρεση»και στη συνέχεια «περιο ρισμό»,καθώς και ότι, ο περιορισμός συνεπάγεται « ατέλειες».
Επί πλέον :
 Η πανσοφία  μπορεί να σχετίζεται με το ότι, με το υπάρχον υλικό επιλέχτηκε η μόνη ορθή διαδικασία,που σημειωτέον είναι σε εξέλιξη.

        Στην προσπάθειά τους,να μην ταυτίσουν τον « μεγάλο σχεδιαστή» με τον Θεό,οι υπέρμαχοι τού ευφυούς σχεδιασμού,είπαν ότι, αυτός θα μπορούσε να είναι ένας εξωγήινος ή ένας  κυτταρικός βιολόγος που ταξειδεύει στο χρόνο η ότι τον ρόλο του σχεδιασμού ανέλαβε η φύση..Αλλά τέτοιες υποθέσεις,προφανώς ατεκμηρίωτες και μη αποδείξιμες , δεν μπορούν να ληφθούν(τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα) σοβαρώς υπόψη.Εκτός αυτού,όπως και σε άλλο σημείο εκτίθεται,πρόκειται σε τελική(συμπαντική) ανάλυση για μετάθεση τού προβλήματος.
          Ανεξαρτήτως από τη βασιμότητα όλων αυτών των θεωριών που ασφαλώς δεν μπορούν να διεκδικήσουν επιστημονική εγκυρότητα,παραμένουν ορισμένα στοιχεία- γεγονότα,που αξίζουν την προσοχή και τον προβληματισμό μας.Υπάρχει  μια τάση-μία πορεία, προς το πολυπλοκότερο–με τις  εξαιρέσεις της-,προς το όσο και περισσότερο συνειδητό. Υπάρχει ,κάτι ,που ωθεί  τα έμβια όντα να έχουν μια αυξημένη γεννητικότητα, μερικά ιδίως  όταν αισθάνονται ότι, πλησιάζουν προς το θάνατο,ώστε να καλύψουν απώλειες.  Ετσι η μουρούνα  γεννά περίπου ένα εκατομμύριο αυγά και ο μπακαλιάρος πέντε εκατομμμύρια,χωρίς όμως ο αριθμός από τα είδη αυτά,να  αυξάνεται.


. ΕΠΙΜΕΤΡΟ—(Σκέψεις)

 1.-Ο Αριστοτέλης είπε ότι,  ο Ανθρωπος από τη φύση του αρέσκεται  να μαθαίνει. Συνεπώς ο άνθρωπος ενεργεί κατά φύση  και όταν προσπαθεί να  ερμηνεύσει το θρησκευτικό φαινόμενο,να  μάθει γιατί θρησκεύεται, και πιο συγκεκριμένα γιατί τούτο   συμβαίνει και τι σημαίνει,να προσεγγίσει την έννοια τού Θεού.
Και η φυσική αυτή τάση του,πρέπει κάτι να σημαίνει,κάτι να υποδεικνύει και να υπαγορεύει.
2. Η προσπάθεια απόδειξης των πάντων  με τη βοήθεια τής λογικής, είναι πολλές φορές καταδικασμένη σε αποτυχία.
.α.- Καταρχάς  ό,τι δεν αποδεικνύεται δεν σημαίνει ότι, δεν υπάρχει.  Ο Francis Bacon.” ( in“ Advancement of learning”) είπε: Είναι κακοί ερευνητές αυτοί που,όταν βλέπουν μόνον θάλασσα, νομίζουν ότι, δεν υπάρχει στεριά.(They are ill discoverers  that think  there is no land,when they can see nothing  but sea) Δηλαδή δεν μπορεί ν΄αποκλεισθεί η ύπαρξη ενός γεγονότος ή μιάς κατάστασης,επειδή αυτή δεν είναι ορατή επειδή δεν αποδεικνύεται
.β.-Η λογική στηρίζεται σε αξιωματικές αφετηρίες,των οποίων η εγκυρότητα δεν είναι δεδομένη.(Το ότι, εξυπηρετούν την πράξη δεν ανατρέπει την παρατήρηση αυτή.Παράδειγμα ότι, στον τομέα του μικροκόσμου,στην Κβαντομηχανιή δεν  γίνεται νδεκτή) .Το ίδιο ισχύει και για τα μαθηματικά.
.γ.-Επί πλέον και στον τομέα της  φυσικής επιστήμης,γίνεται δεκτό,ότι, πολλές ανακαλύψεις,δεν έγιναν με τη βοήθεια της λογικής και της  καθιερωμένης επιστημονικής μεθόδου,αλλά με κάποιο άλλο τρόπο. Τη διαίσθηση.Για το θέμα αυτό γράφουμε πιο πάνω .(Πέρα από το ότι, ορισμένες καταστάσεις που εντοπίζουν οι φυσικοί,δεν μπορούν να περιγραφοούν και νά αποτυπωθούν στο λόγο—ελείπει η κατάλληλη γλώσσα-,όπως παραδέχεται  και ο Heisenberg).
.δ.- Επί πλέον: Υπάρχουν πράγματα και καταστάσες που η «κοινή »λογική και η επιστήμη,είναι από την φύση τους ανίκανες να προσπελάσουν ,να βοηθήσουν στην κατανόησή τους.Βιωματικές καταστάσεις λ.χ.δεν μπορούν να ανιχνευθούν,να κατανοηθούν και να ερμηνευθούν με τη λογική και την επιστήμη .(Πέρα  κι’έδώ από το ότι, οι καταστάσεις αυτές δεν μπορούν να περιγραφούν  καθως ελλείπει η κατάλληλη γλώσσα.).Αλλά και αν κάτι τέτοιο συνέβαινε δεν θα ήταν δυνατον η σχετική εμπειρία,η σχετική γνώση, να διατυπωθεί.Ελλείπει η προς τούτο γλώσσα «Ο,τι ζείς στην έκσταση,δεν μπορεί να εκφρασθεί σε λόγο» είπε ο μεγάλος Καζαντζάκης.».Επομένως υπάρχει ανάγκη αναζήτησης μιας άλλης διαδικασίας,μιάς άλλης μεθόδου,για την αναζήτηση, την αποκάλυψη,  την βίωση των καταστάσεων αυτών.
Η μέθοδος,είναι  ,ο διαλογισμός,η προσευχή,η έκσταση που οδηγεί στην αποκάλυψη ,στη φώτιση.,
Είναι η οδός  της αγάπης, που λειτουργεί και ως μέθοδος και ως στόχος.
 Ο  τρόπος αυτός από πρώτη θεώρηση δεν οδηγεί στη Γνώση, με την έννοια ότι , είναι «δι΄ιδίαν χρήσην» Το τι βιώνει κάποιος είναι συχνά έξω από κάθε περιγραφή. Μένει ασφαλώς το συμπέρασμα.Εκτέθηκε όμως πιο πάνω ότι,ταυτόσημες εμπειρίες και βιώματα ανθρώπων, με το σχετικό συμπέρασμα, μπορεί να θεωρηθεί ότι, συνιστούν Γνώση,δηλαδή υπαγορεύουν στάσεις και συμπεριφορές.
Το θρησκευτικό φαινόμενο,ο Θεός, έχουν σχέση με τις εμπειρίες αυτές.
3.- -Θρησκευτικότητα-Θρησκεία-Θεός,είναι έννοιες που διεκδικούν συχνά, μια αυτονομία.Κάθε μιά απ΄αυτές δεν σημαίνει κατανάγκη ότι, συμπαρασύρει πάντοτε και τις άλλες, δεν σημαίνει ότι, συνυπάρχει πάντοτε μ΄αυτές.-Ως προς το θρησκευτικό φαινόμενο δεχόμαστε ότι,  η θρησκευτικότητα , δεν  υπάρχει χωρίς κάποια αιτία, χωρίς κάποιο σκοπό.
4.-Ο γράφων πιστεύει,ότι, το θρηκευτικό συναίσθημα είναι εγγενές στον άνθρωπο,πιστεύει  απολύτως στην ύπαρξη Θεού,με την έννοια που Του δίδει ο καθένας μας.Και η πίστη του αυτή είναι άσχετη,με τον τρόπο της Δημιουργίας και την επέμβαση Του σ΄αυτή. 
5.-Η αναζήτηση, τού γιατί υπάρχουμε  ,η αναζήτηση που μας οδηγεί στο να ακούσουμε (μετά από την απαραίτητη προετοιμασία)τη « φωνή»,η οποία μάς καλεί να δικαιώσουμε σ΄όλο της το εύρος την παρουσία μας, θάπρεπε να είναι η Θρησκεία μας και εξηγει την θρησκευτικότητα,εξηγεί το θρησκευτικό φαινόμενο.
6.-Η(« αυθαίρετη») άποψη τού γράφοντα,  είναι ότι ,ασχέτως τού  αν το θρη σκευτικό φαινόμενο, η έννοια τού Θεού,εμφανίστηκε  ταυτόχρονα με τον άνθρωπο από  τα πρώτα στάδια ,ή σε μεταγενέστερα, τής ανθρώπινης εξέλιξης, η  θρησκευτι κότητα, και η πίστη προς την Υπερτάτη αρχή,  αποτελεί συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, υπάρχει, για να εγκαθιδρύσει ένα δίαυλο επικοινωνίας,τού Ανθρώπου με την  « Αρχή» για να δείξει και να προβάλει μιά σχέση τού ανθρώπου, με τους συνανθρώπους ,με το Σύμπαν, με την Αρχή,έτσι ώστε αυτός, να μπορέσει να επικοινωνήσει μ΄αυτά ,να γνωρίσει το χρέος του και την αποστολή του, την οποία και να υπηρετήσει,   συμμετέχοντας,σ΄έ να αιώνιο γίγνεσθαι. Σχετίζεται  το  θρησκευτικό φαινόμενο , η θρησκευτικότητα αυτή,άμεσα,με την αντίληψη για την θέση τού Ανθρώπου,στην Γή,στο Σύμπαν,με τον σκοπό τής Δημιουργίας, με τη σχέση του με την πορεία τού Σύμπαν τος,   υποδεικνύει,την παραδοχή, ότι, πρέπει να δικαιώσουμε την παρουσία μας στη Γή,με ισοδύναμη διατύπωση να εκπληρώσουμε ένα χρέος,προς την ολότητα τής οποίας, αποτελούμε αναπόσπαστο(και ομούσιο;) τμήμα.
Η συγκεκριμένη αυτή συμπεριφορά,το χρέος αυτό, αφετηριαζόμενα  από την αντί ληψη ότι, είμαστε αναπόσπαστο μέλος μιάς ολότητας ,πρέπει να είναι η ενεργητική αγάπη,εκδηλούμενη στο φυσικό,συναισθηματικό  και νοητικό επίπεδο.
 Διαφορετικώς η ανθρώπινη παρουσία ,η Δημιουργία στο σύνολό της, δεν θάχαν κανένα νόημα,
 7.-Υπάρχουν  άνθρωποι, που  δεν συνδέουν την πίστη  προς Τον Θεό με το φόβο, που δέχονται μη προσωπικό,μη ανθρωπομορφικό Θεό και  η πίστη τους αυτή,τούς δίνει μια ουράνια πληρότητα και τους υποδεικνύει και προσδιορίζει μια συγκε κριμένη  ευθύνη, στάση,συμπεριφορά και πορεία,προς το όμορφο,το καλό, την  Αγάπη ,χωρίς να φοβούνται μια τιμωρία,χωρίς να προσδοκούν μια ανταμοιβή .Και που έχουν την πεποίθηση,ότι, και με συμπεριφορά τους αυτή, εναρμονισμένη,προς την παραδοχή αυτή,εναρμονισμένη με τον  παγκόσμιο ρυθμό και τον σκοπό τού Σύμπαντος, η εκπλήρωση τού χρέους,είναι δυνατή,η ένωση είναι δυνατή,με ό,τι αυτό σημαίνει και συνεπάγεται.
   8.-Υπάρχουν άνθρωποι που όταν τους έρχεται η ευλογία και το καλό, σκέφτον ται  ότι, ίσως πρέπει κι αυτοί κάτι να δώσουν απ’ ό,τι έχουν λάβει.Οτι, είναι δίαυ λος για να μεταφερθούν  τα δώρα που τούς έχουν χορηγηθεί, σε κάποιους άλλους.
 Και που πιστεύουν ότι,  πρέπει ν’ αγωνισθούν για τη πίστη  τους αυτή,(σε όλα τα επίπεδα) όσο μπορούν,ότι , δεν πρέπει να προξενούν πόνο,(ούτε να αδιαφορούν για τον πόνο των άλλων) αλλά μόνον καλό.
 Κάνοντας πράξη  τις σκέψεις αυτές,  υπόλοιπα,θα έρθουν μόνα  τους και η είσοδος στην ατραπό θα είναι πραγματικότητα.
Και   τότε, όλα θα έχουν  μια γαλήνια και πανέμορφη απλότητα, και τα πειό πολλά,(αν μη όλα) από όσα παραπάνω γράφονται θα είναι  περιττά.
   
    Αγία Τριάδα/ Βόλος  ………..   έως 20-11-2019

Γ.Α.ΚΟΥΚΟΥΒΙΝΟΣ